آیا مصرف بیش از حد کرومیوم عوارض جانبی دارد؟

وقتی حرف از مکمل‌ها به میان می‌آید، احتمالا نا‌خود‌آگاه از ویتامین سی، آهن، زینک، کلسیم و مواردی از این دست یاد می‌کنید که برای رشد و سلامتی بدن ضروری هستند. اما مکمل‌ دیگری هم تحت عنوان کرومیوم وجود دارد که برای بدن حائز اهمیت است و در فرآیند‌های مهمی چون متابولیسم مواد مغذی و گلوکز خون تأثیر می‌گذارد.

البته برای رسیدن به چنین اهدافی، نیاز زیادی به کروم ندارید و لازم است روزانه تنها چند میکروگرم کروم از منابع غذایی یا مکمل‌ها دریافت کنید. برخلاف بسیاری از املاح و ویتامین‌ها که گاهی تا 100 میلی‌گرم و حتی بیشتر مورد نیاز بدن هستند، روزانه 20 تا 35 میکروگرم کرومیوم برای خانم‌ها و آقایان بزرگسال کافی خواهد بود.

با این حساب، با یک برنامه‌ریزی حساب‌شده و گنجاندن منابع حاوی کروم در رژیم غذایی، می‌توانید مایحتاج ضروری بدن خود را تأمین کنید. همچنین می‌توانید در مواقع ضروری به مکمل‌ها روی بیاورید، به شرط آنکه در محدوده امن مصرف این ماده معدنی بمانید و از دوز‌های توصیه شده تجاوز نکنید.

مصرف بیش از حد کرومیوم می‌تواند عوارض و پیامد‌هایی به دنبال داشته باشد. در ادامه این موضوع را به‌طور‌ کامل بررسی خواهیم کرد. پس با ما همراه باشید.

آیا کرومیوم عوارض جانبی دارد؟

کروم یک ماده معدنی کمیاب است که عمدتا در دو شکل سه‌ظرفیتی و شش‌ظرفیتی یافت می‌شود. کرومی که در منابع غذایی مانند کلم بروکلی، گوشت گاو، تخم مرغ، سیر خشک‌شده و برخی سبزیجات وجود دارد، به عنوان کرومیوم سه ظرفیتی شناخته می‌شود و در حالت طبیعی بی‌خطر است. در عوض کروم شش‌ظرفیتی (VI) برای بدن مضر است و می‌تواند به آسیب‌های کلیوی و حتی سرطان منجر شود.

در‌حقیقت به خاطر سمی بودن این شکل از کروم (کرومیوم شش ظرفیتی)، نگرانی‌ها در خصوص برخی محیط‌های صنعتی که کارکنان آن‌ها در معرض کروم قرار می‌گیرند، بسیار بالا است. با این حال کروم سه‌ ظرفیتی هم ممکن است اثرات نا‌مطلوبی را برای سلامتی افراد به‌دنبال داشته باشد، البته در صورتی که به مقدار زیاد مصرف شود.

کروم چگونه می‌تواند خطر‌ساز شود؟

به‌طور‌معمول کرومیوم موجود در مواد غذایی نمی‌تواند آسیبی به بدن وارد کند، به‌خصوص که منابع طبیعی اغلب حاوی مقدار کمی از آن هستند. با این حال مکمل‌های کروم می‌توانند در شرایط خاص و مصرف بیش‌ازاندازه، باعث بروز آسیب و عوارض جانبی شوند. بیماران کلیوی و کبدی نیز نسبت به مقادیر بالای کرومیوم حساسیت بیشتری از خود نشان می‌دهند.

برخی داروها از قبیل مسکن‌های ضد التهابی غیر‌استروئیدی، آنتی اسید‌ها، کورتیکواستروئید‌ها و بتابلاکرها، ممکن است در تعامل با کروم دچار اختلال شوند یا در اثر‌بخشی کروم اثر منفی بگذارند. در مقابل برخی ترکیبات (مانند ویتامین سی) باعث افزایش جذب کرومیوم می‌شوند. در ادامه عواملی را که باعث خطر‌ساز شدن کرومیوم می‌شوند، بررسی می‌کنیم:

1. تداخل با داروهای کاهش قند خون

مطالعات نشان می‌دهند کروم برای بهبود مقاومت به انسولین تأثیر‌گذار است و می‌تواند قند خون را کاهش دهد. بنابراین مصرف همزمان مکمل‌های کرومیوم با داروهای کاهش قند خون از قبیل متفورمین، ممکن است منجر به بروز اختلال شود. در‌نتیجه قندخون به شکل قابل توجهی کاهش پیدا می‌کند و عوارضی همچون لرزش، بی‌حسی و سرگیجه پدیدار می‌شوند.

2. تداخل با انسولین

یکی دیگر از مزایای مصرف کرومیوم در بدن، افزایش حساسیت به انسولین است که برای افراد مبتلا به مقاومت انسولین و مبتلایان به دیابت نوع 2، بسیار حائز اهمیت است. این موضوع باعث می‌شود حساسیت به انسولین بهبود پیدا کند و در‌نتیجه تنظیم قند خون به شکل مؤثر‌تری صورت گیرد. اما گاهی اوقات این افراد برای مقابله با بیماری از انسولین استفاده می‌کنند؛ اینجا است که اثر‌بخشی کروم می‌تواند با مصرف انسولین تداخل پیدا کند و در‌نهایت کاهش شدید قند خون را به دنبال داشته باشد.

3. کاهش جذب برخی داروهای تیروئید

برخی از مطالعات نیز شواهدی از ارتباط کروم با کاهش جذب داروهای تیروئیدی (بالاخص لووتیروکسین) ارائه داده‌اند. مصرف کرومیوم می‌تواند تا شش ساعت آتی جذب لووتیروکسین را کاهش دهد. گروهی از افراد همزمان با مصرف کرومیوم، روزانه 1 میلی‌گرم لووتیروکسین دریافت کرده بودند. نتایج آزمایشات این افراد نشان داد که سطح تیروکسین خون آن‌ها در مقایسه با گروه دیگر (بدون مصرف کرومیوم)، به‌طور قابل توجهی کاهش داشته است.

4. واکنش‌های آلرژیک

واکنش‌های آلرژیک نیز نوع دیگری از اثرات منفی مصرف کرومیوم به‌شمار می‌رود. افرادی که به کروم حساسیت دارند، با مصرف آن ممکن است دچار عوارضی همچون بثورات پوستی، تورم یا مشکلات تنفسی شوند.

نشانه های مصرف بیش از حد کرومیوم

معمولا مواد غذایی حاوی کرومیوم مقادیر کمی از این ماده معدنی را در‌ خود دارند. برای مثال کلم بروکلی که به عنوان یک منبع غنی از کروم شناخته می‌شود، در هر فنجان حدود 22 میکروگرم chromium دارد. جذب کروم به‌ خودی‌خود بسیار نا‌چیز است (بین 0.4 درصد تا 2.5 درصد) و این موارد دست‌به‌دست هم می‌دهند تا خطر زیاده‌روی در مصرف کروم از طریق مواد غذایی به حداقل برسد. درنتیجه منابع غذایی حاوی کروم عموماً امن هستند و خطری برای سلامتی ایجاد نمی‌کنند.

در عوض این مکمل‌ها هستند که در شرایط خاص، ممکن است باعث بروز اختلالاتی در عملکرد بدن شوند و پیامد‌هایی همچون ضربان قلب نا‌منظم، سر‌درد و تغییرات خلقی را به همراه داشته باشند. اگر قصد خرید مکمل کرومیوم را دارید، پیشنهاد می‌کنیم خطرات و عوارض مصرف بیش از اندازه کرومیوم را به دقت مطالعه کنید.

اگرچه به‌نظر می‌رسد مکمل‌های کرومیوم دارای عوارض جانبی شدیدی نباشند، اما روی کاغذ همچنان احتمال بروز مشکلاتی وجود دارد، چرا‌که این محصولات در دوزهای مختلفی عرضه می‌شوند. با این اوصاف چنانچه بیشتر از حد توصیه شده مصرف شوند، ممکن است چندان ایمن نباشند و با پیامد‌هایی همراه شوند. در ادامه این موضوع را به شکل دقیق‌تری بررسی خواهیم کرد:

1. مشکلات گوارشی

به ندرت اتفاق می‌افتد که مصرف مکمل‌های حاوی کروم باعث بروز عوارض جانبی شود. با این حال چنانچه در مصرف آن زیاده‌روی کنید، ممکن است در مراحل اولیه با مشکلات گوارشی مواجه شوید و عوارضی همچون دل درد، حالت تهوع و استفراغ را تجربه کنید.

2. احتمال آسیب به DNA

طبق مطالعات انجام شده، عوارض مصرف بیش از حد کروم از جمله مکمل‌های کروم پیکولینات، احتمال ایجاد آسیب به DNA را افزایش می‌دهد. آزمایشات نشان می‌دهند بین دوزهای بالای کروم و ایجاد رادیکال‌های آزاد ارتباط وجود دارد و این مسئله می‌تواند صدمه دیدن DNA و در نهایت افزایش احتمال بروز سرطان را به دنبال داشته باشد. البته باید توجه داشت که نتایج به‌دست آمده، ناشی از استفاده دوز‌های بسیار زیاد بوده است و برای اطمینان از این نتایج، مطالعات بیشتری لازم است.

3. هیپوگلیسمی (کاهش شدید قند خون)

در توضیحات بالا به تاثیر کرومیوم در تنظیم گلوکز اشاره کردیم و گفتیم که مکمل‌های حاوی کروم می‌توانند به حفظ تعادل قند خون کمک کنند. اما زیاده‌روی در مصرف کرومیوم ممکن است نتایج نا‌خوشایندی به‌بار آورد و میزان قند خون را به شدت کاهش دهد. به این وضعیت هیپوگلیسمی گفته می‌شود.

4. مشکلات کبدی و بیماری‌های کلیوی

ناراحتی‌های کبدی و آسیب به کلیه‌ها، از دیگر پیامدهای مصرف بیش از حد کروم محسوب می‌شوند، البته در صورتی که مکمل‌های حاوی chromium را برای مدت طولانی و در دوزهای بالا مصرف کنید. برای مثال چنانچه در طول 4 یا 5 ماه، روزانه 1200 تا 2400 میکروگرم قرص یا کپسول کروم بخورید، احتمال بروز نارسایی کلیه و همینطور اختلال در عملکرد کبد به شدت افزایش می‌یابد.

لازم‌به‌ذکر است که این روند بسته به وضعیت سلامتی و رژیم غذایی شما، ممکن است متفاوت در‌نظر گرفته شود. به‌عنوان نمونه در مواردی دیده شده است که برخی افراد با خوردن روزی 600 میکروگرم کروم پیکولینات (5 ماه به‌طور مداوم)، به نارسایی کلیه مبتلا شده‌اند.

علائم مصرف بیش از حد کرومیوم

نشانه های مصرف بیش از حد کرومیوم در همه موارد یکسان نیست و ممکن است با توجه به میزان و مدت زمان استفاده از مکمل‌ها، این علائم نیز تغییر کنند. در بخش زیر برخی از رایج‌ترین این علائم را مرور می‌کنیم:

• سوزش یا درد معده
• ضربان قلب نا‌منظم
• سردرد
• حالت تهوع
• استفراغ
• اسهال
• تب
• سرگیجه
• گرفتگی عضلات
• اختلالات خواب یا بی‌خوابی
• عدم تمرکز
• عدم تعادل
• احساس خستگی
• خارش
• از دست دادن اشتها
• تیره شدن رنگ ادرار
• زرد شدن رنگ پوست
• تحریک‌پذیری بالا
• تغییرات خلقی
• مشکلات تنفسی

خطر مسمومیت با کرومیوم

استفاده از مکمل‌های کروم تا حدودی ایمن در‌نظر گرفته می‌شود، به شرط آن که با مشورت پزشک یا متخصص تغذیه و مطابق با دستور‌العمل‌های ارائه شده مصرف شوند. این یعنی آن‌ها را در مقادیر توصیه‌شده استفاده کنید و از زیاده‌روی در خوردن آن‌ها بپرهیزید. در غیر این صورت خطر مسمومیت با کرومیوم افزایش می‌یابد. در واقع بالا بودن سطح کرومیوم خون می‌تواند باعث تجمع آن در بافت‌ها شود و آسیب اکسیداتیو در کلیه‌ها، کبد و سایر اندام‌ها را به دنبال داشته باشد.

مقادیر مجاز مصرف کرومیوم

در حالت معمول مردان 18 تا 50 ساله روزانه به 35 میکروگرم کروم نیاز دارند و برای افراد بزرگتر از 50 سال این مقدار به 30 میکروگرم کاهش پیدا می‌کند. ارقام مذکور برای خانم‌ها نیز به ترتیب 25 و 20 میکروگرم در‌نظر گرفته می‌شود.

در حالت عادی مقدار مجاز مصرف کرومیوم برای بزرگسالان بین 20 تا 35 میکروگرم توصیه شده است. البته این مقادیر با توجه به سن و جنسیت افراد، تغییر خواهد کرد.

• نوزادان از بدو تولد تا 6 ماهگی: 0.2 میکروگرم
• نوزادان از 6 ماهگی تا یک سالگی: 5.5 میکروگرم
• کودکان 1 تا 3 سال: 11 میکروگرم
• کودکان 4 تا 8 سال: 15 میکروگرم
• پسران 9 تا 13 سال: 25 میکروگرم
• دختران 9 تا 13 سال: 21 میکروگرم
• پسران 13 تا 18 سال: 35 میکروگرم
• دختران 13 تا 18 سال: 24 میکروگرم
• آقایان 18 تا 50 سال: 35 میکروگرم
• خانم‌های 18 تا 50 سال: 25 میکروگرم
• آقایان بزرگتر از 50 سال: 30 میکروگرم
• خانم‌های بالای 50 سال: 20 میکروگرم
• دوران بارداری: 30 میکروگرم، با مشورت پزشک
• دوران شیردهی: 45 میکروگرم، با مشورت پزشک

به غیر از مقادیری که در بالا ذکر شد، گاهی اوقات ممکن است پزشک با توجه به وضعیت بیمار، دوزهای بیشتری همچون 500 میکروگرم و بالاتر را توصیه کند. به‌طور‌ مثال ممکن است برای بیماران دیابتی دوزهای 600 میکروگرم یا حتی 1000 میکروگرم تجویز شود تا به آن‌ها در کنترل قند خون کمک کند.

چه کسانی نباید مکمل کروم مصرف کنند؟

کروم نوعی ماده معدنی است که در برخی مواد غذایی یافت می‌شود و نه‌تنها آسیبی به بدن نمی‌رساند، بلکه از برخی عملکردهای مهم مانند متابولیسم درشت‌مغذی‌ها، تنظیم سطح قند خون، عملکرد سیستم عصبی و برخی موارد دیگر حمایت می‌کند. بنابراین تقریبا همه افراد سالم می‌توانند از منابع حاوی کروم بهره‌مند شوند.

برای مکمل‌ها موضوع کمی متفاوت است و اغلب توصیه می‌شود با مشورت پزشک و رعایت نکات مصرف کرومیوم، استفاده شوند؛ به‌خصوص برای افرادی که در شرایط خاص سلامتی به‌سر می‌برند و بیماری‌های زمینه‌ای دارند. برای مثال:

• کسانی که به دیابت نوع 2 مبتلا هستند یا در معرض ابتلا به آن قرار دارند.
• افرادی که از ناراحتی‌های کبد رنج می‌برند.
• بیماران کلیوی
• بیماران گوارشی
• کودکان
• خانم‌های باردار
• مادران شیرده
• افرادی که دچار آلرژی هستند.

همچنین بیمارانی که داروهای استروئیدی مانند پردنیزولون، بکلومتازون و غیره مصرف می‌کنند، بهتر است پیش از هر اقدامی در این خصوص، با پزشک خود صحبت کنند.

سخن پایانی

کرومیوم (Chromium) به عنوان یک ماده معدنی، در سوخت و ساز چربی‌ها، کربوهیدرات‌ها و پروتئین‌ها نقش دارد و به شکل قابل توجهی در کنترل گلوکز خون اثر‌گذار است. به همین دلیل کسانی که در معرض ابتلا به دیابت نوع 2 هستند می‌توانند با مصرف مکمل‌های کروم به حفظ تعادل قند خون کمک کنند.

البته نباید فراموش کرد که این مکمل‌ها در برخی شرایط می‌توانند ثرات منفی به دنبال داشته باشند. برای مثال ممکن است با برخی داروهای دیگر مانند انسولین تداخل پیدا کنند. همچنین در صورت مصرف بیش از اندازه، ممکن است منجر به مسمومیت شوند و عوارض گوارشی و مشکلات کلیوی درپی داشته باشند.

بنابراین توصیه می‌کنیم کرومیوم را با مشورت پزشک یا متخصص تغذیه استفاده کنید و دستور‌العمل‌های ارائه شده را به دقت درنظر بگیرید. همچنین برای اطلاع از نحوه مصرف مکمل‌‌های کرومیوم و دریافت راهنمایی بیشتر، می‌توانید با کارشناسان ما در داروخانه آنلاین زیوش تماس بگیرید.

سؤالات متداول

1. چگونه جذب کرومیوم را افزایش دهیم؟

برای افزایش جذب کرومیوم، بهتر است از مصرف بیش از حد مواد قندی و رژیم‌های حاوی قند زیاد خودداری کنید و در کنار آن، مصرف مکمل‌های ویتامین سی را هم درنظر بگیرید. همچنین به یاد داشته باشید برخی از آنتی اسید‌ها، ممکن است جذب کروم را کاهش دهند.

2. کدام میوه‌ها حاوی کروم هستند؟

موز، سیب، انگور و پرتقال.

3. آیا مصرف مکمل کروم به کاهش وزن کمک می‌کند؟

با توجه به اینکه کروم در برخی فرایندهای متابولیکِ مؤثر بر وزن نقش دارد و در کنترل قند خون تاثیر‌گذار است، می‌تواند به کاهش وزن کمک کند.

نویسنده: علیرضا میرباقری

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و حسن غیبی