اختلال دوقطبی یا بای پولار: نوسان در مرز شادی و اندوه- قسمت دوم

چه چیزهایی ریسک ابتلا به اختلال دوقطبی را بالاتر می‌برند؟ آیا راهی برای پیشگیری وجود دارد؟ از چه روش‌هایی برای درمان این اختلال استفاده می‌شود؟ چطور با این اختلال زندگی کنم؟

پاسخ این سوالات در بخش دوم مقاله آشنایی با اختلال دوقطبی.

اختلال دوقطبی یک بیماری روانی پیچیده و مزمن است که با نوسانات شدید خلق‌وخو، از جمله دوره‌های افسردگی و مانیا (شیدایی)، همراه است. درمان این بیماری اهمیت ویژه‌ای دارد چرا که با مدیریت صحیح می‌توان شدت علائم را کاهش داد و کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشید. پس با ما همراه باشید. در مقاله اول به بررسی علائم، نشانه‌ها و تشخیص پرداختیم (برای مطالعه این مقاله کاربردی، به مقاله دو قطبی مراجعه کنید). حالا به سراغ درمان و پیشگیری می‌رویم. برای آگاهی هر چه بیشتر، با زیوش همراه باشید.

 

آیا می‌توان از اختلال دوقطبی پیشگیری کرد؟

زمانی که شروع به تجربه اپیزودهای تغییر خلق‌وخو می‌کنید، می‌توانید فعالیت‌هایی برای کاهش شدت و تعداد این اپیزودها انجام دهید؛ امّا باید بدانید که، نمی‌توانید به‌طور کامل از بروز این اپیزودها جلوگیری کنید. برخی روش‌ها و راهکارها می‌توانند به کاهش خطر بروز یا شدت این بیماری کمک کنند:

• مدیریت استرس: استرس‌های شدید می‌توانند موجب بروز یا تشدید علائم اختلال دوقطبی شوند. یادگیری تکنیک‌های مدیریت استرس مانند مدیتیشن، یوگا، تمرینات تنفسی و ورزش منظم می‌تواند به کاهش احتمال بروز اپیزودهای خلقی کمک کند.

• حفظ یک سبک زندگی سالم: رعایت یک سبک زندگی سالم که شامل خواب کافی، تغذیه متعادل و ورزش منظم است، می‌تواند به تنظیم خلق‌وخو و کاهش خطر بروز اختلالات روانی کمک کند. الگوهای خواب نامنظم می‌توانند محرکی برای بروز اپیزودهای مانیا یا افسردگی باشند.

• اجتناب از مصرف مواد مخدر و الکل: مصرف مواد مخدر و الکل می‌تواند خطر بروز اختلالات روانی، از جمله اختلال دوقطبی را افزایش دهد. این مواد ممکن است علائم بیماری را تشدید کرده یا روند درمان را مختل کنند.

 

علل و ریسک فاکتورهای دوقطبی

اختلال دوقطبی یک اختلال سلامت روان نسبتاً رایج است؛ امّا متخصصان هنوز نمی‌دانند که چرا برخی افراد دچار این اختلال می‌شوند. برخی دلایل احتمالی برای بروز اختلال دوقطبی می‌تواند شامل این موارد باشد:

ژنتیک

اگر نزدیکان درجه یک شما اختلال دوقطبی دارند، احتمال بیشتری وجود دارد که شما هم به این اختلال دچار شوید. ریسک بروز اختلال دوقطبی در فرد، در صورتی که یکی از والدین مبتلا باشد، به ۱۰ تا ۲۵ درصد می‌رسد. البته جای نگرانی وجود ندارد؛ چون بسیاری از افرادی که سابقه خانوادگی اختلال دوقطبی دارند، دچار این وضعیت نشده‌اند.

مغز

ساختار مغز شما می‌تواند در ریسک بروز اختلال دوقطبی مؤثر باشد. اختلال در ساختار یا عملکرد مغز می‌تواند ریسک بروز این وضعیت را افزایش دهد.

فاکتورهای محیطی

البته باید به یاد داشته باشیم که، فقط عوامل درونی موثر نیستند؛ عوامل خارجی هم می‌توانند بر شانس ابتلا اثرگذار باشند. این عوامل خارجی می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• استرس شدید

• تجربه‌های دردآور

• بیماری‌های فیزیکی

عوامل درونی و بیرونی متفاوتی می‌توانند در بروز این اختلال مؤثر باشند. از جمله مهم‌ترین فاکتورهای درونی می‌توان به ژنتیک و ساختار مغز اشاره کرد. مهم‌ترین فاکتورهای بیرونی شامل استرس شدید، تجربیات دردآور و ابتلا به بیماری‌های فیزیکی هستند.

 

اختلالات همزمان

برخی از افرادی مبتلا به دوقطبی، مبتلا به دیگر بیماری‌های سلامت روان نیز هستند. تحقیقات نشان داده است؛ اختلالات اضطرابی از جمله رایج‌ترین این موارد هستند. سایر اختلالاتی که ممکن است همزمان با اختلال دوقطبی رخ دهند عبارت‌اند از:

• اختلال سوءمصرف مواد مخدر

• کاهش یا افزایش اشتها

• ابتلا به فوبیا

• ADHD

علائم این اختلالات می‌تواند بسته به خلق‌وخوی شما با شدت بیشتر یا کمتری ظاهر شود. به‌عنوان مثال، اضطراب اغلب با افسردگی همراه است؛ در حالی‌که سوءمصرف مواد مخدر احتمالاً همراه با مانیا اتفاق می‌افتد. مبتلایان به اختلال دوقطبی، شانس بیشتری برای بروز برخی بیماری‌ها دارند. این بیماری‌ها می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• میگرن

• دیابت

• اختلالات تیروئیدی

• بیماری‌های قلبی

ابتلا به اختلال دوقطبی، شانس بروز برخی بیماری‌های مرتبط با روان را افزایش می‌دهد. علاوه‌براین می‌تواند بر سلامت جسم بیمار نیز موثر باشد.

 

 

درمان اختلال دوقطبی

این روش‌های درمانی می‌توانند به شما در مدیریت کردن علائم کمک کنند. روش‌های درمانی شامل دارودرمانی، مشاوره و تغییر سبک زندگی می‌شوند. برخی از درمان‌های طبیعی نیز می‌توانند مفید باشند. امید به زندگی افراد مبتلا به اختلال دوقطبی تحت تأثیر عوامل مختلفی، از جمله شدت بیماری، وجود بیماری‌های همزمان و دریافت یا عدم دریافت درمان مناسب، قرار می‌گیرد. دریافت درمان مناسب، می‌تواند از بروز اپیزودهای شدید مانیا و افسردگی جلوگیری کند و خطرات مرتبط با این اختلال، مانند خودکشی را کاهش دهد. از سوی دیگر، افرادی که مبتلا به اختلال دوقطبی هستند و درمان مناسب دریافت نمی‌کنند، به‌طور قابل‌توجهی در معرض خطر بیشتری برای مرگ زودرس قرار دارند. مطالعات نشان می‌دهد که در این افراد، امید به زندگی می‌تواند تا 10 تا 20 سال کمتر از افراد سالم باشد. علل اصلی این کاهش امید به زندگی شامل خطر بالاتر خودکشی، بیماری‌های قلبی-عروقی، دیابت، و سایر مشکلات جسمی و روانی است.

1. دارودرمانی

داروهای توصیه‌شده برای کنترل علائم اختلال دوقطبی، شامل این موارد است:

• پایدارکننده‌های خلق‌وخو مانند لیتیم

• داروهای ضد سایکوز مانند الانزاپین

• داروهای ضدافسردگی مانند فلوکستین

• بنزودیازپین‌ها(برای درمان کوتاه‌مدت)

 

2. روان‌درمانی

روش‌های روان‌درمانی پیشنهادی، شامل موارد زیر است:

• رفتاردرمانی شناختی: رفتاردرمانی شناختی، شیوه‌ای از گفت‌وگودرمانی است. این روش درمانی می‌تواند به شما کمک کند، افکار نامناسب را شناسایی کنید و الگوهای رفتاری ناخواسته را تغییر دهید. روان‌درمانی، مکانی امن برای بیان مشکلات است. روان‌درمانگر می‌تواند در این موارد به شما کمک کند:

• پیدا کردن الگوهای فکری شما

• شکل‌دهی دوباره به احساسات ناراحت‌کننده‌ی شما

• آموزش روش‌های افزایش صبر و تحمل

• آموزش‌ روانی: آموزش روانی، یک روش درمانی، برای آشنایی با اختلالات سلامت روان است. این دانش می‌تواند در تشخیص علائم اولیه تغییرات خلق‌وخو و مدیریت آن‌ها، کمک زیادی کند. در واقع به شما و افراد نزدیک به شما در مورد بیماری آموزش‌هایی داده می‌شود تا از لحاظ روانی برای آن آمادگی داشته باشید.

• الگو درمانی

ریتم درمانی بین فردی و اجتماعی بر تنظیم عادات روزانه، همچون خوابیدن، غذا خوردن و ورزش کردن، تمرکز می‌کند. متعادل کردن فعالیت‌های روزانه می‌تواند به اپیزودهای تغییر خلق‌وخوی کمتر و شدت علائم کمتر منجر شود.

3. تغییر در سبک زندگی

مطالعات نشان می‌دهند که تغییر در سبک زندگی می‌تواند به کاهش شدت علائم اختلال دوقطبی کمک کند. این تغییرات می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• رعایت یک رژیم غذایی متعادل

• حداقل ۱۵۰ دقیقه تمرین ورزشی در هفته

• تنظیم وزن

• دریافت مشاوره

نکته مهمی که باید بدانید این است که بهبود مشاهده‌شده در بسیاری از این تحقیقات قابل‌توجه نیست؛ این موضوع نشان می‌دهد که تغییر در سبک زندگی به تنهایی برای مدیریت این شرایط کافی نیست؛ امّا در صورتی که با سایر روش‌های درمانی ترکیب شود، ممکن است مؤثر باشد.

برای درمان اختلال دوقطبی از دارودرمانی، روان‌درمانی و برخی روش‌های دیگر استفاده می‌شود. از میان داروها، داروهای ضد سایکوز، ضدافسردگی و ضداضطراب می‌توانند برای کنترل علائم مورد استفاده قرار گیرند. در روان‌ درمانی، از روش‌هایی همچون رفتاردرمانی شناختی، آموزش‌درمانی و الگودرمانی استفاده می‌شود. به‌عنوان درمان کمکی می‌توان از مکمل‌هایی همچون امگا ۳ و اس-آدنوزیل متیونین استفاده کرد. همچنین تغییر در سبک زندگی، از جمله بهبود رژیم غذایی و انجام فعالیت بدنی، می‌تواند به بهبود وضعیت بیمار کمک کند.

4. درمان‌های طبیعی برای اختلال دوقطبی

برخی از درمان‌های طبیعی می‌توانند به کاهش علائم اختلال دوقطبی کمک کنند. البته باید قبل از شروع این روش‌های درمانی با پزشک یا روان‌پزشک خود مشورت کنید؛ چون ممکن است با داروهایی که مصرف می‌کنید، تداخل داشته باشند. گیاهان و مکمل‌هایی که در ادامه ذکر می‌شوند، می‌توانند به پایدارسازی خلق‌وخوی شما و کاهش علائم اختلال دوقطبی کمک کنند؛ البته تنها در صورتی که با دارو درمانی و روان‌درمانی ترکیب شوند. این موارد گزینه انتخابی برای خط اول درمان نیستند.

• امگا۳: برخی تحقیقات نشان می‌دهند که مصرف مکمل امگا ۳ می‌تواند به بهبود علائم دوقطبی تایپ یک کمک کند. با این حال، یک مطالعه در سال ۲۰۲۱ نشان داد که این اثر، قابل توجه نیست.
•  Rhodiola rosea: تحقیقات نشان داده‌اند که این گیاه می‌تواند در درمان افسردگی موثر باشد. پس ممکن است بتواند به درمان افسردگی مرتبط با اختلال دوقطبی نیز کمک کند، امّا این مورد در مطالعات جدید، تایید نشده است.
• اس-آدنوزیل متیونین (SAMe): این مکمل، حاوی آمینواسیدی است که می‌تواند به کاهش علائم افسردگی ماژور و سایر اختلالات خلق‌وخو کمک کند. با این حال، می‌تواند مانیا را القا کند و ممکن است با سایر داروها تداخل داشته باشد.

5. سایر روش‌های درمانی

سایر روش‌هایی که می‌توانند به کاهش علائم کمک کنند، شامل موارد زیر است:

• مکمل‌‌درمانی

• طب سوزنی

• داروهای خواب آور

• الکتروکانوالسیوتراپی (electroconvulsive therapy)

نکته مهمی که باید بدانید این است که بهبود مشاهده شده در بسیاری از این تحقیقات قابل توجه نبوده‌اند؛ این امر نشان می‌دهد که تغییر در سبک زندگی به تنهایی برای مدیریت این شرایط کافی نیست؛ امّا ممکن است در صورتی که با سایر روش‌های درمانی ترکیب ‌شود، مؤثر باشد.

برای درمان اختلال دوقطبی از دارو، روان درمانی و برخی روش‌های دیگر استفاده می‌شود.از میان داروها، داروهای ضد سایکوز، ضدافسردگی و ضداضطراب می‌توانند برای کنترل این اختلال مورد استفاده قرار بگیرند. در روان درمانی، از روش‌هایی همچون رفتاردرمانی شناختی، آموزش درمانی و ریتم درمانی بین فردی و اجتماعی استفاده می‌شود. به عنوان درمان‌ کمکی می‌توان از مکمل‌هایی همچون امگا-۳، Rhodiola rosea و اس-آدنوزیل‌متیونین با مشورت پزشک استفاده کرد. همچنین تغییر در سبک زندگی، از جمله تعیین برنامه غذایی و ورزشی، می‌تواند به بهبود وضعیت بیمار کمک کند.

 

زندگی کردن با اختلال دوقطبی

درمان می‌تواند به شما کمک کند تا اختلالات خلق‌وخوی خود را کنترل کنید و در برابر علائم ایجاد شده تاب‌آوری بیشتری داشته باشید. ایجاد یک تیم مراقبت می‌تواند به شما در دریافت بیشترین بازده از درمان کمک کند. تیم شما می‌تواند شامل این افراد باشد:

• یک پزشک عمومی

• یک روان‌پزشک که داروهای شما را مدیریت کند

• یک روان‌شناس یا مشاور که گفت‌وگودرمانی را فراهم کند

• سایر متخصصین همچون متخصص خواب، متخصص طب سوزنی و ماساژ درمانگر

• گروه‌های حمایتی اختلال دوقطبی

ممکن است لازم باشد روش‌های درمانی متفاوتی را امتحان کنید تا روشی که برای بهبودی شما مؤثرتر است پیدا کنید.

فراموش نکنید مهربان بودن با خودتان می‌تواند کمک زیادی بکند. اختلال دوقطبی، همچون سایر بیماری‌های روان، با انتخاب فرد اتفاق نمی‌افتد و با هیچ‌یک از کارهایی که شما انجام داده‌اید یا انجام نداده‌اید ایجاد نشده است. صبر داشته باشید و درحینی که روش‌های درمانی مختلف را مورد بررسی قرار می‌دهید با محبت با خود رفتار کنید.

بهترین کار پس از مشاهده علائم دوقطبی، این است که به روان‌پزشک مراجعه کنید. درمان مناسب می‌تواند به شما در کاهش شدت و تعداد علائم کمک کند. سعی کنید یک تیم مراقبتی متشکل از افراد متخصص و اشخاص حمایتگر برای خود ایجاد کنید. روش‌های درمانی متفاوت را امتحان کنید؛ چون اثربخشی این روش‌ها در افراد مختلف یکسان نیست. در نهایت، فراموش نکنید که شما در بروز این عارضه مقصر نیستید.

 

 سخن پایانی

اختلال دوقطبی یک شرایط مادام العمر است، اما به این معنا نیست که باید به طور کامل زندگی شما را مختل کند. درمان اختلال دوقطبی نیازمند یک رویکرد چندجانبه است که شامل ترکیب داروها، مشاوره‌های روان‌شناختی و تغییرات در سبک زندگی می‌شود. مهم‌ترین نکته در مدیریت این بیماری، همکاری مستمر بیمار با تیم درمانی و پایبندی به برنامه درمانی است. با حمایت درست و استفاده از روش‌های مناسب، افراد مبتلا به اختلال دوقطبی می‌توانند زندگی مطلوب و پایداری داشته باشند.

 

پرسش های متداول

• آیا اختلال دوقطبی قابل درمان است؟

اختلال دوقطبی قابل درمان نیست اما می‌توان آن را مدیریت کرد. با استفاده از داروها، روان‌درمانی و تغییرات در سبک زندگی، بیماران می‌توانند علائم را کنترل کرده و زندگی متعادلی داشته باشند.

• آیا داروها برای درمان اختلال دوقطبی ضروری هستند؟

بله؛ در بیشتر موارد، داروها بخش مهمی از درمان اختلال دوقطبی هستند. داروهایی مانند پایدارکننده‌های خلق‌وخو و داروهای ضدافسردگی به کنترل نوسانات خلقی کمک می‌کنند. با این حال، داروها باید تحت نظر پزشک مصرف شوند.

• آیا افراد مبتلا به اختلال دوقطبی می‌توانند زندگی عادی داشته باشند؟

بله، با درمان مناسب و مدیریت صحیح، افراد مبتلا به اختلال دوقطبی می‌توانند زندگی عادی و موفقی داشته باشند. کلید موفقیت در این زمینه، پایبندی به برنامه درمانی و همکاری با تیم درمانی است.

• آیا اختلال دوقطبی به‌صورت ارثی منتقل می‌شود؟

ژنتیک می‌تواند در بروز اختلال دوقطبی نقش داشته باشد. اگر یکی از والدین یا خواهر و برادر شما به این اختلال مبتلا باشد، احتمال بیشتری وجود دارد که شما نیز به آن دچار شوید. اما این به معنای قطعی بودن ابتلا نیست.

• چگونه می‌توان از بروز اپیزودهای خلقی در اختلال دوقطبی پیشگیری کرد؟

پیشگیری کامل از بروز اپیزودهای خلقی ممکن نیست، اما می‌توان با مصرف منظم داروها، پیروی از برنامه درمانی، مدیریت استرس و حفظ یک سبک زندگی منظم، شدت و تعداد این اپیزودها را کاهش داد.