آرایشی و بهداشتی
مغز ما فعالیت‌های متعددی را به‌طور پیوسته و همزمان پیش می‌برد، امّا با این حال، ممکن است هیچ‌گاه در زندگی روزمره توجه‌مان نسبت به این کارکردها جلب نشود، مگر زمانی که در اجرای این فعالیت‌ها دچار مشکل شویم. افراد، به‌رغم تفاوت‌ها و توانایی‌های فردی، تا حدودی می‌توانند روی یک موضوع تمرکز کنند، تمرکزشان را تا مدّتی روی همان موضوع نگه دارند و یا از تصیمات هیجانی و تکانشی پرهیز کنند. «اختلال نقص توجه-بیش‌فعالی»، اختلال ADHD، یکی از اختلالات روانی است که فرد در رابطه با تمرکز، داشتن سطح انرژی و فعالیت معمول و یا هر دو دچار مشکل است. در ادامه درباره ماهیت علایم ADHD، روش‌های درمان دارویی و غیردارویی، انواع مختلف آن و موضوعات دیگر صحبت خواهد شد.
ADHD چیست؟
اختلال نقص توجه-بیش‌فعالی یکی از اختلالات روانی است. افراد مبتلا به ADHD ممکن است برای تمرکزکردن و یا حتّی بی‌حرکت نشستن در یک‌جا و به مدّت طولانی، دچار مشکل باشند.
بسیاری از افراد کم‌توجهی و تغییر سطوح انرژی را تجربه می‌کنند؛ با این حال، برای یک فرد مبتلا به ADHD این تجربیات با دفعات و شدت بیش‌تری رخ می‌دهند. این اختلال می‌تواند تأثیر به‌سزایی بر مطالعه، کارکردن، روابط انسانی و زندگی شخصی این افراد داشته باشد.
هم کودکان و هم بزرگسالان می‌توانند مبتلا به ADHD باشند.
خلاصه: ADHD یکی از اختلالات روان است که کاهش توانایی فرد در تمرکز را به همراه دارد و علاوه‌براین باعث فعالیت بیش از اندازه و غیرطبیعی نیز می‌شود. این بیماری می‌تواند کودکان و همچنین بزرگسالان را درگیر کند و آثار نامطلوبی بر جنبه‌های مختلف زندگی—اعم از شغلی، تحصیلی و روابط انسانی—داشته باشد.
علائم اختلال ADHD چیست؟
طیف گسترده‌ای از رفتارها با ADHD در ارتباط‌اند؛ برخی از موارد رایج‌تر در زیر آمده‌اند:
- دشواری برای تمرکزکردن و حفظ تمرکز
- فراموش‌کردن تکمیل کارها و انجام وظایف
- پرت‌‌شدن حواس به‌سادگی
- قطع‌کردن صحبت دیگران
- دشواری برای بی‌حرکت‌نشستن
هر کدام از علائم و نشانه‌ها می‌تواند به یکی از جنبه‌های متفاوت ADHD—مانند بیش‌فعالی، رفتار هیجانی و تکانشی یا نقص توجه—مرتبط باشد.
تجربه فرد از بیش‌فعالی و رفتار تکانشی می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- فرد به‌راحتی نمی‌تواند بی‌حرکت و یا طولانی مدت در کلاس بنشیند.
- نمی‌تواند با آرامش و خون‌سردی یک بازی یا یک فعالیت را پیش ببرد.
- زیاد صحبت می‌کند.
- انتظار برای فرارسیدن نوبت برای فرد دشوار است.
- هنگامی که دیگران صحبت یا بازی می‌کنند و یا مشغول انجام فعالیتی هستند، فرد صحبتشان را قطع می‌کند و یا در کارشان وقفه ایجاد می‌کند.
تجربه فرد از اختلال نقص توجه و تمرکز می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- حین کار یا مطالعه مرتکب اشتباهات متعددی می‌شود یا متوجه جزئیات نمی‌شود.
- حفظ تمرکز برای فرد موقع گوش‌دادن، خواندن و یا مکالمه دشوار است.
- سازمان‌دهی فعالیت‌های روزانه برای فرد دشوار است.
- فرد مکرراً وسایلش را گم می‌کند.
- حواس فرد به‌راحتی می‌تواند توسط اتفاقات جزئی اطراف پرت شود.
علائم می‌توانند وابسته به نوع ADHD باشند. فردی که ADHD دارد، می‌تواند همه یا صرفاً بخشی از علایم را نشان دهد.
خلاصه: علائم ADHD را می‌توان در دو دسته کلّی بررسی کرد: علائم مربوط به نقص توجّه و علائم مربوط به بیش‌فعالی. باید دقّت داشت فردی که برایش ADHD تشخیص داده می‌شود، لزوماً تمام علائم شناخته‌شده را نخواهد داشت. علائم به نوع ADHD بستگی دارند.
انواع ADHD
طبق پیشنهاد انجمن روان‌پزشکان آمریکا ADHD به سه دسته تقسیم شده است:
نوع بی‌توجه
همان‌طور که از نام این نوع می‌توان فهمید، افرادی که دارای این نوع از ADHD هستند، برای تمرکزکردن، تکمیل فعالیت‌ها و انجام تکالیف با چالش‌های بسیاری مواجه می‌شوند. متخصصان بر این باورند بسیاری از کودکانی که دارای نوع بی‌توجه ADHD هستند، ممکن است به‌درستی تشخیص داده نشوند، زیرا اختلالی در نظم کلاس درس ایجاد نمی‌کنند. این نوع بین دختران مبتلا به ADHD رایج‌تر است.
نوع بیش‌فعال-تکانشی
افراد مبتلا به این نوع از ADHD عمدتاً رفتار بیش‌فعال، تکانشی و هیجانی از خود نشان می‌دهند. این رفتارها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
- بی‌قراری، که می‌تواند خود را در قالب حرکات بی‌هدف و پیوسته نشان دهد.
- قطع‌کردن صحبت دیگران
- منتظر ماندن برای رسیدن نوبت برای فرد دشوار است.
در این نوع از ADHD نسبت به بی‌توجهی نگرانی کم‌تری وجود دارد، با این حال افرادی که دارای نوع بیش‌فعال-تکانشی ADHD هستند، ممکن است کماکان برای جمع‌کردن حواس و تمرکز روی فعالیت‌ها با دشواری مواجه شوند.
نوع ترکیبی
رایج‌ترین نوع ADHD نوع ترکیبی آن است. افرادی که به این نوع از ADHD مبتلا هستند، هر دو دسته از علائم بی‌توجهی و بیش‌فعالی را نشان می‌دهند. این علائم شامل ناتوانی در توجه‌کردن، تمایل به رفتار هیجانی و تکانشی و داشتن سطح بالاتر از میانگین فعالیت و انرژی هستند.
نوع ADHD تعیین‌کننده روش درمان خواهد بود. نوع ADHDای که فرد دارد، می‌تواند در طول زمان تغییر کند، بنابرین درمان نیز می‌تواند تغییر کند.
خلاصه: انواع ADHD شامل این مواردند: نوع بی‌توجه، نوع بیش‌فعال-تکانشی و نوع ترکیبی. در نوع بی‌توجه علائمی که تمرکز مرتبط هستند—مانند تکمیل تکالیف و جمع‌کردن حواس—غالبند. در نوع بیش‌فعال-تکانشی علائم مربوط به رفتار تکانشی و فعالیت و انرژی غیرمعمول غالبند. رایج‌ترین نوع ADHD نوع ترکیبی آن است که فرد هر دو دسته از علائم را تجربه خواهد کرد.
علت به وجود آمدن اختلال ADHD چیست؟
پزشکان و محققان هنوز مطمئن نیستند که چه عواملی منجر به این بیماری می‌شوند. باور بر این است که این بیماری ریشه‌های عصبی دارد و ژنتیک نیز ممکن است در بروز آن مؤثر باشد.
مطالعات نشان داده‌اند که کاهش دوپامین عامل مهمی در ADHD به شمار می‌رود. دوپامین یک ماده شیمیایی در مغز است که به انتقال پیام‌ها از یک عصب به عصبی دیگر کمک می‌کند. دوپامین در تحریک پاسخ‌های احساسی و همچنین حرکات نقش دارد.
مطالعات دیگر به تفاوت‌های ساختاری مغز اشاره کرده‌اند؛ یافته‌ها حاکی از این هستند که افراد دارای ADHD حجم کم‌تری از ماده خاکستری دارند. ماده خاکستری بخش‌های مختلفی از مغز را تشکیل می‌دهد. این بخش‌ها در فعالیت متعددی از جمله موارد زیر نقش دارند:
- تکلم
- تصمیم‌گیری
- خود-کنترلی
- کنترل ماهیچه‌ها
خلاصه: به‌طور کلّی ADHD با زمینه‌های ژنتیک و تکامل اعصاب—و البته بسیاری از عوامل احتمالی دیگر—مرتبط است. چه تغییر غیرطبیعی در مغز رخ می‌دهد که منجر به بروز ADHD و علائم می‌شود؟ دوپامین یک مولکول شیمایی در مغز است که در تحریک پاسخ‌های احساسی نقش دارد. کاهش دوپامین عامل مهمی در افراد مبتلا به ADHD است. همچنین نشان داده شده که افراد مبتلا به ADHD، در مقایسه با افراد دیگر، حجم کم‌تری از ماده خاکستری در مغز خود دارند. ماده خاکستری در فعالیت‌های مهمی مانند تصمیم‌گیری، خود-کنترلی و... نقش دارد.
تشخیص و تست‌های تشخیصی ADHD
بسیاری از متخصصان بالینی بر این باورند که برای تشخیص ADHD نمی‌توان بر یک تست اتکا کرد؛ بنابرین هیچ تست واحدی برای تشخیص ADHD وجود ندارد.
پزشک برای تشخیص ADHD همه علائم شش ماه اخیر را بررسی خواهد کرد. احتمالاً پزشکتان برای جمع‌آوری اطلاعات از معلّمان یا اعضای خانواده کمک بگیرد و برای بررسی علائم از پرسشنامه‌ها و سیستم‌های نمره‌دهی استفاده کند. پزشکان همچین برای بررسی مشکلات دیگری که به سلامت مرتبط‌اند، معاینه بدنی نیز انجام می‌دهند.
خلاصه: بسیاری از پزشکان و متخصصان بر این باورند که با یک تست واحد نمی‌توان ADHD را تشخیص داد، بنابرین پزشک برای تشخیص علائم شش ماه گذشته را بررسی خواهد کرد و ممکن است پرسشنامه‌ها و سیستم‌های نمره‌دهی نیز بهره ببرد. در مورد کودکان برای جمع‌آوری اطلاعات درباره علائم می‌توان از مسئولان مدرسه کمک گرفت.
درمان ADHD چگونه است؟
درمان ADHD به‌طور معمول شامل روان‌درمانی، دارودرمانی و یا هر دو است.
حین گفت‌وگو با روان‌درمان‌گر، درباره روش‌های مدیریت ADHD و اینکه ADHD چه اثراتی بر زندگی‌تان داشته، بحث خواهید کرد. نوع دیگر روان‌درمانی که به‌عنوان رفتاردرمانی شناخته می‌شود، کمک می‌کند بیاموزید که رفتار خود را چگونه تحت‌نظر داشته باشید و مدیریت کنید.
دارو نیز می‌تواند برای فردی که با ADHD زندگی می‌کند، بسیار سودمند باشد. داروهای ADHD با اثر بر اجزای شیمیایی مغز، مدیریت رفتار و هیجانات را تسهیل می‌کنند.
داروهای ADHD
دو دسته اصلی از داروهایی که برای مدیریت ADHD استفاده می‌شوند، محرک‌ها و غیر-محرک‌هاهستند.
محرک‌ها کدامند؟
تجویز محرک‌های سیستم عصبی مرکزی برای ADHD رایج‌تر است. این داروها اثر خود را به‌واسطه افزایش میزان مولکول‌های شیمیایی مغز مانند دوپامین و نوراپی‌نفرین اعمال می‌کنند.
مثال‌های این دسته از داروها: متیل‌فنیدات (ریتالین) و محرک‌هایی که بر پایه آمفتامین هستند (آدِرال).
غیرمحرک‌ها کدامند؟
اگر داروهای محرک به‌اندازه کافی مؤثر نباشند یا عوارض جانبی غیرقابل تحملی داشته باشند، ممکن است پزشکتان یک داروی غیر-محرک را پیشنهاد دهد. برخی از داروهای غیر-محرک با افزایش سطوح نوراپی‌نفرین مغز اثرات خود را اعمال می‌کنند.
مثال‌های این دسته از داروها: آتوموکستین (استراموکس) و برخی از ضدافسردگی‌ها مانند بوپروپیون (با نام‌های تجاری ولبوترین، زیبان و ولبان در ایران به فروش می‌رسد)
داروهای ADHD علاوه‌بر اثرات سودمند متعدد، می‌توانند با عوارض جانبی مانند خشکی دهان، سرگیجه، افزایش فشار خون، تپش قلب و بیخوابی همراه باشند.
خلاصه: داروهای ADHD در به دو دسته محرک‌ها—مانند متیل‌فنیدات (ریتالین) و آدرال—و غیرمحرک‌ها—مانند آتوموکسِتین (استراموکس) و برخی از ضدافسردگی‌ها مانند بوپروپیون—تقسیم شده‌اند. با اینکه انتخاب اوّل داروهای محرک هستند، در صورت بروز عوارض غیرقابل‌تحمل و اثر ناکافی، ممکن است پزشک به سراغ غیر-محرک‌ها نیز برود.
چند درمان طبیعی و غیردارویی برای ADHD
علاوه‌بر دارودرمانی، به چندین روش غیردارویی دیگر نیز برای بهبود علائم ADHD اشاره می‌کنیم.
در ابتدا، تغییر سبک زندگی می‌تواند برای مدیریت علائم ADHD سودمند باشد. توصیه‌های «مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها»ی آمریکا در فهرست زیر آورده شده است:
- رژیم غذایی معتدل و مغذی
- روزانه حداقل 60 دقیقه فعالیت بدنی
- خواب کافی
- محدودکردن زمانی که روزانه صرف تلفن همراه، کامپیوتر و تلویزیون می‌شود
مطالعات همچنین نشان داده‌اند که یوگا، تای‌چی و گذراندن زمان بیرون از خانه می‌توانند بر آرام‌کردن ذهن بیش‌فعال مؤثر باشند و ممکن است برای تعدیل علائم ADHD سودمند باشند.
مدیتیشن یا ذهن‌آگاهی یکی دیگر از گزینه‌هاست. مطالعه‌ای که در سال 2015 منتشر شده، اذعان داشته که مدیتشن می‌تواند بازه زمانی تمرکز را—یعنی طول مدّت‌زمانی که یک فرد می‌تواند روی یک فعالیت تمرکز کند و حواسش پرت نشود—افزایش دهد.
خلاصه: برای تخفیف علائم ADHD می‌توان از روش‌های غیرپزشکی هم سود برد؛ دسته‌ای از فعالیت‌ها مانند مدیتیشنِ یا ذهن‌آگاهی، تای‌چی و همچنین وقت‌گذراندن بیرون از خانه و اعمال برخی تغییرات در سبک زندگی—مانند خواب کافی، تغذیه معتدل و مغذی، فعالیت بدنی روزانه و محدودکردن زمان استفاده از تلفن همراه، کامپیوتر و تلویزیون—می‌توانند سودمند باشند.
ADHD در کودکان چگونه است؟
طبق آمار «مرکز کنترل بیماری‌ها»ی آمریکا برای حدود 8.8 درصد از افراد بین سنین سه تا هفده‌سالگی در آمریکا، ADHD تشخیص داده شده است؛ یعنی 11.7 درصد از پسران و 5.7 درصد از دختران. برای اغلب کودکان، ADHD با مشکلات تحصیلی همراه است. کودکانی که مبتلا به ADHD هستند، در محیط کنترل‌شده کلاس درس اغلب با مشکلاتی مواجه می‌شوند.
احتمال تشخیص ADHD برای پسران دو برابر دختران است. این موضوع ممکن است به این علت باشد که پسران تمایل بیش‌تری به بروز علائم واضح بیش‌فعالی دارند. اغلب دختران این دسته علائم ADHD را بروز نمی‌دهند. در اغلب موارد دخترانی که ADHD دارند، ممکن است:
- زیاد خیال‌پردازی کنند.
- به جای بیش‌فعالی، پرحرفی کنند.
با توجه به اینکه بسیاری از علائم ADHD می‌توانند جزو رفتارهای رایج دوران کودکی باشند، ممکن است تشخیص اینکه کدام رفتار با ADHD مرتبط است و کدام رفتار ارتباطی به ADHD ندارد، دشوار باشد.
خلاصه: طبق آمار برای حدود 8.8 درصد از افراد سه تا هفده‌ساله در آمریکا ADHD تشخیص داده شده است. پسران دو برابر بیشتر از دختران این تشخیص را دریافت می‌کنند، زیرا دختران در مقایسه با پسران علائم بیش‌فعالی را کمتر بروز می‌دهند.
ADHD در بزرگسالان چگونه است؟
بر اساس آمار «انجمن اضطراب و افسردگی آمریکا» بیش از 60 درصد از کودکانی که دچار ADHD هستند، در بزرگسالی نیز علائم ADHD را نشان خواهند داد. در اکثر افراد علائم مربوط به بیش‌فعالی با افزایش سن کاهش می‌یابند؛ امّا ممکن است بی‌توجهی و رفتار تکانشی ادامه‌دار باشند.
ADHD درمان‌نشده در بزرگسالی می‌تواند در بسیاری از جنبه‌های زندگی اثر نامطلوبی بگذارد. علائمی مانند دشواری برای مدیریت زمان، فراموشکاری و بی‌صبری می‌توانند در محیط کار، خانه و تمام انواع روابط منجر به مشکل شوند.
خلاصه: ADHD محدود به جامعه کودکان نیست و بزرگسالان نیز می‌توانند از آثار سوء آن در حوزه‌هایی چون شغل و روابط انسانی متأثر شوند. 60 درصد کودکانی که برایشان ADHD تشخیص داده شده، در بزرگسالی نیز علائم را حفظ خواهند. برخلاف بی‌توجهی و رفتار تکانشی، علائم بیش‌فعالی در اکثر افراد با افزایش سن کاهش می‌یابند.
آیا ADHD نوعی اختلال یادگیری است؟
با اینکه ADHD اختلالی مربوط به تکامل و رشد اعصاب است، به‌عنوان یک اختلال یادگیری شناخته نمی‌شود. با این حال، علائم ADHD می‌توانند فرایند یادگیری را سخت‌تر کنند. همچنین، ممکن است ADHD در افرادی دیده شود که دچار اختلالات یادگیری نیز هستند.
خلاصه: ADHD جزو اختلالات یادگیری دسته‌بندی نمی‌شود، با این حال، می‌تواند آثار زیان‌بار و بلندمدّتی بر روند یادگیری و تحصیلی کودکان داشته باشد.
عارضه‌های همراه ADHD
گاهی اوقات افرادی که ADHD دارند، در رابطه با سلامت روان مشکلات دیگری را مانند افسردگی و اضطراب تجربه می‌کنند، برخی از این عارضه‌ها حاصل چالش‌های زندگی با ADHD هستند.
اضطراب
ممکن است ثابت‌قدمی در انجام امور روزانه، حفظ روابط و غیره برای افراد مبتلا به ADHD دشوار باشد. همین مورد منجر به افزایش اضطراب می‌شود.
طبق آمار «مرکز بیماری‌های آمریکا» احتمال بروز اختلال اضطراب برای افرادی که ADHD دارند، بیشتر است.
اختلالات اضطراب شامل مواد زیر است:
- اضطراب جدایی: ترسِ دوری و جدایی از نزدیکان
- اضطراب اجتماعی: باعث می‌شود که رفتن به مدرسه یا محیط‌های دیگری که افراد رفت‌وآمد دارند، برای شخص ترسناک باشد.
- اضطراب فراگیر و یا منتشر: هراس از پیش‌آمدن اتفاقات ناگوار در آینده و غیره.
رابطه ADHD و افسردگی
زندگی با ADHD احتمال بروز افسردگی را افزایش می‌دهد. البته اگر فردی به ADHD مبتلا باشد، لزوماً دچار افسردگی نخواهد شد، امَا مهم است بدانیم که بروز همزمان این دو اختلال محتمل است. با اینکه مدیریت چند عارضه‌ی همزمان می‌تواند با چالش‌های مضاعفی همراه باشد، برای هر دو مشکل درمان‌هایی در دسترس است. درمان این مشکلات گاهی با یکدیگر هم‌پوشانی دارند. روان‌درمانی برای هر دو اختلال سودمند است. همچنین، برخی از داروهای ضدافسردگی مانند بوپروپیون، گاهی می‌توانند در تخفیف علائم ADHD نیز سودمند باشند.
اختلال سلوک و اختلالات رفتاری در مبتلایان به ADHD
در ابتدا توضیح می‌دهیم که اختلال سلوک چیست؟ برخی افراد در رابطه با تخطی از قوانین یا رفتار خشونت‌آمیز نسبت به دیگران، مانند دعوا، برداشتن وسایلی که متعلق به آن‌ها نیست یا زورگویی، نمی‌توانند خود را کنترل کنند. به این شرایط «اختلال سلوک» گفته می‌شود.
اختلالات رفتاری و سلوک بین کودکانی که ADHD دارند رایج‌تر است. این اختلالات می‌توانند ناشی از این باشند که کودک احساس کند توسط اطرافیان درک نمی‌شود. کسی که احساس می‌کند توسط دیگران درک نمی‌شود، ممکن است زیاد مشاجره کند، از کوره در برود یا از روی قصد دیگران را اذیت کند. این موارد می‌توانند نشانه‌هایی از «اختلال نافرمانی مقابله‌ای» باشند. درمان برای افرادی که با این چالش‌ها مواجه‌اند، در دسترس است.
خلاصه: احتمال ابتلا به افسردگی و یا اضطراب بین افرادی که ADHD دارند، بیشتر است. علائم ADHD و آثار آن بر روند زندگی روزمره—مانند چالش‌های تحصیلی و دشواری در حفظ روابط دوستانه—می‌توانند احساسات مرتبط با افسردگی و اضطراب را تشدید کنند. با اینکه ممکن است مدیریت دو عارضه‌ی همزمان با چالش‌های مضاعفی همراه باشد، برخی از داروهای ADHD جزو ضدافسردگی‌ها هستند، و همچنین روان‌درمانی برای مدیریت هر دو مشکل سودمند خواهد بود. احساس درک‌نشدن توسط دیگران نیز ممکن است منجر به اختلالات رفتاری و اختلال سلوک شود
چند نکته برای مدیریت ADHD
اگر شما یا فرزندتان ADHD دارید، یک برنامه مستمر و فکرشده و همچنین داشتن انتظارات معین، می‌تواند سودمند باشد. برای بزرگسالان حفظ نظم و انضباط می‌تواند کمک‌کننده باشد. در ادامه برخی از راهکارهایی که می‌توانند برای ایجاد و حفظ نظم سودمند باشند، آورده شد است:
- نوشتن فهرست
- استفاده از تقویم
- استفاده از ابزارهایی مانند آلارم گوشی برای یادآوری
برای کودکان می‌توان توصیه کرد که تکالیف خانگی را در مکان معینی بنویسند، یا ابزاری که به‌طور روزمره از آن‌ها استفاده می‌کنند، مانند اسباب‌بازی‌ها یا کوله‌پشتی و...را در جای معینی نگه دارند. به‌طور کلی هر چه بیشتر درباره ADHD بیاموزید، خواهید توانست که بهتر مدیریتش کنید. سازمان‌هایی مانند «انجمن بیش‌فعالی و کم‌توجهی ایران» با آدرس iaadhd.ir می‌توانند علاوه‌بر تازه‌های علمی در رابطه با ADHD، راهکارهایی را نیز برای مدیریت آن در اختیارتان بگذارند.
خلاصه: می‌توان از برخی راهکارها برای تخفیف آثار نامطلوب ADHD بهره برد؛ ایجاد نظم و انضباط در زندگی روزمره یکی از این راهکارهاست. برای آشنایی با راهکارهای بیشتر می‌توان از پزشک کمک گرفت.
سخن پایانی؛ آینده‌ی زندگی با ADHD
ADHD در کودکان و بزرگسالان، اگر درمان‌نشده باقی بماند، می‌تواند آثار ماندگاری بر شغل، تحصیل و روابط با بقیه افراد داشته باشد؛ بنابرین دریافت درمان اهمیت زیادی دارد. بسیاری از افرادی که ADHD دارند، زندگی رضایت‌بخش و موفقی را پیش می‌برند، بعضی‌ها حتّی نسبت به مزایای ADHD نیز ابراز رضایت می‌کنند. اگر فکر می‌کنید که شما یا فرزندتان ADHD دارید، گام اوّل و مهم این خواهد بود که در اوّلین فرصت با یک پزشک و یا یک متخصص خدمات درمانی دیگر صحبت کنید.
خلاصه: ADHD، مخصوصاً اگر درمان‌نشده باقی بماند، می‌تواند آثار زیان‌بار متعددی بر جنبه‌های مختلف زندگی داشته باشد. با این حال، بسیاری از افرادی که ADHD دارند زندگی رضایت‌بخشی دارند و حتّی ممکن است نسبت به مزایای ADHDنیز ابراز رضایت کنند.