عفونت توکسوپلاسموز توسط انگلی به نام Toxoplasma gondii ایجاد میشود. این انگل در مدفوع گربه، گوشت نپخته و آب و غذای آلوده یافت میشود. بسیاری از افراد از طریق خوردن انگل به این بیماری مبتلا میشوند. با توجه به افزایش نگهداری حیوانات خانگی و در تماس بودن با گربهها در محیطهای شهری، بهتر است درباره این بیماری بیش از گذشته بدانید.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد بیماری توکسوپلاسموز به خواندن این مقاله ادامه دهید. تیم زیوش برای شما اطلاعات کاملی فراهم آورده است و نحوه تشخیص، درمان و روشهای پیشگیری از ابتلا به این عفونت برای شما گردآوری شده است.
توکسوپلاسموز چیست؟
توکسوپلاسموز یک بیماری عفونی است که توسط انگل Toxoplasma gondii ایجاد میشود. این انگل میتواند از طریق مصرف گوشت نپخته یا نیمپز، آب و غذای آلوده، و تماس با مدفوع گربه به انسان منتقل شود. بسیاری از افراد مبتلا به توکسوپلاسموز علائم خفیفی شبیه به سرماخوردگی دارند یا حتی ممکن است بدون علائم باشند، اما این بیماری میتواند برای افراد با سیستم ایمنی ضعیف، مانند بیماران مبتلا به ایدز یا زنان باردار، خطرناک باشد و منجر به عوارض جدی مانند آسیب به مغز، چشمها، و در نوزادان، مشکلات مادرزادی شود.
خلاصه : توکسوپلاسموز یک بیماری عفونی است؛ این بیماری از مسیرهای متنوعی به بدن انسان منتقل میشود. از جمله این مسیرها میتوان به مصرف گوشت نپحته و آب آلوده اشاره کرد.
انواع توکسوپلاسموز
انواع مختلفی از توکسوپلاسموز وجود دارد که هر یک بسته به شرایط فرد مبتلا و نوع درگیری، متفاوت است:
توکسوپلاسموز مادرزادی یا نوزادی
این نوع توکسوپلاسموز زمانی رخ میدهد که مادر باردار در طول بارداری آلوده شود و این انگل از طریق جفت به جنین منتقل شود.
توکسوپلاسموز حاد
توکسوپلاسموز حاد معمولاً در افرادی رخ میدهد که برای اولین بار به این انگل آلوده میشوند. بیشتر افراد مبتلا علائمی ندارند یا علائم خفیفی شبیه به سرماخوردگی یا آنفولانزا دارند، مانند تب، درد عضلانی، و تورم غدد لنفاوی. این نوع از بیماری معمولاً در افراد سالم خودبهخود بهبود مییابد و به درمان خاصی نیاز ندارد.
توکسوپلاسموز چشمی
این نوع از توکسوپلاسموز زمانی رخ میدهد که انگل به بافتهای چشم حمله میکند و باعث التهاب شبکیه چشم میشود. علائم این نوع شامل تاری دید، درد چشم و حساسیت به نور است. توکسوپلاسموز چشمی میتواند به کاهش دائمی بینایی منجر شود و نیاز به درمان دارد.
توکسوپلاسموز مغزی
توکسوپلاسموز مغزی یا انسفالیت توکسوپلاسمایی، یک شکل شدید از بیماری است که عمدتاً در افرادی که دچار نقص ایمنی هستند رخ میدهد. این نوع میتواند کشنده باشد
توکسوپلاسموز مزمن
در برخی موارد، انگل بهطور نهفته در بدن باقی میماند و باعث عفونت مزمن میشود. این عفونت ممکن است بدون علامت باشد یا علائم خفیفی مانند دردهای عضلانی طولانیمدت و خستگی ایجاد کند.
خلاصه : انواع مختلفی از توکسوپلاسموز وجود دارد؛ که قسمتهای مختلفی از بدن را تحت تاثیر قرار میدهد. دانستن این انواع، به درمان بهتر بیمار کمک میکند.
علائم توکسوپلاسموز
بیشتر افراد مبتلا به توکسوپلاسموز هیچ علامتی از خود نشان نمیدهند. زمانی که فرد درگیر علائم شود، معمولاً علائم برای یک ماه یا بیشتر ادامه پیدا میکنند و بعد از این مدت خودبهخود برطرف میشوند. توکسوپلاسموز علائم شبهآنفولانزا ایجاد میکند. این علائم شامل موارد زیر است:
تب
درد عضلانی
گلودرد
سردرد
تورم غدد لنفاوی، مخصوصاً در ناحیه گردن
توکسوپلاسموز برای افرادی که دچار نقص سیستم ایمنی هستند، میتواند بسیار خطرناک باشد و منجر به ایجاد ضایعاتی در چشم، مغز، ریهها و سایر اندامهای بدن شود. گروههای عنوان شده، در ریسک عفونت شدید هستند:
افراد مبتلا به HIV
افراد تحت شیمیدرمانی
افراد دریافتکننده پیوند
زنان باردار مبتلا به توکسوپلاسموز میتوانند این عفونت را به جنین هم انتقال دهند که به آن توکسوپلاسموز مادرزادی گفته میشود. این نوع از عفونت میتواند منجر به عوارضی مثل مردهزایی یا سقط شود. نوزادانی که با توکسوپلاسموز مادرزادی متولد میشوند، ممکن است در آینده به سایر مشکلات سلامتی نیز دچار شوند.
خلاصه : اصلیترین علائم این بیماری، علائم شبهآنفلوانزا است. توکسوپلاسموز از مادر به جنین نیز منتقل میشود و در گروههای پرخطر، عوارض زیادی دارد.
توکسوپلاسموز در نوزادان و کودکان
حدود ۷۵ درصد از نوزادان متولد شده با توکسوپلاسموز علائم قابل توجهی در حین تولد ندارند. در برخی موارد، میتوان از طریق ناهنجاریهای ایجاد شده در چشم یا مغز، به وجود توکسوپلاسموز پی برد. در برخی موارد، عفونت توکسوپلاسموز میتواند جان نوزاد را به خطر بیندازد. علائم این کیسهای شدید عبارتند از:
تغذیه ضعیف
تورم غدد لنفاوی
راشهای پوستی
یرقان یا زردی
بزرگ شدن کبد و طحال
کمخونی
افت پلاکتها
آسیب به چشم
لوچی چشمها
نیستاگموس یا حرکات غیرارادی در چشم
تشنج
وزن کم
کلسیفیکاسیون در مغز
هیدروسفالی یا تجمع مایع در جمجمه
ماکروسفالی یا سر بزرگتر از حالت نرمال
میکروسفالی یا سر کوچکتر از حالت نرمال
گاهی اوقات نوزادان مبتلا به توکسوپلاسموز مادرزادی در ابتدای تولد به طور قابل توجهی بیمار نیستند اما با افزایش سن و ورود به دوره کودکی، علائم بیماری را از خود نشان میدهند. برخی ازین علائم نهفته عبارتند از:
افت شنوایی
اختلالات بینایی
اختلالات یادگیری
ناتوانی ذهنی
تأخیر در رشد
بسیاری از بزرگسالان با ابتلا به توکسوپلاسموز علائم خاصی از خود نشان نمیدهند؛ اما این بیماری میتواند برای زنان باردار و افراد مبتلا به نقص سیستم ایمنی بسیار خطرناک باشد. این عفونت در حین بارداری میتواند به جنین هم انتقال پیدا کند؛ که همین مورد میتواند عواقبی مانند سقط یا مردهزایی داشته باشد. در صورت تولد نوزاد، علائم توکسوپلاسموز ممکن است به صورت شدید و تهدیدکننده حیات یا به صورت نهفته و دیررس به شکل اختلالات ذهنی و جسمی خود را نشان دهد.
علل ابتلا به توکسوپلاسموز
نام انگلی که باعث ایجاد توکسوپلاسموز میشود، Toxoplasma gondii است که یک ارگانیسم تکسلولی است. تعداد قابل توجهی از افراد با خوردن این انگل به توکسوپلاسموز مبتلا میشوند که منابع متفاوتی برای آن وجود دارد.
مدفوع گربه
با اینکه این انگل میتواند تقریباً در همه حیوانات خون گرم وجود داشته باشد، اما تنها میزبان شناختهشده این انگل گربهها هستند. یک گربه، بعد از مبتلا شدن به توکسوپلاسموز، میتواند میلیونها تخم انگل را در عرض یک تا سه هفته از مدفوع خود دفع کند. بنابراین در صورتی که بعد از تمیز کردن ظرف خاک گربه دستان خود را شستشو ندهید، احتمال دارد به توکسوپلاسموز مبتلا شوید. در صورتی که باردار هستید، باید از شخص دیگری درخواست کنید تا تمیز کردن ظرف خاک گربه را بر عهده بگیرد. اگر مجبور هستید که خودتان این کار را انجام دهید، حتماً از دستکش استفاده کنید و سعی کنید بهطور روزانه ظرف خاک گربه را تمیز کنید؛ زیرا انگل تا یک الی پنج روز بعد از دفع از بدن گربه، عفونتزا نیست. بهطور کلی، انتقال توکسوپلاسموز از گربه به انسان بسیار نادر است. گربههای وحشی یا گربههایی که بیرون از خانه زندگی و شکار میکنند، شانس بیشتری برای انتقال این انگل دارند. ابتلای گربهها به عفونت توکسوپلاسموز معمولاً با علائم خاصی همراه نیست.
گوشت نپخته
ممکن است این انگل از طریق مصرف صدف یا گوشت نپخته و صدف یا گوشتی که به قدر کافی پخته نشده، به فرد انتقال پیدا کند؛ بنابراین از پخت کامل گوشت و صدف قبل از خوردن آن اطمینان حاصل کنید. شستن دستها اهمیت زیادی دارد. ممکن است صرفاً با دست زدن به گوشت یا صدف آلوده و لمس دهان بدون اینکه دستانتان را شسته باشید، به توکسوپلاسموز مبتلا شوید.
آب و غذای آلوده
این انگل از طریق خوردن و آشامیدن مواد آلوده نیز میتواند به انسان انتقال پیدا کند. از آنجایی که این انگل در مدفوع حضور دارد، محصولاتی که ممکن است به کود یا مدفوع حیوانات آلوده باشند، هم میتوانند این انگل را انتقال دهند؛ پس شستن میوهها و سبزیجات میتواند در پیشگیری از ابتلا به توکسوپلاسموز کمککننده باشد. در صورت تماس ابزار آشپزخانه با گوشت، صدف یا سایر محصولات آلوده، این سطوح نیز آلوده به انگل میشوند. برای پیشگیری از این نوع انتقال، تمام ابزار آشپزخانه را پس از هر بار استفاده با دقت شستشو دهید.
عامل ایجاد بیماری توکسوپلاسموز یک انگل تکسلولی است. این انگل در مدفوع گربه، گوشت و صدف خام یا نیمپز و آب و غذای آلوده به مدفوع حیوانات وجود دارد. دستها و سطوح آشپزخانه هم پس از تماس با منابع حضور انگل، آلوده میشوند و باید بهخوبی شستوشو داده شوند.
تشخیص توکسوپلاسموز
پزشک معمولاً از یک تست خونی به نام تست توکسوپلاسما استفاده میکند تا آنتیبادیهای علیه انگل را شناسایی کند. در صورتی که سابقه مواجهه با انگل را داشته باشید، این آنتیبادیها در بدن شما حاضر خواهند بود. نتیجه تست مثبت یعنی اینکه در بخشی از زندگی خود به این انگل مبتلا شدهاید. با این وجود، نتیجه مثبت لزوماً به این معنا نیست که در حال حاضر درگیر عفونت توکسوپلاسموز هستید. در واقع، اگر این تست مثبت باشد، پزشک آزمایشات بیشتری انجام خواهد داد. آزمایش عفونت فعال شامل شناسایی انواع خاصی از آنتیبادیها به نامهای IgG و IgM میشود که در هفتهها و ماههای بعد از ابتلا، مقدار زیادی در بدن خواهند داشت.
عفونت توکسوپلاسموز میتواند برای زنان باردار و جنین آنها و همچنین برای افرادی که نقصی در سیستم ایمنی دارند، همچون افراد مبتلا به HIV، عوارض شدیدی داشته باشد.
از یک نوع تست مولکولی هم میتوان برای تشخیص DNA انگل در نمونه خون یا سایر مایعات بدن استفاده کرد. با اینکه بیوپسی (نمونهبرداری بافتی) به پزشک اجازه میدهد که انگل را در بافت شناسایی کند، اما این روش به دلیل تهاجمی بودن کمتر مورد استفاده قرار میگیرد.
در صورتی که باردار هستید و به عفونت فعال توکسوپلاسموز مبتلا شدهاید، پزشک مایع آمنیوتیک و خون جنین را برای بررسی ابتلای جنین به عفونت توکسوپلاسموز مورد آزمایش قرار خواهد داد. سونوگرافی هم میتواند در بررسی علائم توکسوپلاسموز در جنین مفید باشد.
خلاصه: برای بررسی ابتلا به انگل ابتدا از تست توکسوپلاسما استفاده میشود که نشان میدهد آیا فرد در طول زندگی خود به این انگل مبتلا شده یا خیر؛ در صورت مثبت شدن تست، مقدار IgM و IgG در بدن فرد اندازهگیری میشود تا مشخص شود عفونت به تازگی اتفاق افتاده یا مربوط به گذشته میشود. از یک نوع تست مولکولی هم میتوان برای شناسایی DNA انگل در مایعات بدن استفاده کرد.
عوارض عفونت توکسوپلاسموز
عفونت توکسوپلاسموز میتواند برای زنان باردار و جنین آنها و همچنین برای افرادی که نقصی در سیستم ایمنی دارند، همچون افراد مبتلا به HIV، عوارض شدیدی داشته باشد. در ادامه به بررسی این عوارض، در گروههای پرخطر میپردازیم.
عوارض در زنان باردار
علت اینکه زنان باردار باید جوانب احتیاط را رعایت کنند، این است که تماس جنین با این انگل در رحم میتواند بسیار خطرناک باشد. این انگل میتواند منجر به سقط، مردهزایی یا زایمان زودرس بشود. نوزاد متولد شده با عفونت توکسوپلاسموز ممکن است در آینده با عوارض طولانیمدت این عفونت دستوپنجه نرم کند. بهطور کلی، نوزادانی که در ابتدای دوره بارداری در معرض انگل قرار میگیرند، نسبت به نوزادانی که در اواخر دوره بارداری در معرض انگل قرار میگیرند، با اختلالات سلامتی جدیتری روبهرو خواهند شد.
عوارض در افراد مبتلا به HIV
افرادی که دچار نقص سیستم ایمنی هستند، در طول دوره بیماری با عوارض جدیتری روبهرو میشوند. برای مثال:
توکسوپلاسموز مغزی، با علائم زیر:
سردرد
تشنج
تغییرات بینایی
اختلالات حرکتی
اختلالات حافظه
گیجی
پنومونی: زمانی که انگل ریهها را تحتتأثیر قرار میدهد و باعث تب، سرفه، و تنگی نفس میشود.
توکسوپلاسموز چشمی: این مورد باعث تاری دید، چشمدرد و حساسیت به نور میشود.
سایر نواحی بدن هم ممکن است تحت تأثیر توکسوپلاسموز قرار بگیرد؛ این اندامها عبارتند از:
قلب
کبد
پانکراس
کولون
بیضهها
خلاصه: در زنان باردار، عوارض توکسوپلاسموز شامل سقط و مردهزایی میشود. همچنین، ممکن است نوزاد در ابتدای تولد سالم باشد اما در آینده دچار اختلالات جسمی و ذهنی بشود. در افراد مبتلا به HIV، عوارض توکسوپلاسموز بهصورت درگیری مغزی، ریوی، چشمی یا درگیری سایر اندامهای بدن بروز پیدا میکند.
پیشگیری از توکسوپلاسموز
با توجه به ارجحیت پیشگیری بر درمان؛ ابتدا به موضوع پیشگیری از توکسوپلاسموز میپردازیم. آگاهی از روشهای انتقال و رعایت بهداشت میتواند به پیشگیری از این بیماری کمک کند. نکات کلیدی برای پیشگیری از ابتلا شامل موارد زیر است:
دستان خود را مرتب شستوشو دهید، از جمله در مواقع حساس که شامل موارد زیر است:
بعد از تمیز کردن ظرف خاک گربه
قبل، حین و بعد از حمل یا آماده کردن غذا
قبل از غذا خوردن
بعد از کار کردن یا باغبانی در خاکی که احتمال آلودگی در آن وجود دارد
از پخت کامل گوشت و صدف قبل از خوردن آن اطمینان حاصل کنید.
از مصرف آب تصفیهنشده و غیرآشامیدنی خودداری کنید.
میوهها و سبزیجات را قبل از خوردن به خوبی بشویید.
ابزار و سطوحی از آشپزخانه که در تماس با گوشت خام، صدف یا محصولات نشسته قرار گرفتهاند را به خوبی تمیز کنید.
برای پیشگیری از ابتلای گربهها به Toxoplasma gondii، آنها را در خانه نگهداری کنید.
خلاصه: مهمترین نکته قبل از مباحث درمانی، پیشگیری از ابتلا است. پیشگیری از ابتلا به توکسوپلاسموز با انجام فعالیتهای بسیار سادهای، ممکن است.
درمان توکسوپلاسموز
در صورتی که وضع کلی سلامت شما مساعد است و علائمی ندارید یا اینکه به علائم خفیفی دچار هستید، ممکن است نیازمند درمان نباشید؛ چون در اکثر افراد سالم، این عفونت خودبهخود برطرف میشود. در صورتی که عفونت توکسوپلاسموز شدید باشد یا اینکه فرد بیمار نقص سیستم ایمنی داشته باشد، باید تحت درمان قرار بگیرد و موارد نادر نیز، بستری شدن و تحت نظر بودن بیمار ضروری است. داروهایی که بهطور معمول در این بیماری توسط پزشک تجویز میشوند، عبارتند از:
- پریمتامین: داروی ضدانگلی که در درمان مالاریا هم استفاده میشود.
- سولفادیازین: از رده آنتیبیوتیکها
دارودرمانی توکسوپلاسموز معمولاً به مدت دو تا چهار هفته زمان میبرد. پریمتامین باعث کاهش سطح فولیکاسید (ویتامین B9) در بدن میشود؛ به همین علت، پزشک شما ممکن است برای پیشگیری از کمبود فولیکاسید، برای شما داروی فولینیکاسید (لوکوورین) را نیز تجویز کند. در صورت وجود نقص سیستم ایمنی، لازم است درمان برای حداقل چهار تا شش هفته بعد از برطرف شدن علائم نیز ادامه پیدا کند. در برخی موارد ممکن است درمان، شش ماه یا بیشتر زمان ببرد.
درمان در طول بارداری
در بارداری، طول دوره درمان بسته به شدت عفونت و سالم یا مبتلا بودن جنین متفاوت است. اگر جنین سالم باشد، تا پایان دوره بارداری باید از دارو استفاده کنید تا ریسک انتقال بیماری به جنین کاهش پیدا کند. اسپیرامایسین(از رده آنتیبیوتیکها) معمولاً برای عفونتهایی که تا قبل از ۱۸ هفتگی تشخیص داده شوند، مورد استفاده قرار میگیرد. پس از آن، معمولاً از ترکیب پریمتامین + سولفادیازین + فولینیکاسید استفاده میشود.
درمان توکسوپلاسموز نوزادان
نوزادانی که با علائم توکسوپلاسموز متولد میشوند، معمولاً با مصرف داروهای پریمتامین، سولفادیازین و فولینیکاسید به مدت ۱۲ ماه تحت درمان قرار میگیرند. نکته مهم این است که هر دو داروی پریمتامین و سولفادیازین عوارض قابل توجهی همچون سمیت کبدی و سرکوب مغز استخوان دارند؛ پس این نوزادان باید بهطور منظم از نظر تعداد سلولهای خونی و عملکرد کبد مورد بررسی قرار بگیرند. البته برخی از نوزادانی که از مادر مبتلا به توکسوپلاسموز متولد میشوند، هیچ علامتی از توکسوپلاسموز نوزادی ندارند. این نوزادان باید بهطور منظم برای علائم افت بینایی، افت شنوایی و تأخیر در رشد مورد بررسی قرار بگیرند.
خلاصه: اکثر افراد احتیاج به دارودرمانی ندارند، اما در صورتی که تجویز دارو ضروری باشد، در اکثر موارد داروهای پریمتامین، سولفادیازین و فولینیکاسید بهطور همزمان مورد استفاده قرار میگیرند. درمان معمولاً دو تا چهار هفته زمان میبرد، اما در افراد دارای نقص سیستم ایمنی ممکن است تا ۶ ماه مصرف دارو ادامه پیدا کند. برای نوزادان مبتلا به توکسوپلاسموز مادرزادی، درمان تا ۱۲ ماه ادامه پیدا میکند. نحوه درمان در حین بارداری بسته به شرایط، متغیر است.
سخن پایانی
توکسوپلاسموز یک عفونت انگلی است که باعث ایجاد علائم شبه آنفولانزا میشود. این انگل میتواند از طریق خوردن گوشت و صدف نپخته یا نیمپز، مصرف آب و غذای آلوده یا از طریق تماس با مدفوع گربه انتقال پیدا کند. اکثر افرادی که به توکسوپلاسموز مبتلا میشوند، هیچ علامتی ندارند یا علائم آنها بسیار خفیف است؛ اما توکسوپلاسموز میتواند عوارض شدیدی برای زنان باردار، جنین، نوزاد و افراد مبتلا به نقص سیستم ایمنی داشته باشد. برخی اقدامات ساده نیز، به پیشگیری از توکسوپلاسموز کمک میکند.در صورتی که علائم بیماری را در خود یا نزدیکان مشاهده میکنید، در اسرع وقت به پزشک مراجعه کنید.
سوالات متداول
- آیا میتوان گربههای مبتلا به بیماری توکسوپلاسموز را درمان کرد؟
بسیاری از گربهها با مصرف آنتیبیوتیک درمان میشوند. علائم بعد از یک تا دو روز مصرف دارو شروع به بهبودی میکنند؛ اما دوره درمان ممکن است چند هفته طول بکشد. علاوه بر این هیچ دارویی نمیتواند به طور کامل این عفونت را در بدن گربه ریشهکن کند و در صورتی که گربه دچار نقص در سیستم ایمنی بشود، بیماری عود خواهد کرد.
- آیا ممکن است کسی که قبلاً توکسوپلاسموز گرفته دوباره به آن مبتلا شود؟
احتمال آن ناچیز است. همچون بیماری آبله مرغان، فرد بعد از یک بار ابتلا به این بیماری، معمولاً دیگر به آن مبتلا نمیشود. اما در افراد دارای نقص در سیستم ایمنی ممکن است بیماری عود پیدا کند.
- احساس میکنم به توکسوپلاسموز مبتلا شدم؛ چه کار کنم؟
در اسرع وقت پزشک مراجعه کنید. پزشک یک یا چند نوع آزمایش برای شما مینویسد و بر اساس نتایج به شما اطلاع میدهد که بیمار هستید یا خیر.
- تست توکسوپلاسموز چگونه انجام میشود؟
برای کودکان و بزرگسالان، از بازو نمونه خون گرفته میشود. برای بررسی ابتلای جنین به عفونت توکسوپلاسموز، بعد از هفته پانزدهم بارداری پزشک میتواند از مایع آمنیوتیک نمونهبرداری کند. سونوگرافی هم میتواند در تشخیص برخی علائم توکسوپلاسموز کمککننده باشد.