:quality(80)/https://static.zeevash.ir/Branding/Image/داروخانه-آنلاین-زیوش-cinu.png){kind=small}
بیماری گریوز؛ علائم، علل و روش‌های درمان
تیروئید یک غده کوچک و پروانه‌ای شکل در جلوی گردن است که نقش حیاتی در تنظیم متابولیسم بدن دارد. زمانی که سیستم ایمنی بدن به‌اشتباه این غده را هدف قرار می‌دهد، عملکرد آن از کنترل خارج می‌شود و بیماری گریوز بروز پیدا می‌کند. در این مقاله، ابتدا به سراغ بررسی علل و علائم این بیماری می‌رویم و در نهایت روش‌های تشخیص، درمان و پیشگیری آن را بررسی کنیم. پس با ما همراه باشید.
بیماری گریوز چیست؟
بیماری گریوز یک بیماری خودایمنی است که باعث فعالیت بیش‌ازحد غده تیروئید می‌شود. غده تیروئید یک غده کوچک پروانه‌ای‌شکل است که در قسمت پایین و جلوی گردن قرار می‌گیرد و هورمون‌هایی را جهت تنظیم متابولیسم بدن تولید می‌کند. در این بیماری، سیستم ایمنی با حمله به سلول‌های غده تیروئید باعث تولید بیش‌ازحد این هورمون‌ها می‌شود.
بیماری گریوز به‌عنوان شایع‌ترین علت پرکاری تیروئید، علائم ظاهری گسترده‌ای در قلب، عضلات اسکلتی، چشم، پوست، استخوان و کبد ایجاد می‌کند. تشخیص و درمان زودهنگام این بیماری می‌تواند از عوارض آن (به‌خصوص عوارض قلبی) جلوگیری کند.
علل بروز بیماری گریوز
در قسمت قبل گفتیم که هورمون‌های تیروئیدی تنظیم متابولیسم بدن را برعهده دارند. منظور از متابولیسم، فرایند تبدیل غذا به انرژی در بدن است. این فرایند به‌طور مستقیم به میزان هورمون‌های تیروئیدی در گردش خون بستگی دارد. اگر به هر دلیلی میزان این هورمون‌ها در خون افزایش پیدا کند، باعث ایجاد علائم افزایش متابولیسم مثل تپش قلب، تعریق، لرزش و کاهش وزن می‌شود.
در شرایط طبیعی، دستورات مربوط به تولید هورمون‌های تیروئیدی به‌وسیله یک ماده شیمیایی دیگر به اسم هورمون تحریک‌کننده تیروئید صادر می‌شود، اما در بیماری گریوز اختلال عملکرد سیستم ایمنی باعث تولید مواد غیرطبیعی می‌شود که مشابه هورمون تحریک‌کننده تیروئید عمل می‌کنند. بنابراین غده تیروئید بیش‌ازحد فعال می‌شود و میزان زیادی هورمون تیروئیدی تولید می‌کند.
ریسک فاکتورهای ابتلا به بیماری گریوز
مهم‌ترین عواملی که احتمال ابتلا به بیماری گریوز را افزایش می‌دهند، شامل موارد زیر هستند:
- سابقه بیماری خودایمنی در خانواده: ابتلای اعضای خانواده به بیماری‌هایی مثل گریوز، هاشیماتو، لوپوس و سلیاک احتمال ابتلای سایر اعضا به این بیماری را افزایش می‌دهد.
- جنسیت: بیماری گریوز در زنان شایع‌تر است.
- ابتلا به سایر بیماری‌های خودایمنی: افرادی که مبتلا به بیماری‌های خودایمنی دیگر مثل ویتیلیگو یا دیابت نوع ۱ هستند، احتمال ابتلای بیشتری به گریوز دارند.
- کشیدن سیگار: سیگار کشیدن باعث افزایش ریسک بیماری گریوز می‌شود.
علائم بیماری گریوز
علائم بیماری گریوز به‌طور کلی شامل علائم مربوط به متابولیسم، علائم چشمی و علائم پوستی هستند که در ادامه، هر کدام را به‌تفصیل بررسی می‌کنیم:
1. علائم مربوط به متابولیسم
شایع‌ترین علائم ناشی از بیماری گریوز، مربوط به افزایش متابولیسم هستند. برای مثال:
- اضطراب و تحریک‌پذیری
- خستگی یا ضعف عضلات
- لرزش دست‌ها
- اسهال
- مشکلات خواب
- افزایش تعریق
- کاهش وزن غیرارادی
- بزرگ شدن غده تیروئید (گواتر)
- ضربان تند و نامنظم قلب
- نامنظمی در سیکل ماهانه خانم‌ها
2. علائم چشمی (افتالموپاتی گریوز)
بیماری گریوز تنها نوعی از پرکاری تیروئید است که با علائم چشمی همراه است. به‌طور کلی، یک‌سوم از بیماران مبتلا به گریوز دچار علائم چشمی می‌شوند، اما تنها در ۵ درصد از آن‌ها علائم التهاب متوسط تا شدید بافت‌های چشمی و مشکلات جدی یا دائمی بینایی به چشم می‌خورد. بنابراین، نیاز است که بیماران با هرگونه علائم چشمی، علاوه‌بر متخصص غدد، تحت نظر متخصص چشم نیز باشند.
علائم چشمی معمولاً در بازه‌ای حدود ۶ ماه قبل یا بعد از تشخیص بیماری توسط پزشک بروز پیدا می‌کنند، اما شدت علائم عمومی پرکاری تیروئید در فرد رابطه‌ای با شدت علائم چشمی او ندارد.
علائم چشمی بیماری گریوز شامل موارد زیر است:
- قرمزی یا التهاب چشم‌ها
- برآمدگی چشم‌ها به دلیل التهاب بافت پشت کره چشم
- دوبینی و از دست‌رفتن بینایی که کمتر شایع است.
نکته مهم: علائم چشمی بیماری گریوز در افراد سیگاری به طرز چشمگیری بیشتر و شدیدتر هستند.
3. علائم پوستی
گروه سوم از علائم بیماری گریوز، علائم پوستی هستند که شیوع کمتری نسبت به علائم پرکاری تیروئید و علائم چشمی دارند. همانند علائم چشمی، شدت علائم پوستی گریوز هم رابطه‌ای با شدت علائم عمومی پرکاری تیروئید در مبتلایان ندارد.
علائم پوستی بیماری گریوز به‌صورت سفتی و قرمز شدن پوست در ناحیه جلوی ساق پاها ظاهر می‌شود. این علائم پوستی معمولاً خفیف و بدون درد هستند، اما در تعدادی از بیماران می‌توانند دردناک هم باشند.
علائم خطرناک بیماری گریوز
برخی علائم می‌توانند نشانه‌ی شرایط خطرناک و پیچیده‌ای باشند؛ بنابراین، اگر هر یک از علائم زیر را مشاهده کردید، فوراً به اورژانس مراجعه کنید:
- طوفان تیروئیدی: وضعیتی که با علائم تب بالای ناگهانی، افزایش ناگهانی ضربان قلب، احساس اضطراب، تحریک‌پذیری و کاهش سطح هوشیاری همراه است.
- از دست رفتن بینایی
نحوه تشخیص بیماری گریوز
تشخیص گریوز توسط متخصص غدد، بر اساس علائم بالینی، معاینات فیزیکی و یافته‌های آزمایشگاهی که میزان هورمون‌های تیروئیدی و هورمون تحریک‌کننده تیروئید در خون را می‌سنجند، صورت می‌گیرد. سرنخ‌ها و علائم بالینی زیر می‌توانند نشان‌دهنده‌ی این باشند که پرکاری تیروئید در نتیجه بیماری گریوز ایجاد شده است:
- سابقه بیماری خودایمنی در افراد خانواده: مثل بیماری گریوز، دیابت نوع 1، آرتریت روماتوئید، آنمی کشنده، ویتیلیگو، لوپوس و سلیاک
- وجود علائم چشمی یا پوستی گریوز
- غده تیروئید که به‌طور قرینه بزرگ شده باشد.
انتخاب تست تشخیصی اولیه برای بیماری گریوز، به هزینه، دسترسی و ترجیح پزشک بستگی دارد و معمولاً شامل موارد زیر است:
- اندازه‌گیری آنتی‌بادی‌ها: اگر آنتی‌بادی‌هایی مانند TRAb یا TSI در آزمایش خون مثبت باشند، تشخیص بیماری گریوز معمولاً بدون نیاز به آزمایش‌های بیشتر تأیید می‌شود. اما اگر نتیجه این آزمایش منفی باشد (که در برخی مبتلایان به گریوز نیز دیده می‌شود) یا امکان انجام آن وجود نداشته باشد، پزشکان معمولاً از اسکن جذب ید رادیواکتیو برای تشخیص کمک می‌گیرند.
- اندازه‌گیری جریان خون تیروئیدی: در صورت عدم دسترسی به تست‌های دیگر، اندازه‌گیری جریان خون تیروئیدی به‌وسیله سونوگرافی می‌تواند به تشخیص کمک کند.
پیشگیری از بیماری گریوز
علت دقیق بیماری‌های خودایمنی از جمله علت بیماری گریوز، کاملاً مشخص نیست و در حال حاضر راه مشخصی برای پیشگیری از این بیماری معرفی نشده است.
درمان بیماری گریوز
روش‌های درمانی در بیماری گریوز با هدف کاهش سطح هورمون‌های تیروئیدی یا جلوگیری از اثر مخرب این هورمون‌ها بر ارگان‌های بدن طراحی شده‌اند. این مسیرهای درمانی شامل دارودرمانی، جراحی، عدم مصرف برخی مکمل‌ها و درمان‌های خانگی است که در ادامه هر کدام را بررسی می‌کنیم.
1. دارودرمانی
- درمان با ید رادیواکتیو: ید رادیواکتیو با ورود به غده تیروئید باعث از بین رفتن سلول‌های بیش‌فعال می‌شود. از عوارض این درمان، بدتر شدن علائم چشمی و کم‌کار شدن تیروئید است. این درمان به دلیل خطرات پرتودرمانی در دوران بارداری و شیردهی استفاده نمی‌شود.
- درمان ضدتیروئیدی (متی‌مازول و PTU): این درمان‌ها دائمی نیستند، اما می‌توانند برای مدت طولانی استفاده شوند. درمان انتخابی برای زنان باردار و مادران شیرده، درمان ضدتیروئیدی است. گاهی این داروها در ترکیب با روش ید رادیواکتیو استفاده می‌شوند.
- بتابلوکرها: این داروها با اثر ضد هورمون آدرنالین در بدن، برای از بین بردن سریع علائم پرکاری تیروئید از جمله لرزش، تپش قلب و اضطراب، استفاده می‌شوند.
2. جراحی
در درمان بیماران با غده تیروئید بزرگ (گواتر) یا بیماران بارداری که نمی‌توانند از داروهای ضدتیروئید استفاده کنند، روش جراحی به کار برده می‌شود.
3. مکمل‌ها و تغییرات سبک زندگی
تغییر در رژیم غذایی و سبک زندگی می‌تواند در کاهش علائم ناشی از بیماری گریوز و کاهش شانس بروز عوارض ناشی از این بیماری نقش داشته باشد. به‌خصوص میزان ید موجود در رژیم غذایی و مکمل‌های مصرفی باید کنترل شود؛ بنابراین در استفاده از موارد زیر دقت کنید:
- مصرف بعضی از غذاها مثل گیاهان دریایی، باید محدود یا حذف شود.
- بعضی مکمل‌ها مثل برخی مولتی‌ویتامین‌ها و مکمل‌های یددار، نباید مصرف شوند.
- در مصرف شربت‌های سرفه که ممکن است حاوی ید باشند، احتیاط کنید.
4. پیگیری برنامه درمانی
مکمل‌های درمانی و تغییر سبک زندگی می‌توانند بخشی از درمان خانگی بیماری گریوز باشند، اما با توجه به مزمن بودن این بیماری، پیگیری منظم پزشکی، بررسی سطح هورمون‌های تیروئیدی و ارزیابی مداوم برنامه درمانی ضروری است. این بیماری در صورت عدم درمان می‌تواند عوارض جدی ایجاد کند، بنابراین درمان خانگی به‌تنهایی برای آن کافی نیست.
سخن پایانی
در این مقاله از داروخانه آنلاین زیوش درباره بیماری گریوز، علائم، علل و روش‌های کنترل آن صحبت کردیم. گریوز یک بیماری مزمن است که به مراقبت و پیگیری منظم نیاز دارد. خبر خوب این است که این بیماری در صورت تشخیص به‌موقع و درمان مناسب، معمولاً پاسخ خوبی به درمان می‌دهد و حتی در برخی موارد، علائم آن برای مدتی تقریباً به‌طور کامل برطرف می‌شوند. همچنین، کنترل رژیم غذایی و اصلاح سبک زندگی می‌تواند نقش مؤثری در کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی فرد مبتلا داشته باشد.
سؤالات متداول
1. ایا بیماری گریوز خطرناک است؟
بیماری گریوز از آن دسته بیماری‌هایی است که در صورت درمان مناسب به‌خوبی کنترل می‌شود؛ اما اگر درمان صورت نگیرد، می‌تواند عوارض جدی مثل طوفان تیروئیدی و عوارض قلبی ایجاد کند.
2. آیا درمان قطعی بیماری گریوز امکان‌پذیر است؟
به زبان ساده، بسیاری از بیماران با انجام اقدامات درمانی بهبود علائم را تجربه می‌کنند، اما امکان بازگشت علائم، به‌خصوص در صورت عدم پایبندی به درمان وجود دارد.
3. بیماری گریوز چگونه بر بارداری تاثیر می‌گذارد؟
افزایش بیش‌ازحد هورمون‌های تیروئیدی می‌تواند برای مادر و جنین خطرناک باشد. به همین دلیل، زنان بارداری که به بیماری گریوز مبتلا هستند باید در طول دوران بارداری به‌طور منظم تحت نظر پزشک قرار بگیرند تا وضعیت بیماری و روند درمان به‌دقت ارزیابی و کنترل شود.
نویسنده: میلاد اسداللهی
ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و امیرحسین ملک زاده