آیا مصرف بیش از حد آهن عوارض جانبی دارد؟

آهن، یکی از مهم‌ترین ریزمغذی‌های معدنی موردنیاز بدن به‌حساب می‌آید و به دلیل نقش حیاتی آن در ساخت هموگلوبین و تامین انرژی، مهم است که همیشه آهن خون در سطح متعادلی قرار داشته باشد. از طرفی، بدن ما توانایی دفع آهن بیش از اندازه نیاز را ندارد، در نتیجه باید در مصرف مکمل آن دقت کرد تا میزان آهن دریافتی از نیاز بدن فراتر نرود.

همچنین مکمل آهن باید با تجویز پزشک و اثبات کمبود آن در خون مصرف شود. اما نشانه‌های مصرف بیش از حد آهن چیست و مصرف بیش از حد مکمل آهن چه عوارضی دارد؟ در این مقاله با شما از خطرات زیاده‌روی در مصرف آهن و نشانه‌های بالا بودن سطح آهن خون​ صحبت می‌کنیم. برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه، با ما همراه باشید.

عوارض مصرف بیش از حد آهن

تعادل در مصرف آهن، اهمیت زیادی دارد و شما حتما باید قبل از اقدام به مصرف مکمل آهن، با پزشک مشورت کنید. خبر بد اینکه مصرف بیش از اندازه این مکمل، می‌تواند به مسمومیت منجر شود و عوارض خطرناکی ایجاد کند. موارد زیر از مهم‌ترین عوارض مصرف بیش از اندازه آهن محسوب می‌شوند:

1. مسمومیت حاد و مزمن آهن

در اثر مصرف بیش از حد آهن، احتمال بروز دو نوع مسمومیت افزایش پیدا می‌کند؛ مسمومیت حاد و مسمومیت مزمن آهن. دوز و مدت زمان مصرف مکمل، تعیین‌کننده نوع مسمومیت شما خواهد بود. به‌طور کل مسمومیت حاد آهن زمانی رخ می‌دهد که به‌طور ناگهانی، دوز بالایی از مکمل آن را مصرف کنید.

از مهم‌ترین علائم مسمومیت حاد آهن می‌توان به تهوع، درد شکم، اسهال خونی و دهیدراته شدن بدن اشاره کرد. در حالت‌های حاد و شدید مکمن است حتی کبد آسیب ببیند و در اثر افت فشار شدید، اختلالات قلبی و عروقی مانند شوک هیپوولمیک ایجاد شود. شوک هیپوولمیک در شرایطی اتفاق می‌افتد که قلب به دلیل کاهش شدید و ناگهانی حجم خون، نتواند خون را به درستی به ارگان‌های بدن پمپاژ کند. اگر بافت گوارش به دلیل مصرف بیش از حد قرص آهن آسیب ببیند و دچار خونریزی شدید شود، امکان بروز این وضعیت افزایش پیدا می‌کند. از سایر عوارض مسمومیت حاد آهن می‌توان به تشنج و کما اشاره کرد.

مسمومیت مزمن آهن زمانی ایجاد می‌شود که برای مدت زمانی طولانی، بدون آنکه بدنتان نیاز داشته باشد، مکمل آهن مصرف کنید. در این وضعیت، آهن مازاد در بافت‌های بدن تجمع پیدا می‌کند و می‌تواند به کبد، کلیه، قلب، تیروئید، هیپوفیز، سیستم ایمنی و حتی مغز آسیب بزند.

 

2. آسیب به سیستم ایمنی و افزایش ریسک ابتلا به عفونت

در بعضی از شرایط، امکان دارد که زیاده روی در مصرف آهن، رشد باکتری‌ها و قارچ‌ها در بدن را تسهیل کند و به سیستم ایمنی آسیب بزند. در نتیجه این وضعیت، خطر بروز عفونت‌های حاد و مزمن افزایش پیدا خواهد کرد.

نکته جالبی که باید در این زمینه بدانید، این است که سیستم ایمنی بدن ما، در مواجهه با عفونت و عوامل بیماری‌زا، سطح آهن را در محیط عفونی کاهش می‌دهد تا از دسترسی میکروب‌ها به آن جلوگیری کند؛ در واقع اگر میکروب‌ها و عوامل عفونت‌زا مواد مغذی دریافت کنند، سریع‌تر رشد خواهند کرد.

به این‌ترتیب در اثر مصرف بیش‌ از اندازه آهن، مقادیر آن در بدن افزایش خواهد یافت و به این ترتیب، عفونت‌ها مجال بیشتری برای گسترش و رشد خواهند داشت.

3. افزایش تولید استرس اکسیداتیو

رادیکال‌های آزاد از اصلی‌ترین عوامل بروز سرطان و بیماری‌های التهابی در بدن هستند. باید بدانید که آهن مازاد در بدن می‌تواند استرس اکسیداتیو را در بدن افزایش دهد و به غشای سلولی، پروتئین‌ها و حتی DNA آسیب برساند. به این ترتیب، ریسک بروز بیماری‌های خطرناک افزایش خواهد یافت.

4. مشکلات گوارشی

از دیگر عوارض مصرف بیش از حد مکمل آهن می‌توان به بروز مشکلات گوارشی اشاره کرد. در صورت مصرف بیش از اندازه این مکمل، امکان دارد که عوارضی مانند یبوست یا اسهال مداوم، حالت تهوع، استفراغ خونی، دردهای گوارشی و... را تجربه کنید.

 

خطر مسمومیت با آهن

بدن ما مکانیسمی برای دفع آهن اضافی ندارد و به همین دلیل، باید تجمع آهن اضافی در بدن را جدی بگیرید. مسمومیت با آهن می‌تواند مشکلات زیادی برای بدن ایجاد کند و ضررهای جبران ناپذیری را به آن وارد سازد. از مهم‌ترین خطرات مسمومیت با آهن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آسیب به بافت گوارش و خون‌ریزی‌های گوارشی
• حالت تهوع و استفراغ خونی
• اسهال خونی
• تخریب دستگاه گوارشی
• کاهش اکسیژن رسانی به بافت‌های بدن
• نکروز کبدی
• شوک
• کما
• نارسایی اعضا
• افزایش احتمال ابتلا به سرطان کبد در درازمدت
• آریتمی قلبی
• دیابت ناشی از تجمع آهن در پانکراس
• مشکلات جنسی
• آسیب به DNA
• افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های التهابی و سرطان

 

علائم و نشانه‌های سطح بالای آهن در بدن

اما علائم مصرف بیش از حد آهن چیست و چطور می‌توان آن را تشخیص داد؟ نشانه های مصرف بیش از حد آهن را می‌توان به چند دسته تقسیم کرد:

1. علائم گوارشی

دستگاه گوارش به دلیل مسمومیت با آهن، می‌تواند به‌طور جدی آسیب ببیند و فرد مبتلا به این عارضه، علائمی مانند استفراغ، اسهال، درد شدید و از دست دادن اشتها را تجربه کند.

2. علائم عمومی

از نشانه‌های عمومی مسمومیت با آهن می‌توان به خستگی مداوم اشاره کرد. آهن با ایجاد اختلال در متابولیسم سلولی، این احساس را در مبتلایان ایجاد می‌کند. همچنین امکان دارد که در صورت بالا بودن میزان آهن، شاهد کاهش وزن ناگهانی باشید. علاوه بر آن، رسوب آهن در عضلات، می‌تواند به احساس درد و گرفتگی یا حتی در موارد شدید، آرتریت منجر شود.

پوست افرادی که آهن خون‌شان افزایش پیدا کرده است، تیره‌تر از قبل به‌نظر می‌رسد. به همین دلیل، تیره شدن پوست بدون دلیل می‌تواند یکی از نشانه‌های بالا بودن آهن در بدن باشد. اگر چنین نشانه‌ای را در خودتان مشاهده کردید، به پزشک مراجعه کنید.

3. علائم قلبی عروقی

تپش قلب زیاد که به دلیل آریتمی بروز می‌کند، می‌تواند یکی از علائم مصرف بیش از حد آهن باشد.

 

4. علائم هورمونی

از دست رفتن میل جنسی و افزایش قند خون، همراه با کم‌کاری تیروئید، از نشانه‌های هورمونی هستند که می‌توانند در زمینه بالا بودن میزان آهن خون، هشداردهنده باشند.

5. علائم سیستم عصبی

در نهایت می‌توان از مشکلات حافظه، اختلال در تمرکز و سردردهای مداوم به عنوان دیگر نشانه های مصرف بیش از حد آهن، اشاره کرد.

 

مقادیر مجاز مصرف آهن بر اساس سن و جنسیت

مقدار مجاز و مورد نیاز مصرف آهن و توجه به آن، از مهم‌ترین نکاتی است که باید قبل از مصرف مکمل باید به آن توجه کنید. باید بدانید که هر رده سنی و هر جنسیتی به میزان متفاوتی از آهن نیاز دارند. مقادیر مجاز مصرف آهن به تفکیک سن و جنسیت در جدول زیر قابل مشاهده است:

البته مصرف آهن در موارد خاص، می‌تواند تغییر کند. به‌طور مثال زنان در دوران بارداری به 27 میلی گرم آهن و در دوران شیردهی به 9 میلی گرم آهن نیاز دارند. همچنین اگر وگان هستید، بیش از دیگران به آهن نیاز دارید و باید 1.8 برابر بیشتر از سایرین آهن دریافت کنید.

در نظر داشته باشید که برای نوزادان و کودکان، 40 میلی گرم آهن، حد بالای مجاز مصرف محسوب می‌شود و این مقدار در بزرگسالان 45 میلی گرم است.

 

چه کسانی باید از مصرف بیش از حد آهن خودداری کنند؟

مصرف بیش از حد آهن برای همه مضر است و می‌تواند خطرناک باشد، اما دسته‌ای از افراد نباید مکمل آهن مصرف کنند. اگر در شرایط زیر هستید، بهتر است از مصرف مکمل آهن خودداری یا قبل از آن با پزشک مشورت کنید:

• ابتلا به عارضه هموکروماتوز: مبتلایان به این عارضه، بیش از افراد عادی از غذا آهن جذب می‌کنند، در نتیجه مصرف مکمل آهن در این شرایط می‌تواند به کبد، کلیه و دیگر اندام‌ها آسیب برساند.
• مبتلایان به تالاسمی: در این شرایط بیماران به دلیل تزریق خون در معرض افزایش بار آهن در بدن هستند و دریافت مکمل می‌تواند وضعیت را بدتر کند.
• مبتلایان به سیروز کبدی: از آنجایی که کبد مسئولیت متابولیسم آهن را برعهده دارد، مصرف مکمل آهن در شرایط سیروز کبدی، می‌تواند بیش از پیش کبد را تحت فشار قرار دهد.
• بیماران کلیوی: کسانی که به دلیل نارسایی کلیه، روزانه دیالیز می‌شوند، نمی‌توانند آهن دریافت کنند.

 

نکات جذب بهتر آهن

برای جذب بهتر آهن، رعایت نکات زیر ضروری است:

1. آهن مناسب انتخاب کنید

باید بدانید که در حال حاضر دو نوع آهن در دسترس قرار دارد؛ آهن فروس و آهن فریک. آهن فروس در منابعی مانند گوشت قرمز، مرغ، ماهی و جگر پیدا می‌شود. این نوع آهن سریع‌تر و بهتر جذب خواهد شد.

در مقابل آهن فریک جذب کمتری دارد. از منابع آن نیز می‌توان به سبزیجات تیره مانند اسفناج، عدس، لوبیا و انواع آجیل اشاره کرد.

2. آهن را با ویتامین سی مصرف کنید

ویتامین سی، از مهم‌ترین ویتامین های موردنیاز برای جذب آهن محسوب می‌شود. می‌توانید برای بهره‌مندی از فواید این ویتامین، یک واحد مرکبات را همراه با مکمل آهن یا منابع غذایی حاوی این ریزمغذی، مصرف کنید.

3. از مصرف آهن همراه با کلسیم و کافئین اجتناب کنید

مصرف چای و قهوه، چای سبز، غلات و حبوبات و همچنین لبنیات می‌تواند جذب آهن را تا حد قابل توجهی کاهش دهد. به همین دلیل توصیه می‌کنیم که از مصرف همزمان این مواد غذایی با آهن، بپرهیزید.

4. آهن را با معده خالی مصرف کنید

شما می‌توانید مکمل آهن را بین وعده‌های غذایی و با معده خالی مصرف کنید؛ به این ترتیب شانس افزایش جذب آن، بیشتر خواهد شد. البته لازم به ذکر است که مصرف آهن با معده خالی می‌تواند برای بعضی از افراد به بروز عوارض گوارشی منجر شود، بنابراین اگر به علت مصرف مکمل آهن با معده خالی ناراحتی گوارشی پیدا کردید، آن را با وعده‌های غذایی میل کنید.

5. از مصرف قرص آهن همراه با داروهای آنتی اسید بپرهیزید

داروهای آنتی اسید یا مهارکننده‌های پمپ پروتون مانند امپرازول یا پنتوپرازول، می‌توانند جذب آهن را کاهش دهند. در صورت مصرف این داروها، در این زمینه با پزشک مشورت کنید.

6. سایر داروهایی که نباید همراه با قرص آهن مصرف شوند

علاوه‌بر داروهای آنتی اسید، مکمل آهن را با داروهای زیر مصرف نکنید:

• آنتی بیوتیک‌هایی مانند سیپروفلوکساسین، لووفلوکساسین و تتراسایکلین: این دسته از آنتی بیوتیک‌ها موجب کاهش جذب آهن می‌شوند.
• لووتیروکسین: مصرف همزمان آهن با داروی درمان کم‌کاری تیروئید، موجب اختلال در جذب این دارو می‌شود. پس باید فاصله زمانی حداقل 4 ساعته میان مصرف این دو قرص را رعایت کنید.
• بیس فسفونات‌ها: این داروها که در درمان پوکی استخوان مورد استفاده قرار می‌گیرند، با آهن تداخل جذب دارند و نباید همزمان مصرف شوند.
• لوودوپا: این فرآورده دارویی برای درمان پارکینسون تجویز می‌شود و آهن می‌تواند در جذب آن اختلال ایجاد کند.
• کلستیرامین و کلستیپول: این دو قرص که برای درمان کلسترول خون مورد استفاده قرار می‌گیرند، جذب آهن را کاهش می‌دهند.

 

سخن پایانی

در این مقاله ،تلاش کردیم شما را با علائم مصرف بیش از حد آهن آشنا کنیم و در زمینه عوارض مصرف بیش از حد آن، اطلاعاتی ارائه دهیم.. شما عزیزان در صورت بروز کمبود آهن در بدن خود، می‌توانید با مشورت پزشک انواع مکمل آهن را از داروخانه آنلاین زیوش سفارش دهید. همچنین در صورت بروز هر سوال یا مشکل، کافیست برای مشاوره خرید مکمل آهن با کارشناسان ما در داروخانه آنلاین زیوش ارتباط بگیرید.

 

سؤالات متداول

1. علائم آهن زیاد در بدن چیست؟

از مهم‌ترین علائم مسمومیت با آهن می‌توان به مشکلات گوارشی مانند شکم‌درد، اسهال، خونریزی گوارش، تهوع و استفراغ اشاره کرد. در حالت پیشرفته‌تر و شدیدتر، امکان دارد که علائمی مانند تیرگی رنگ پوست، مشکلات قلبی، افت قند خون، اختلالات تنفسی و درد مفاصل بروز کند.

2. درمان مسمومیت با آهن چیست؟

درمان این عارضه بسته به شدت مسمومیت آهن، متفاوت است. معمولا شستشوی معده اولین اقدام درمانی برای مسمومیت با آهن محسوب می‌شود. در قدم بعدی پزشک از داروهای آنتی دوت مانند دفروکسامین کمک می‌گیرد. این دارو با اتصال به آهن، آن را از بدن خارج می‌کند. در موارد شدیدتر ممکن است به بستری در آی سی یو و اقدامات حمایتی نیاز باشد.

 

نویسنده: محبوبه معصوم نیا

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و حسن غیبی