سلولهای بدن از نوعی قند به نام گلوکز، که از غذاها به دست میآید، بهعنوان منبع انرژی برای ادامه حیات و کارکرد خود استفاده میکنند. هورمونی به نام انسولین وجود دارد که باعث ورود این قند به داخل سلولها میشود. اگر بدن انسان انسولین کافی نسازد یا نتواند بهخوبی از آن استفاده کند، گلوکز در خون بالا میرود و باعث اختلال در عملکرد سلولها خواهد شد و در نهایت، فرد به دیابت مبتلا میشود. دیابت از مشهورترین بیماریهای عصر جدید است. علت اصلی گسترش دیابت، بیتوجهی به رژیم غذایی و فعالیت بدنی است. برای افراد مبتلا به دیابت، داشتن رژیم غذایی، فعالیت بدنی مداوم و مناسب، مصرف ویتامینها و مکملها و مصرف داروهای دیابت، به کنترل قند خون و تنظیم سطح انسولین کمک میکند.
اگر میخواهید درباره نحوه طراحی بهترین رژیم دیابتی بدانید، این مقاله را تا انتها مطالعه کنید! اگر درباره دیابت نیز سوالی دارید، شما را به مطالعه مقاله دیابت دعوت میکنیم.
اهمیت رعایت رژیم غذایی برای دیابت نوع یک
رعایت رژیم غذایی در افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ از اهمیت ویژهای برخوردار است؛ زیرا در این افراد توانایی ساخت انسولین از دست رفته است. عدم توانایی در ترشح انسولین باعث بالا رفتن سطح قند خون بعد از مصرف قند میشود؛ که باعث بروز عوارض جانبی دیابت میشود. درمان روتین در افرادی که دیابت نوع یک دارند، تزریق روزانه انسولین است. در صورت عدم مصرف قند مورد نیاز بدن، فرد دچار افت قند خون میشود که یک شرایط بسیار بحرانی و تهدید کننده سلامتی فرد بیمار است. در نتیجه، استفاده از یک رژیم غذایی مناسب در افراد مبتلا به دیابت نوع یک میتواند از نوسانات قند خون در بدن، که خود منجر به مشکلاتی از جمله بیماریهای تیروئیدی و چاقی میشود، جلوگیری کند. همچنین بسیاری از عوارض این بیماری، مثل مشکلات کلیوی و بینایی، با رعایت رژیم غذایی دیابتی تا حد زیادی قابل پیشگیری است.
خلاصه: در صورت عدم رعایت یک رژیم غذایی مناسب در افراد دیابتی، بدن دچار نوسان قند شده که یک شرایط بسیار بحرانی و تهدید کننده سلامتی فرد بیمار است. رعایت رژیم غذایی، به کاهش عوارض دیابت نیز کمک میکند.
اهمیت رعایت رژیم غذایی برای دیابت نوع دو
رعایت یک رژیم غذایی مناسب برای افراد مبتلا به دیابت نوع دو حتی اهمیت بیشتری دارد! با اینکه این افراد زمینه ژنتیکی دارند، اما نمیتوانیم از نقش مهم یک سبک زندگی صحیح، با رعایت کردن رژیم غذایی، چشمپوشی کنیم. در دیابت نوع دو، بههمخوردن مقدار گلوکز ناشتا در مرحله اول، باعث مقاومت به انسولین میشود؛ که در ادامه به کاهش ترشح انسولین منجر میشود. در مطالعات بالینی مختلفی که روی افراد مبتلا به دیابت نوع دو انجام شده، ارتباط قوی بین میزان مصرف ترکیبات ضد التهاب و ابتلا به دیابت دیده شده است؛ در نتیجه نقش مهم مصرف آنتیاکسیدانها در دیابت قابل چشمپوشی نیست. بنابراین در درمان دیابت، ترکیبی از تغذیه سالم، ورزش و دارو راهکار موثری در کنترل این بیماری است. رعایت تغذیه در دیابت دشوار است؛ به این دلیل که رژیم غذایی فرد دیابتی با سایر افراد خانواده فرق میکند و این موضوع باعث میشود رعایت کردن رژیم برایش سختتر شود. بنابراین فرد از اینکه نمیتواند مانند دیگران از تمام مواد غذایی استفاده کند، احساس خوشایندی ندارد. اما در هر صورت، رعایت رژیم غذایی دیابتی نکته طلایی برای درمان این بیماری است.
خلاصه: طبق تحقیقات انجام شده، ارتباط موثری بین رژیم غذایی سالم و کنترل دیابت نوع 2 مشاهده است. رعایت رژیم برای بیماران مبتلا در ابتدا سخت است؛ اما رعایت این اصول، مهمترین بخش کنترل این بیماری است.
مصرف پروتئینها در تغذیه دیابتیها
به دلیل اینکه پروتئین برای ساخت عضلهها و عملکرد طبیعی بدن لازم است؛ دریافت مقدار مناسبی از مواد پروتئینی در تمامی انسانها مهم است. اهمیت رعایت این موضوع در افراد دیابتی دو برابر میشود؛ اما چرا رژیم غذایی حاوی پروتئین برای افراد دیابتی مهم است؟
غذاهای حاوی پروتئین گزینه مناسبی برای تغذیه افراد دیابتی است؛ زیرا غذاهای پر پروتئین باعث احساس سیری در طول روز میشوند، بدون اینکه قند خون شخص را زیاد کنند. همچنین نشان داده شده است که مصرف پروتئین میتواند به کاهش وزن شخص کمک کند. بنابراین اگر فردی که دیابت دارد وزن خود را کم کند، دیابت او تا حدی کنترل میشود؛ که میتوان به همین منظور از رژیمهای پروتئیندار استفاده کند. بنابراین توصیه میشود که همه افراد ۲۰٪ کالری روزانه خود را از پروتئینها بهدستآورند. به دلیل کاهش میزان مصرف کربوهیدرات در رژیم غذایی دیابتی، میزان مصرف پروتئین باید بالاتر رود؛ که به میزان ۳۵٪ کالری مصرفی روزانه میرسد. منابع متنوعی از پروتئین برای افراد مبتلا به دیابت وجود دارد؛ اما بعضی از این منابع سالمتر هستند، مانند:
گوشت کمچرب و ماهی: گوشت سفید و ماهی بیشتر از گوشتهای قرمز در افراد دیابتی توصیه میشوند؛ زیرا میزان کلسترول موجود در گوشتهای قرمز بالا است و مصرف بیش از حد کلسترول باعث کاهش سلامتی قلب و عروق میشود.
تخممرغ: تخممرغ یک منبع غنی از پروتئین است؛ هرچند به دلیل کلسترول بالای زرده تخممرغ، بهتر است فقط قسمت سفیده آن مصرف شود. البته مصرف روزانه یک یا دو عدد تخممرغ مشکلی ایجاد نمیکند.
لبنیات: میزان پروتئین لبنیات به نوع لبنیات مصرفشده بستگی دارد. سعی کنید که از فرآوردههای لبنی کمچرب استفاده کنید؛ زیرا فرآوردههای کمچرب، از نظر سطح پروتئین با فرآوردههای پرچرب تفاوتی ندارند، اما ریسک مشکلات قلبی کمتری دارند.
منابع گیاهی: اگر به دنبال منابع پروتئینی گیاهی میگردید، لوبیا یک منبع غنی از پروتئین است که به علت داشتن فیبر بسیار بالا برای افراد دیابتی مناسب است. هرچند گیاهانی مثل لوبیا حاوی قند هستند؛ اما به خاطر اینکه کلسترول ندارند، گزینه خوبی در افراد دیابتی هستند.
خلاصه : مصرف پروتئین در بیماران مبتلا به دیابت، باعث کاهش نوسان قند و کاهش وزن میشود. بیماران میتوانند پروتئین مورد نیاز را از منابع حیوانی و گیاهی تامین کنند.
مصرف چربیهای مفید در تغذیه دیابتیها
مصرف چربی موجب کاهش مصرف کربوهیدرات میشود؛ به این دلیل که باعث ایجاد احساس سیری در شخص شده و سرعت جذب غذا را نیز کاهش میدهد. هرچند این موضوع در افراد دیابتی مناسب است؛ ولی چون افراد دیابتی در معرض خطر بیشتری برای بیماریهای قلبی هستند، باید مصرف این دسته از مواد غذایی کنترل شود. بنابراین مصرف چربیهای سالم در رژیم افراد دیابتی توصیه میشود؛ که از معروفترین چربیهای غیراشباعشده، امگا سه است. این چربی که در روغن ماهی، دانه کتان و گردو موجود است، با کاهش میزان التهاب میتواند به سلامت قلبی و عروقی شخص دیابتی نیز کمک کند. از منابع امگا سه میتوانیم به روغن زیتون و آووکادو نیز اشاره کنیم.
خلاصه: مصرف کنترل شده چربیها در افراد دیابتی، میتواند باعث کاهش مصرف قندها شود. مصرف چربیهای مفیدی مانند امگا3، برای سلامت قلب نیز مفید هستند.
مصرف مواد مغذی و ویتامینهای مهم در تغذیه دیابتیها
الگوی تغذیهای سالم، عنصر کلیدی در کنترل قند خون است که در نهایت از عوارض جدی دیابت، مثل زخم پای دیابتی و آسیبهای عروقی، جلوگیری میکند. اثرات مفید و قابل توجهی با مصرف سبزیجات و میوهها ثابت شده است؛ که بهدلیل سرشار بودن از ویتامینها و مواد مغذی، باعث پیشگیری از عوارض دیابت میشوند. این مواد شامل موارد زیر است:
کروم: با اینکه کروم در آزمایشهای انسانی، فایده قابلتوجهی برای افراد مبتلا به دیابت نشان نداده است؛ اما میتوان از مواد غذایی که حاوی مقدار قابلتوجهی از این عنصر هستند، مانند کلم بروکلی، مغز آجیلها و قارچ، برای تنظیم قند خون استفاده کرد.
ویتامین D: تحقیقات نشان داده است که این ویتامین میتواند باعث افزایش حساسیت گیرندههای سلولی به انسولین شود؛ که برای پیشگیری و درمان دیابت نوع دو اهمیت دارد.
ویتامین B12: این ویتامین یکی از ویتامینهای حیاتی در افراد دیابتی است؛ زیرا در این افراد، آسیبهای سیستم عصبی از رایجترین عارضه بیماری است و این ویتامین در سلامت دستگاه عصبی بدن اثرگذار است. همچنین افراد دیابتی که طولانی مدت از داروی متفورمین استفاده میکنند، به علت عارضه این دارو، دچار کمبود این ویتامین میشوند؛ بنابراین باید مکملهای حاوی ویتامین B12 را دریافت کنند.
خلاصه: مصرف میوهها و سبزیجات به علت داشتن ویتامینها و مینرالها، در حفظ سلامتی بیماران دیابتی تاثیرگذار است.
معرفی سه رژیم غذایی برای دیابت
در ادامه به معرفی سه رژیم غذایی معروف و کمککننده در دیابت خواهیم پرداخت.
رژیم مدیترانهای:
رژیم مدیترانهای به یک رژیم سرشار از میوه و سبزیجات اطلاق میشود؛ که شامل انواع ویتامینها و مواد معدنی است. این رژیم بهطور عمده شامل موارد زیر میشود:
میوه و سبزیجات تازه
حبوبات
روغن ماهی و ماهی تازه
مرغ
روغن زیتون
ماکارانی
نان تازه
در مورد روغن امگا سه موجود در ماهی و تأثیر آن بر سطح گلوکز خون، دادههای مختلفی وجود دارد. این رژیم حاوی سبزیجاتی مانند پیاز، فلفل، بادمجان، کاهو، گوجهفرنگی و زیتون نیز هست؛ که مصرف این سبزیجات در کنترل قند خون موثر است. میوه بخش مهمی از رژیم مدیترانهای است؛ که مصرف آن به دلیل عدم وجود قند مصنوعی برای افراد دیابتی مجاز است. البته در صورتی که با مصرف میوه دچار افزایش شدید قند خون شوید؛ باید فقط از میوههایی با میزان قند پایین (مثل سیب، شلیل، توت و آووکادو) استفاده کنند. نان و ماکارونی در این رژیم، کربوهیدرات را تأمین میکنند؛ اما نکتهای که وجود دارد این است که مصرف کربوهیدرات در رژیم دیابتی باید نسبت به رژیم افراد عادی کاهش یابد.
حبوباتی مانند عدس، نخود و لوبیا برای افراد دیابتی مناسب است. مطالعات نشان داده است که مصرف حبوبات، تأثیر خوبی در کنترل قند خون در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ داشته است پس مصرف این دسته از مواد مغذی در رژیم غذایی دیابتی ضروری است. با توجه به موارد بالا، میتوان گفت این رژیم، رژیم مناسبی برای تغذیه در دیابت است، که تأثیر مثبتی بر کنترل قند خون دارد. همچنین در این رژیم، چربیهای اشباع با چربیهای غیر اشباع جایگزین شدهاند؛ بنابراین خود این مورد میتواند باعث کاهش حساسیت به انسولین شود.
رژیم پالئو:
این رژیم برگرفته از سبک تغذیه انسانهای غارنشین است. این رژیم با نامهای رژیم پارینهسنگی، رژیم شکارچی و رژیم عصر حجر نیز شناخته میشود. ایده پشت این رژیم این است که از آنجایی که ژنتیک انسان از دوران پارینهسنگی تا به حال تغییر چندانی نداشته است؛ پس انسان عصر امروز میتواند با رعایت رژیم غذایی مشابه آن دوره، از بسیاری از بیماریهای قرن ۲۱، مانند دیابت و چاقی جلوگیری کند. بهطور کلی، رژیم پالئو شامل این موارد است:
گوشت بدون چربی
میوه
سبزیجات
انواع ماهی که حاوی امگا ۳ زیادی باشند؛ مثل ماهی سالمون
روغنهای گیاهی
مصرف یک سری از مواد غذایی در این رژیم غیرمجاز است؛ مثل:
غذاهای فرآوریشده
سیبزمینی و غلات
لبنیات
نمک و شکر
مهمترین فایده این رژیم غذایی، کاهش وزن است. رعایت یک رژیم حاوی میوه و سبزیجات فراوان و فاقد کربوهیدرات میتواند تأثیر خوبی بر روند کاهش وزن داشته باشد. این رژیم همچنین باعث کاهش سطح قند خون میشود؛ به همین دلیل میتواند بهعنوان یک رژیم غذایی دیابتی مفید باشد. نکته مهم در مورد این رژیم این است که ورزش در کنار این رژیم حتماً باید انجام شود؛ بنابراین توصیه میشود افرادی که این رژیم را رعایت میکنند، هر هفته حداقل سه ساعت ورزشهای سبک مانند پیادهروی در برنامه خود داشته باشند.
البته این رژیم دیابتی معایبی نیز دارد. بهطور کلی رعایت رژیمی که شامل ممنوعیت مصرف یک یا چند ماده غذایی است، کار آسانی نیست و نمیتوان آن را در طولانی مدت رعایت کرد. این رژیم شامل مصرف مقدار زیادی پروتئین حیوانی است که پروتئین حیوانی شامل مقدار زیادی چربی اشباع شده است. مصرف مقدار زیاد چربی اشباع شده، سطح کلسترول خون را بالا میبرد؛ بنابراین ریسک بیماریهای قلبی عروقی را افزایش میدهد. این رژیم ممنوعیت مصرف لبنیات نیز دارد که کمبود کلسیم ناشی از عدم مصرف لبنیات میتواند باعث پوکی استخوان شود؛ بنابراین قبل از شروع این رژیم حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
رژیم دش:
این رژیم در اصل مخصوص افراد مبتلا به پرفشاری خون است؛ اما به علت رابطه تنگاتنگ بین بیماریهای قلبی عروقی و دیابت، این رژیم میتواند برای تغذیه در دیابت نیز مفید باشد. بهطور کلی، این رژیم شامل موارد زیر است:
میوه و سبزیجات
شیر کمچرب
غلات کامل
گوشت با چربی کم
ماهی
از نکات مورد توجه این رژیم غذایی دیابتی، این است که مصرف شکر و شیرینی در این رژیم مجاز است، اما باید کنترلشده باشد تا باعث افزایش قند خون شدید نشود.
خلاصه: سه رژیم اصلی و پرکاربرد برای بیماران دیابتی، رژیم مدیترانهای، پالئو و دش است. هرکدام از این رژیمها سختیهای خاص خود را دارند؛ اما رعایت این رژیمها، باعث کاهش عوارض دیابت میشود.
میزان حجم وعدههای غذایی در رژیم دیابتی باید چگونه باشد؟
در گذشته توصیه میشد که افراد دیابتی از قندهای ساده مثل شکر استفاده نکنند زیرا قندهای کوچکتر سریعتر جذب میشوند و سطح قند خون را با سرعت بیشتری نسبت به قندهای پیچیدهتر بالا میبرند. در تحقیقات بعدی مشخص شد علاوه بر نوع قند، میزان کل قند مصرفی نیز مهم است؛ پس به همین علت میتوان گفت که نباید از اهمیت میزان حجم مصرفی مواد غذایی غافل شد!
افراد دیابتی باید روزانه سه وعده غذایی اصلی با رعایت مقادیر مناسب از ترکیبات گفته شده داشته باشند که مصرف میانوعدههای سالم و مفید در کنار آن نیز توصیه میشود. حجم هر وعده غذایی باید با توجه به فاکتورهایی مانند وزن، سن، سطح فعالیت بدنی و نوع داروی مصرفی فرد تعریف شود. بنابراین پزشک باید در هنگام طراحی رژیم غذایی برای تغذیه در دیابت، به میزان حجم هر وعده غذایی برای جلوگیری از افزایش وزن و دیگر عوارض توجه کند.
خلاصه: طبق تحقیقات انجام شده، فقط مصرف و عدم مصرف مواد غذایی اهمیت ندارد؛ بلکه حجم مواد غذایی مصرف شده نیز بسیار مهم است.
برنامهریزی برای کاهش وزن در افراد مبتلا به دیابت نوع دو
به این علت اینکه افزایش وزن تأثیر مستقیمی بر افزایش مقاومت به انسولین دارد، تلاش برای کاهش وزن در افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ از اهمیت ویژهای برخوردار است. اما این افراد چگونه میتوانند وزنشان را کنترل کنند؟
مهمترین نکته برای کاهش وزن در هر فردی، مشخص کردن هدفهای کوچک و قابلدسترس است. در مسیر کاهش وزن، اول باید صبور بود و دوم نباید اهداف رویایی داشت. باید کالری دریافتی را کاهش دهید. میزان کالری دریافتی روزانه شما باید کمتر از کالری مصرفی باشد؛ تا به مرور زمان شاهد کاهش وزن خود باشید. برای این کار، تنظیم یک رژیم غذایی دیابتی بسیار مهم است. حتماً وعده صبحانه را مصرف کنید و هرگز این وعده غذایی پراهمیت را حذف نکنید. فعالیت ورزشی خود را افزایش دهید؛ زیرا ورزش کردن علاوه بر تسریع روند کاهش وزن، میزان مقاومت بدن به انسولین را هم کاهش میدهد. توصیه میشود هر هفته ۱۵۰ دقیقه فعالیت بدنی داشته باشید.
اهداف خود را پیگیری کنید. برای این کار اپلیکیشنهای گوناگونی وجود دارد که میتواند به شما کمک کند؛ زیرا پیگیری روند پیشرفتتان میتواند انگیزه شما را برای کاهش وزن بالا ببرد.
خلاصه: با محدودکردن کالری مصرفی، هدفگذاری منطقی و ورزش منظم، بیماران دیابتی میتوانند وزن خود را به خوبی کاهش دهند.
راهکارهای پیشگیری کننده از ابتلا به دیابت نوع دو
مهمترین کاری که باید انجام دهید، رعایت کردن تغذیه در دیابت و داشتن فعالیت بدنی است. مصرف مواد غذایی حاوی فیبر، مانند گوجهفرنگی، انواع کلم و کاهو تاثیر خوبی در پیشگیری از دیابت دارد. همچنین حبوباتی، مانند لوبیا، نخود و به خصوص عدس، میتوانند باعث کاهش قند خون شوند. باید چربیهای سالم، مانند آجیل و ماهیهایی مانند سالمون و ساردین نیز مصرف کنید؛ که این چربیهای غیراشباع سطح HDL خون را افزایش میدهند و باعث بهبود عملکرد قلب و عروق میشوند.
در خصوص فعالیت بدنی، همانطور که گفتیم داشتن هفتهای 150 دقیقه فعالیت بدنی سبک، مانند پیادهروی و یا نرمشهای ساده بسیار پیشنهاد میشود.
چند مورد از مواد غذایی ممنوع در رژیم غذایی دیابتی
ما تا به حال درباره ویژگیهای یک رژیم غذایی دیابتی صحبت کردیم و مواد غذایی مفیدی که باعث تنظیم قند خون و کاهش وزن میشوند را معرفی کردیم. اما ممکن است این سوال را داشته باشید که برای افراد دیابتی چه چیزهایی مضر است؟!
داشتن دیابت میتواند به معنای حذف غذاهایی باشد که از آنها لذت میبرید و منطقی است که حذف این دسته از مواد غذایی، برای کنترل علائم افراد دیابتی ضروری است. به طور کلی پنج دسته از مواد غذایی ممنوعه را میتوانیم در این خصوص معرفی کنیم:
غلات تصفیه شده مانند ماکارونی، برنج و نان سفید: این مواد غذایی میتوانند به سرعت قند خون را افزایش دهند و همین موضوع، میتواند خطرآفرین باشد
الکل: این ماده میتواند باعث افت ناگهانی قند خون شود که در موارد اورژانسی افت قند خون افراد دیابتی، بسیار خطرناک است.
گوشتهای فرآوری شده مثل سوسیس و کالباس: این مواد به علت حجم نمک و چربیهای اشباع شده بالا، میتواند ریسک بیماریهای قلبی عروقی و دیابت را افزایش دهند.
غذاهای سرخ شده: مصرف بیش از حد این مواد میتواند باعث افزایش وزن شود و افزایش وزن ریسک بروز دیابت و عوارض دیابتی را افزایش میدهد.
نوشیدنیهای شیرین شده با شکر مانند نوشابه، چای شیرین و آبمیوههای غیر طبیعی: این مواد حاوی مقدار زیادی قند هستند و خوردن این مواد، میتواند سطح قند خون را به طور ناگهانی افزایش دهد، ممنوع هستند.
خلاصه: علاوه بر اینکه باید مراقب مواد غذایی که میخورید باشید؛ باید مراقب مواد غذایی که نباید بخورید نیز باشید.
سخن پایانی
در این مقاله بهصورت جامع به اهمیت تغذیه در دیابت، انواع رژیمهای غذایی مشهور برای افراد دیابتی و مواد غذایی ممنوع برای افراد دیابتی پرداختیم. دیابت از بیماریهای فراگیر عصر جدید است، که علاوه بر مصرف داروهای پایینآورنده قند خون و تزریق انسولین، اصلاح سبک زندگی افراد نیز باید مورد توجه قرار گیرد. این سبک زندگی شامل تنظیم یک رژیم غذایی سالم، با مصرف پروتئینها، چربیهای مفید، ویتامینها و املاح معدنی، بهعلاوه داشتن یک برنامه ورزشی سبک و مناسب است. موارد گفتهشده در متن بالا، از توصیههای پزشکان مطرح دنیا نقلقول شده است که به میزان زیادی، شیوع و گسترش این بیماری را در جامعه کاهش خواهد داد.
سوالات پرتکرار
- بهترین دمنوشها برای افراد دیابتی چیست؟
دمنوشهایی که حاوی گیاهانی با خواص ضدالتهاب و تنظیمکننده قند خون باشند، میتوانند بسیار مفید باشند. پس استفاده منظم از این دمنوشها در کنار رژیم غذایی دیابتی، میتواند به کنترل قند خون کمک کند. برای مثال میتوان به دمنوش دارچین، دمنوش زنجبیل، دمنوش کرفس، دمنوش لیموترش و دمنوش عناب اشاره کرد.
- آیا رژیم گیاهخواری برای دیابت مناسب است؟
رژیم گیاهخواری (وجترین) میتواند رژیم ایدهآلی برای کاهش وزن و کنترل قند خون در افراد دیابتی باشد، اما معایبی هم دارد. به این دلیل که مصرف غذاهایی مانند سینه مرغ و ماهی در دیابت ضروری است. پس افراد دیابتی باید توجه کنند تا دچار کمبود مواد مغذی و ویتامینهایی مانند ویتامین B12 نشوند.
- آیا حذف وعده شام در دیابت کار درستی است؟
توصیه میشود که حتی بهمنظور کاهش وزن در دوران دیابت، هیچ وعده غذایی را حذف نکنید و تنها حجم هر وعده غذایی در رژیم دیابتی را کنترل کنید.