راه‌‎های تقویت حافظه کودکان

حافظه نقش مهمی در زندگی و پیشرفت کودکان دارد و به آن‌ها کمک می‎کند تا اطلاعات را در ذهن خود ذخیره، پردازش و بازیابی کنند. تقویت حافظه نه‌تنها باعث موفقیت در تحصیل کودکان می‌شود، بلکه بر رشد عاطفی، اجتماعی و خلاقیت کودک نیز بسیار تأثیرگذار است. حافظه قوی به کودکان این امکان را می‌دهد تا اطلاعات را به خوبی به‌خاطر بسپارند، مسائل را حل کنند و مهارت‌های جدیدی را کسب کنند.

در مقابل مشکلات حافظه در کودکان شایع است و باعث اختلال در یادگیری، تمرکز و روابط اجتماعی کودک می‌شود. این مشکلات ممکن است ناشی از اختلالات شناختی، اضطراب، افسردگی یا آسیب‌های مغزی کودک باشد، که باعث مشکلات رایج مانند افت تحصیلی و گاهی اوقات گم کردن وسایل می‌شود.

تشخیص و درمان به‌موقع این اختلالات از بروز مشکلات جدی‌تر جلوگیری می‌کند و باعث بهبود عملکرد تحصیلی و اجتماعی کودک می‌شود.

انواع مختلف حافظه

حافظه به طور کلی به ۴ دسته اصلی تقسیم می‌شود که این تقسیم‌بندی برای کودکان هم صدق می‌کند:

• حافظه حسی: در این نوع حافظه اولین مرحله از پردازش اطلاعات صورت می‌گیرد و اطلاعات حسی به مدت کوتاهی (حدودا چند ثانیه) در آن ذخیره می‌شوند. به‌عنوان مثال، وقتی کودک صدایی را می‌شنود یا تصویری را مشاهده می‌کند، آن صدا یا تصویر ابتدا در حافظه حسی ذخیره می‌شود. این اطلاعات اگر خیلی مهم باشد، به حافظه کوتاه مدت منتقل می‌شود و اگر مهم نباشند، فراموش خواهند شد.
• حافظه کوتاه مدت: حافظه کوتاه مدت اطلاعات را برای مدت کوتاهی (حدودا ۳۰ ثانیه) ذخیره‌ می‌کند. این نوع حافظه به‌اندازه حافظه حسی زودگذر نیست، اما به‌اندازه حافظه بلندمدت نیز ماندگار نخواهد بود. این حافظه، به‌عنوان حافظه اولیه نیز شناخته می‌شود.
• حافظه کاری: حافظه کاری نوعی از حافظه کوتاه مدت است و برای انجام کارهای پیچیده مانند حل مسئله و تصمیم گیری استفاده می‌شود. به این نوع حافظه، حافظه فعال و حافظه یادگیری نیز می‌گویند. حافظه کاری به کودک کمک می‌کند تا اطلاعات را در ذهن خود ذخیره کند و در مواقعی که نیاز است، آن را مورد استفاده قرار دهد.
• حافظه طولانی مدت: این نوع حافظه، اطلاعات را برای مدت طولانی (چند روز یا چند سال) در خود نگهداری می‌کند. حافظه بلند مدت به کودک کمک می‌کند تا خاطرات، مهارت‌ها و تجربیات خود را به یاد آورد.

راه‌‎های تقویت حافظه کودکان

برای تقویت حافظه کودکان روش‌های متنوعی مانند بازی‌ها، فعالیت‌های خلاقانه و تغذیه مناسب وجود دارد.

1. درخواست از فرزند برای توضیح دادن آموخته‌ها

یکی از روش‌های مفید برای تقویت حافظه کودکان این است که از آن‌ها بخواهید مطالب یا مهارت‌هایی را که یاد گرفته‌اند، به شما آموزش دهند. این کار باعث می‌شود کودک اطلاعات را بهتر حفظ کند و از آن اطلاعات برای آموزش دادن مسائل به شما استفاده کند. این روش باعث تقویت همزمان مهارت‌های حافظه کاری و اعتماد به نفس کودک می‌شود.

2. تغذیه مناسب

رژیم غذایی برای تقویت حافظه کودک و بهبود عملکرد مغز نقش کلیدی دارد. غذاهایی مانند ماهی، تخم‌مرغ، میوه‌ها، سبزیجات تازه، آجیل و دانه‌ها می‌توانند به تقویت حافظه کودکان کمک کنند. اطمینان حاصل کنید که فرزندتان روزانه وعده‌های غذایی متنوع و مقوی دریافت می‌کند.

3. تقسیم کردن اطلاعات به بخش‌های کوچک‌تر

یادگیری زمانی آسان‌تر می‌شود که مطالب به‌جای ارائه یک‌باره، به قسمت‌های کوچک‌تر و ساده‌تر تقسیم شوند. بهتر است آموزش با نکات پایه شروع شود و کم‌کم مطالب جدید به آن‌ها اضافه شوند. همچنین می‌توان با استفاده از سرفصل‌ها، فهرست‌ها و رنگ‌ها، مطالب را مرتب کرد تا کودک بتواند راحت‌تر آن‌ها را به خاطر بسپارد و بعدها به‌یاد بیاورد.

4. استفاده از رویکرد چندحسی

به‌کارگیری رویکرد چندحسی در یادگیری می‌تواند تأثیر چشم‌گیری بر قدرت حافظه کودکان داشته باشد. ترکیب حواس مختلف مانند بینایی، شنوایی و لامسه باعث می‌شود کودک به شیوه‌های گوناگون با مطالب ارتباط برقرار کند. خواندن با صدای بلند، صحبت درباره موضوعات و استفاده از اشیا و ابزارهای مرتبط، نمونه‌هایی از این روش هستند. این تنوع در دریافت اطلاعات توسط کودک، فرآیند یادگیری را عمیق‌تر می‌کند و به‌خاطر سپردن مطالب را بسیار آسان‌تر می‌سازد.

5. تقویت حافظه کودکان با بازی

انجام بازی‌های فکری مانند پازل‌ها و بردگیم‌ها، روش بسیار خوبی برای تقویت حافظه کوتاه مدت و بلند مدت در کودکان​ است.

6. تشویق کودک به پرسیدن سؤال

درک درست یک موضوع، اولین قدم در مسیر یادگیری و به‌خاطر سپردن مطالب است. هنگامی که کودک تشویق می‌شود سؤال بپرسد، فرصتی می‌یابد تا موضوع را به صورت عمیق‌تر بررسی کند و فهم دقیق‌تری از آن به‌دست بیاورد. این فرایند نه‌تنها به بهبود حافظه کودکان کمک می‌کند، بلکه مهارت‌هایی مانند تفکر انتقادی و حل مسئله را نیز در آن‌ها پرورش می‌دهد.

7. مدیریت استرس

استرس می‌تواند عملکرد حافظه را تحت تأثیر قرار دهد. برای مدیریت استرس کودکان، ایجاد محیطی امن و آرام، تشویق به بیان احساسات و آموزش تکنیک‌های آرام‌سازی ضروری است. داشتن برنامه منظم و انجام فعالیت‌های بدنی نیز می‌تواند به کاهش استرس کمک کند. در صورت مشاهده علائم شدید، مشورت با متخصص توصیه می‌شود.

8. بازی با فلش کارت‌ها

استفاده از تصاویر و بازی با فلش کارت‌های مخصوص تقویت حافظه، در رشد ذهنی کودکان بسیار مؤثر است و باعث تقویت حافظه تصویری آن‌ها می‌شود.

9. بازی‌های تشخیص صدا و داستان‌های صوتی

برای تقویت حافظه شنیداری در کودکان، می‌توان از داستان‌های صوتی و بازی‌های تشخیص صدا استفاده کرد که در تقویت حافظه و یادگیری سریع نقش مؤثری دارند.

10. مطالعه کتاب

مطالعه کتاب تقویت هوش و حواس کودک​ را در پی دارد و باعث رشد و توسعه ذهن او می‌شود. این کتاب‌ها معمولاً شامل تمرین‌ها، بازی‌ها و فعالیت‌هایی هستند که به افزایش تمرکز کودکان بسیار کمک می‌کنند.

به‌طور کلی تقویت حافظه برای درس خواندن با استفاده از روش‌های مختلفی مانند خواندن با صدای بلند و یادداشت کردن مطالب مهم انجام می‌شود که در افراد مختلف متفاوت است. این روش‌ها در بهبود درک مطالب و یادآوری آن‌ها تأثیرگذار است.

11. مدیریت استفاده از تکنولوژی

استفاده متعادل و هدفمند مثل اپلیکیشن‌های آموزشی می‌تواند مفید باشد، اما استفاده بیش از حد از تکنولوژی حافظه کودکان را تضعیف می‌کند. این اتفاق به دلایل زیر رخ می‌دهد:

• وابستگی به جستجوی سریع حافظه فعال را کم‌کار می‌کند.
• محتوای پرسرعت نمایشگرها تمرکز را کاهش می‌دهد.
• ابزارهای تکنولوژیک با تأثیر بر تثبیت حافظه خواب را مختل می‌کنند.
• تحریک بیش از حد ناشی از تکنولوژی مغز را خسته می‌کند.
• استفاده بیش‌از حد از این ابزارها تعاملات واقعی را کم می‌کند.

راهکارهای پیشنهادی شامل محدود کردن استفاده از نمایشگر به ۱ تا ۲ ساعت در روز، انتخاب محتوای آموزشی، پرهیز از چشم دوختن به نمایشگر قبل از خواب و تشویق کودکان به انجام فعالیت‌های غیردیجیتال است.

12. روش درمانی نوروفیدبک

نوروفیدبک روشی غیرتهاجمی است که با استفاده از بازخورد عصبی به مغز کمک می‌کند تا عملکردی متعادل‌تر و مؤثرتر داشته باشد. این تکنیک در بهبود توانایی‌های شناختی و کاهش علائم برخی اختلالات مغزی کاربرد دارد.

افرادی که از نوروفیدبک بهره می‌برند شامل مبتلایان به بیش‌فعالی و نقص توجه (ADHD)، اضطراب، وسواس، استرس مزمن، بی‌خوابی، اوتیسم و آسیب‌های خفیف مغزی هستند. همچنین، این روش برای افرادی که به دنبال افزایش تمرکز و دقت هستند —مانند دانش‌آموزان و ورزشکاران حرفه‌ای— می‌تواند بسیار مفید باشد.

13. مصرف مکمل برای تقویت حافظه کودک

برای تقویت حافظه کودکان، مکمل‌های متنوع و مؤثری وجود دارد. بهترین مکمل های تقویت حافظه کودک در فرم‌های مختلفی مانند قرص و شربت برای تقویت حافظه کودکان عرضه می‌شوند و با تأمین ترکیبات زیر، به رشد ذهنی آن‌ها کمک می‌کنند:

• مکمل‌های امگا-۳: این مکمل‌ها شامل اسیدهای چرب DHA و EPA هستند، که برای تقویت حافظه و فعالیت‌های مغزی بسیار مفید است.
• ویتامین‌های گروه B: ویتامین‌های B6 و B12 نقش مهمی در فعالیت‎های مغزی دارند و به بهبود عملکرد حافظه کمک می‌کنند.
• ویتامین D: این ویتامین برای فعالیت‌های مغزی مفید است.
• آهن و زینک: این مواد معدنی برای سلامت مغزی و یادگیری ضروری هستند.
• کلسیم، روی و سلنیم: این مکمل‌ها باعث بهبود خلق‌وخو و یادگیری بهتر مطالب می‌شوند.
• کولین: این ماده مغذی در زرده تخم مرغ، سویا، گوشت گاو، مرغ، جگر بوقلمون و کاهو وجود دارد. کولین علاوه بر تنظیم حافظه و یادگیری، بر بهبود خلق‌وخو نیز تأثیر مثبت دارد.

از پرطرفدارترین این مکمل‌ها می‌توان به شربت تقویت حافظه کودکان دبستانی (مانند امگا3 سانستول به‌عنوان مکمل مؤثر در این زمینه) اشاره کرد. شربت‌های تقویت حافظه به بهبود یادگیری و تمرکز در کودکان این گروه سنی، بسیار کمک می‌کنند؛ چرا که آن‌ها حاوی ترکیباتی مانند مواد مغذی و ویتامین‌های ضروری برای تقویت عملکرد مغز هستند.

علائم مشکلات حافظه در کودکان

فراموشی و ضعف در به‌یاد آوردن چیزها، ممکن است ناشی از اختلال کمبود توجه و بیش‌فعالی کودکان باشد. به‌طور کلی علائم مشکلات حافظه در کودکان شامل موارد زیر است:

• فراموشی مکرر
• مشکل در انجام دادن دستورهای ساده
• عکس‌العمل کند
• افت تحصیلی
• بی‌نظمی و نداشتن تمرکز
• گم کردن وسایل
• مشکل در یادگیری اطلاعات جدید

دلایل رایج برای مشکلات حافظه در کودکان

مشکلات حافظه در کودکان می‌تواند ناشی از علل مختلفی مانند اضطراب، افسردگی، آسیب‌های مغزی، کمبود خواب یا ناتوانی رشدی و ذهنی مانند adhd، بیش فعالی و اوتیسم باشد. برخی از این مشکلات ممکن است بر حافظه بلند مدت و دیداری تاثیر بگذارد و در حافظه کاری اختلال ایجاد کند.

همانطور که گفتیم حافظه کاری به کودکان قابلیت ثبت و ذخیره اطلاعات را می‌دهد. عدم درمان به موقع این اختلالات باعث ایجاد مشکلات جدی‌تری مانند کاهش اعتماد به نفس و گوشه‌گیری کودک می‌شود. اگر این علائم به‌طور مکرر مشاهده شود، بهتر است با متخصص مغز و اعصاب یا روانشناس مشورت کنید. درمان سریع این اختلالات از مشکلات یادگیری و اجتماعی در آینده جلوگیری می‌کند.

آزمون‌های تشخیص مشکلات حافظه کودکان

برای تشخیص مشکلات حافظه در کودکان، از دو نوع آزمون استفاده می‌شود که به‌شرح زیر هستند:

1. آزمون بازه رقمی

این روشی است که برای بررسی حافظه کوتاه‌مدت کودک استفاده می‌شود. در این آزمون، به کودک شما حدود ۳ عدد داده می‌شود تا آن‌ها را به خاطر بسپارد. بعد از چند دقیقه از او خواسته می‌شود که این اعداد را تکرار کند. به‌تدریج و در هر مرحله یک عدد به این مجموعه اضافه می‌شود و آزمایش ادامه پیدا می‌کند تا زمانی که کودک نتواند اعداد را به درستی به‌یاد بیاورد. سپس از او خواسته می‌شود که اعداد را به ترتیب معکوس (عقب) تکرار کند.

2. آزمون بازه خواندن

همچنین برای بررسی حافظه کاری کلامی کودک، می‌توان از آزمون بازه خواندن استفاده کرد. در این آزمون، دو جمله به کودک داده می‌شود و از او خواسته می‌شود که بگوید آیا هر جمله درست است یا نه. سپس بعد از چند دقیقه، از او خواسته می‌شود که آخرین کلمه هر جمله را به خاطر بیاورد.

این آزمایش‌ها کمک می‌کنند تا توانایی حافظه کودک در نگهداری و بازیابی اطلاعات و همچنین علائم تأخیر رشد کودک بررسی شود. به این ترتیب متخصص پس از انجام آن‌ها تشخیص می‌دهد که آیا جای نگرانی وجود دارد یا خیر.

سخن پایانی

یکی از مسائلی که ذهن هر پدر و مادری را درگیر می‌کند، وضعیت تحصیلی و توانایی ذهنی فرزندش است. گاهی اوقات به دلایل مختلف، کودک دچار ضعف در حافظه و تمرکز می‌شود که این باعث ناتوانی در انجام کارهای ساده، فراموشی و افت تحصیلی او خواهد شد. برای رفع این مشکل، والدین می‌توانند از راه‌های آموزشی استفاده کنند یا با تغذیه، مصرف مکمل‌های تقویت حافظه و مراجعه به متخصص برای تقویت حافظه فرزندشان تلاش کنند.

در نهایت، در صورت نیاز به مشاوره تخصصی با دکتر داروساز در این زمینه، می‌توانید با شماره 02191007666 داخلی 3 تماس بگیرید و از متخصصین داروخانه آنلاین زیوش مشورت دریافت کنید.

سؤالات متداول

1. برای تقویت حافظه کودکان چه بخورند؟

مصرف ماهی‌های چرب مانند سالمون و تن (که سرشار از امگا ۳هستند)، مغزیجات و آجیل، میوه و سبزیجات، حبوبات، گوشت بدون چربی، ماست و تخم مرغ در کنار نوشیدن آب کافی می‌تواند در تقویت حافظه کودکان مؤثر باشد.

2. تقویت حافظه دیداری و شنیداری در کودکان چگونه انجام می شود؟

برای تقویت حافظه دیداری و شنیداری در کودکان، می‎توان از بازی‌ها و فعالیت‌های مختلفی مانند پازل، کارت‌های حافظه، نقاشی و رنگ آمیزی استفاده کرد. این بازی‌ها به بهبود مهارت و تقویت حافظه دیداری و شنیداری در کودکان کمک می‌کنند.

3. آیا کمبود خواب بر حافظه کودک تأثیر دارد؟

بله، کمبود خواب حافظه کودکان را تضعیف می‌کند. خواب ناکافی باعث کاهش تمرکز، اختلال در تثبیت حافظه و مشکل در یادگیری می‌شود. کودکان ۳-۵ سال به ۱۰-۱۱ ساعت و ۶-۱۳ سال به ۹-۱۱ ساعت خواب شبانه نیاز دارند. داشتن روال خواب منظم و کاهش مشاهده نمایشگرها قبل از خواب در این راستا کمک‌کننده است.

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و حسین ابراهیمی