سلامت ریهها یکی از اصول مهم برای حفظ کیفیت زندگی و عملکرد صحیح بدن است. ریهها نه تنها مسئول تبادل گازها و تامین اکسیژن مورد نیاز بدن هستند، بلکه نقش مهمی در پاکسازی مواد مضر و سموم از جریان خون ایفا میکنند. با این حال، عواملی چون ذرات معلق، آلایندههای شیمیایی، دود سیگار و سایر مواد مضر میتوانند به سلامت ریهها آسیب بزنند و عملکرد آنها را مختل کنند.این مشکلات میتوانند باعث بروز نشانههایی نظیر تنگی نفس، سرفههای مکرر، خلط زیاد و احساس خستگی شوند؛ چرا که همگی این علائم نشاندهنده کثیف بودن ریهها و نیاز به پاکسازی آنها هستند. در این مطلب به بررسی بهترین داروهای پاکسازی ریه از جمله شربت و قرص میپردازیم و راهکارهایی مناسب برای بهبود سلامت ریهها ارائه میدهیم.
داروهای پاکسازی ریه
داروهای مختلفی برای پاکسازی ریهها وجود دارند که میتوانند به کاهش التهاب، تسهیل تخلیه مخاط و بهبود عملکرد ریهها کمک کنند. این محصولات با کاهش عفونت و التهاب، رقیق کردن مخاط و تسهیل در خروج آن، باعث پاکسازی ریه از دود سیگار و سایر آلودگیها میشوند. از جمله این داروها میتوان به مکملها و داروهای شیمیایی اشاره کرد؛ در ادامه چند مورد از آنها را معرفی میکنیم.
مکمل های پاکسازی ریه
مکملهای دستگاه تنفسی و پاکسازی ریه میتوانند نقش موثری در بهبود سلامت ریهها ایفا کنند. این مکملها معمولاً حاوی ترکیبات طبیعی هستند که به پاکسازی ریهها کمک میکنند. در ادامه به برخی از این مکملها اشاره میکنیم.
شربت پلارژین؛ شربت پاکسازی ریه
شربت پلارژین یک شربت پاکسازی ریه از آلایندههای ناشی از دود سیگار است که عمدتاً از عصارههای گیاهی تشکیل شده است. این شربت برای افرادی که به مشکلات تنفسی مبتلا هستند یا در معرض آلودگیهای محیطی قرار دارند، توصیه میشود. این شربت یک داروی گیاهی است که حاوی عصاره خشک ریشه گیاه پلارگونیوم است و برای عفونتهای دستگاه تنفسی به ویژه برونشیت و سرماخوردگی مناسب است.
- مزایا: ضدالتهاب، کاهش سرفه، تقویت سیستم ایمنی و بهبود عملکرد ریه
- ترکیبات: حاوی عصاره ریشه پلارگونیوم است که به کاهش شدت علائم سرماخوردگی مانند گلو درد، آبریزش بینی و گرفتگی بینی کمک میکند.
- نحوه مصرف: به صورت خوراکی مصرف میشود. دوز مصرفی آن بسته به سن و وضعیت سلامتی افراد متفاوت است.
خرید شربت پلارژین پارس گیتا دارو
سوسپانسیون آسماویت
سوسپانسیون آسماویت از ویتامینها و عصاره گیاهان مختلفی تهیه شده است. این شربت بهخصوص برای افرادی که به مشکلات تنفسی مبتلا هستند، مناسب است و با کاهش التهاب مجاری تنفسی و تسهیل خروج خلط، میتواند به کنترل علائم این بیماریها کمک کند.
- مزایا: مهار رادیکالهای آزاد، بهبود علائم آلرژی، ضد التهاب، خلطآور، تقویت سیستم ایمنی و کاهش سرفه
- ترکیبات: حاوی بیوفلاونوئیدهای مرکبات، ویتامینهای گروه B، زینک، سلنیوم، فولیک اسید، ویتامینهای D3 و C است.
- نحوه مصرف: به صورت خوراکی مصرف میشود و دوز مصرفی آن بسته به سن و وضعیت سلامتی فرد متفاوت است.
اسپری دهانی کلداماریس تروت
اسپری دهانی کلداماریس تروت یک محصول مؤثر و چندمنظوره برای مراقبت از دهان و گلو است و با فرمولاسیون خاص خود به جلوگیری از انتشار ویروسها و باکتریهای مضر کمک میکند. این اسپری با مرطوب کردن غشای مخاطی دهان و گلو، خشکی ناشی از عوامل مختلف را تسکین میدهد و به به جلوگیری از گسترش ویروسها و باکتریهای مضر کمک میکند.
- مزایا: جلوگیری از گسترش ویروسها و باکتریها، مرطوبسازی فضای دهان و غشای مخاطی و تسکین گلو درد
- ترکیبات: حاوی کاراژینان یوتا(صمغ برگرفته از نوعی خزهی دریایی). این محصول حاوی مواد نگهدارنده نیست و با طعم گیلاس عرضه شده، که استفاده از آن را راحتتر میکند.
- نحوه مصرف: دستگاه را به خوبی تکان دهید و در حالی که ایستاده هستید، اسپری را فشار دهید و به مدت چند ثانیه نفس بکشید.
خرید اسپری دهانی کلداماریس تروت
کپسول دیپ لانگ ساپورت
کپسول دیپ لانگ ساپورت (Deep Lung Support) یک مکمل گیاهی و داروی پاکسازی ریه برای حمایت از سلامت ریهها و بهبود عملکرد تنفسی است. این محصول حاوی ترکیبات طبیعی و گیاهی است که به منظور افزایش ایمنی سلولهای بافت ریه، پاکسازی این اندام از عفونتهای ویروسی و باکتریایی و همچنین عفونتهای ناشی از مصرف سیگار طراحی شده است.
- مزایا: پاکسازی ریه از عفونت های ویروسی و باکتریایی بهخصوص در افراد سیگاری یا ساکن شهرهای آلوده، تقویت سیستم ایمنی، کاهش التهاب و بهبود عملکرد تنفسی
- ترکیبات: این مکمل حاوی عصاره گیاهان زیر است: برگ گیاهان نائین هاوندی (آندروگرافیس پانیکولاتا) و ازگیل ژاپنی و زیتون، ریشهی گیاهان سرخارگل (اکیناسه) و جمجمهی چینی (اسکوتلاریا بایکالنزیس)، پیاز لالهی واژگون سیرهوزا، گل قاصدک و ریزوم گیاه زردچوبه
- نحوه مصرف: مصرف این کپسول معمولاً براساس توصیه پزشک یا دستورالعمل موجود روی بستهبندی انجام میشود و توصیه شده این مکمل به همراه آب کافی مصرف شود.
قرص جوشان های ایر؛ قرص جوشان پاکسازی ریه
این قرص جوشان یکی از مکملهای غذایی است و جزو بهترین قرص برای پاکسازی ریه بهشمار میرود و بهطور خاص برای حمایت از سلامت ریهها و بهبود عملکرد تنفسی طراحی شده است. این قرص دارای ویتامینهایی مانند ویتامین C و ویتامین E است که خواص آنتیاکسیدانی دارند و به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک میکنند.
- مزایا: پاکسازی ریه ها، تقویت سیستم ایمنی، کاهش التهاب، بالابردن سطح عملکرد کلی و ظرفیت تنفسی ریهها
- ترکیبات: ویتامین A، C، E، کلسیم، زینک، سلنیوم
- نحوه مصرف: این قرص پاکسازی ریه را ابتدا باید در آب حل کنید، سپس حدود 5 دقیقه صبر کنید تا گازهای موجود در آن آزاد شود و در نهایت مصرف کنید.
داروهای شیمیایی و تجویزی برای پاکسازی ریه
داروهای گیاهی و مکملهایی که در این مقاله معرفی شدند، در پاکسازی ریه نقش کمکی موثری دارند. درمان اصلی برای کاهش التهاب، تسهیل تخلیه مخاط و بهبود عملکرد ریهها، با دسته مهمی از داروها انجام میشود که به آنها موکولیتیک گفته میشود؛ داروهایی که به صورت خوراکی مصرف میشوند و خلط را نرم کرده تا با سرفه راحتتر خارج شود. موکولیتیکها همچنین ممکن است اثرات مفید دیگری روی عفونت و التهاب ریه داشته باشند و علائم ریوی را در افراد مبتلا به COPD و برونشیت مزمن کاهش دهند. بنابراین بهترین دارو برای پاکسازی ریه باید از این دسته، یعنی موکولیتیکها باشد که از جمله آنها میتوانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
۱. شربت برم هگزین
برم هگزین (Bromhexine) یک داروی خلطآور است، که بهطور عمده برای درمان بیماریهای تنفسی مورد استفاده قرار میگیرد. برم هگزین با تغییر ساختار مولکولی خلط، آن را رقیقتر کرده و به خروج آن از مجاری تنفسی کمک میکند. این دارو همچنین میتواند ترشح مایعات در دستگاه تنفسی را تحریک کند و به عنوان یک شربت برای پاکسازی ریه از دود سیگار نیز موثر واقع شود.
۲. داروی ان استیل سیستئین
ان استیل سیستئین (N-acetylcysteine یا NAC) یک داروی خلطآور و آنتیاکسیدان است که بهطور عمده برای درمان اختلالات تنفسی و برخی شرایط پزشکی دیگر مورد استفاده قرار میگیرد. ان استیل سیستئین با تغییر ساختار مولکولی خلط، آن را رقیقتر میکند و باعث تسهیل خروج آن از مجاری تنفسی میشود. همچنین این دارو میتواند باعث افزایش تولید گلوتاتیون (یک آنتیاکسیدان طبیعی) شود که به محافظت از سلولها در برابر آسیبهای اکسیداتیو کمک میکند؛ بنابراین یک داروی پاکسازی ریه نیز محسوب میشود.
۳. کپسول کاربوسیستئین
کاربوسیستئین (Carbocisteine) یک دارو برای پاکسازی ریه از عفونت است، که بهطور عمده برای درمان اختلالات تنفسی و بیماریهای ریوی مورد استفاده قرار میگیرد. کاربوسیستئین با تاثیر بر روی ترکیب شیمیایی خلط، پیوندهای موجود در آن را میشکند و باعث رقیقتر شدن آن میشود. این امر به تسهیل خروج خلط از مجاری تنفسی و در نتیجه به تنفس بیمار کمک میکند.
۴. داروی تئوفیلین
تئوفیلین (Theophylline) یک داروی برونکودیلاتور یا باز کننده مجاری تنفسی است که بهطور عمده برای درمان بیماریهای تنفسی مانند آسم و بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD) استفاده میشود. تئوفیلین با گشاد کردن مجاری هوایی و افزایش جریان هوا به ریهها عمل میکند؛ این اثرات بهواسطه موارد زیر ایجاد میشود:
- مهار آنزیم فسفودی استراز: مهار این آنزیم باعث افزایش سطح آدنوزین مونوفسفات حلقوی (cAMP) در سلولها شده که در نهایت منجر به گشاد شدن برونشها میشود.
- اثر بر روی سیستم عصبی مرکزی: تئوفیلین موجب افزایش تحریکپذیری سیستم عصبی مرکزی میشود؛ که این موضوع میتواند به بهبود تنفس کمک کند.
ذکر این نکته ضروری است که این داروها حتما باید با نسخه و تحت نظارت پزشک تهیه شوند؛ چرا که اگر اشتباه مصرف شوند، ممکن است خطرساز باشند. البته شربت برم هگزین جزو داروهای بدون نسخه است و دکتر داروساز هم میتواند بدون نسخه تجویزش کند. بنابراین دارو را دقیقاً همانطور که پزشک به شما تجویز کرده است، استفاده کنید و از کم یا زیاد کردن دوز تجویزی یا مدت زمان مصرف خودداری کنید.
روش های طبیعی پاکسازی ریه ها
علاوه بر استفاده از داروی پاکسازی ریه و شربت پاکسازی ریه از سیگار، روشهای طبیعی نیز میتوانند به بهبود عملکرد ریهها کمک کنند. در ادامه برخی از آنها را معرفی میکنیم.
۱. تنفس عمیق
نفس کشیدن عمیق با مکانیسمهای مختلفی میتواند به پاکسازی ریهها و بهبود سلامتی آنها کمک کند. در ادامه به توضیح هر یک از این مکانیسمها میپردازیم.
- افزایش ظرفیت ریه: وقتی شما نفس عمیق میکشید، حجم هوای بیشتری را وارد ریههایتان میکنید؛ این امر میتواند به افزایش ظرفیت ریه و بالا بردن عملکرد آن کمک کند.
- خروج بهتر مخاط: کار اصلی مخاط این است که مواد زائد در سیستم تنفسی را به دام بیاندازد. وقتی شما بهطور عمیق نفس بکشید، حرکات عضلات تنفسی بیشتر میشود و در نتیجه حرکت مخاط و تخلیه آن بهتر انجام میشود.
- بهبود اکسیژن رسانی: هرچه شما عمیقتر نفس بکشید، حجم هوای بیشتر و در نتیجه اکسیژن بیشتری وارد ریههایتان میشود. اکسیژنرسانی بیشتر عملکرد سلولها و بافتهای بدن را بهتر میکند و در نتیجه، بدن انرژی و شادابی بیشتری خواهد داشت. همچنین هرچه اکسیژن رسانی به ریهها بهتر باشد؛ سیستم ایمنی بدن قویتر میشود و مقاومت بدن در برابر عفونتها و بیماریها افزایش مییابد.
شما میتوانید روزانه تمرینات تنفسی عمیق داشته باشید. فقط کافی است مراحل زیر را دنبال کنید:
- به آرامی بنشینید.
- از طریق بینی چند نفس عمیق بکشید و شکم را پر کنید.
- به آرامی از طریق دهان نفس را خارج کنید.
- این کار را چند بار تکرار کنید و در تمامی مراحل روی تنفس خود تمرکز کنید.
انجام تمرین بالا نه تنها روی پاکسازی ریههای شما موثر است، بلکه سلامت جسمی و روحی شما را نیز بهبود میبخشد.
۲. ورزش
مورد دیگری که میتواند در پاکسازی ریه موثر باشد، ورزش کردن منظم است.
- با انجام فعالیتهای هوازی مختلف مانند دویدن، شنا و یا دوچرخهسواری میتوانید ظرفیت ریهها را افزایش دهید و عملکرد آنها را بهبود بخشید.
- همچنین ورزش مکرر میتواند گردش خون را بهبود بخشد و بدین ترتیب پاکسازی ریهها با قدرت بیشتری انجام شود.
- در حین ورزش کردن تنفس تندتر میشود و در نتیجه عضلات تنفسی با شدت بیشتری کار میکنند. این امر به تخلیه بهتر مخاط و مواد زائد همراه آن کمک میکند.
- سایر اثرات ورزش کردن بر سیستم تنفسی شانل تقویت سیستم ایمنی، کاهش استرس، بهبود الگوی تنفسی و تحریک تولید مواد ضد التهاب میشود.
اما کدام ورزشها میتوانند به پاکسازی بهتر ریهها کمک کنند؟
- دویدن ظرفیت ریهها را افزایش میدهد و این به بهبود گردش خون کمک میکند.
- دوچرخهسواری میتواند عضلات تنفسی را تقویت کند و حتی سیستم قلبی عروقی را بهبود بخشد.
- شنا کردن هم ورزش دیگری است که با تنفسهای کنترل شده و عمیق میتواند به پاکسازی ریهها کمک کند.
- تمرینات تنفسی تحت عنوان پرانایاما که در یوگا انجام میشود، تاثیر خوبی روی پاکسازی ریهها دارند.
- ورزشهای دیگری مانند پیلاتس، تمرینات کششی، رقص و حتی ورزشهای رزمی مانند تایچی میتوانند برای پاکسازی ریهها مناسب باشند و عملکرد ریهها را بهبود بخشند.
۳. مصرف مایعات کافی
شاید بتوان گفت این مورد مهمترین نقش را در پاکسازی ریهها دارد.
- هنگامی که شما مایعات کافی مصرف کنید، رطوبت بدنتان در سطح بالایی حفظ میشود. این رطوبت میتواند به نرمتر شدن مخاط و کاهش غلظت آن کمک میکند و در نتیجه خروج مخاط از ریه تسهیل میشود و خطر عفونت کاهش مییابد. علاوه بر این هنگامی که ریهها مرطوب باشند تنفس آسانتر و کارامدتر خواهد بود.
- آب و سایر مایعات میتواند به سمزدایی بدن کمک کند. وقتی بدنتان را هیدراته نگه دارید، دفع مواد زائد و سموم از سیستم تنفسی راحتتر میشود و ریهها بهتر پاکسازی میشوند.
- مورد دیگر مصرف مایعات گرم مانند چایی و دمنوش است که میتواند به کاهش التهاب در مجاری تنفسی کمک کند و پاکسازی عمیقتری در ریهها انجام دهد.
توجه داشته باشید که دهیدراته بودن بدن میتواند باعث خشکی مجاری تنفسی شود و این مورد ریسک عفونتهای تنفسی را افزایش میدهد. بنابراین مصرف مایعات به میزان کافی را هرگز فراموش نکنید.
۴. دوری از در معرض قرار گرفتن با آلودگی هوا
تاثیر منفی آلودگی هوا بر ریهها و سیستم تنفسی بسیار واضح است، با این حال از دلایل آن به موارد زیر میتوان اشاره کرد:
- هوای آلوده باعث تحریک ریهها میشود که منجر به سرفه و تنگی نفس میشود. مواد آلاینده و سمی که در هوای آلوده وجود دارد میتواند بافت ریه را تخریب کند.
- وقتی مدت طولانی در معرض هوای آلوده باشید، سیستم ایمنی بدنتان تضعیف میشود و در نتیجه مستعد عفونتهای تنفسی گوناگون مانند برونشیت و ذاتالریه میشوید.
- هوای آلوده حتی بر رشد ریهها هم تاثیر منفی دارد. ثابت شده است کودکانی که در معرض هوای آلوده قرار دارند، به دلیل رشد نامناسب ریههایشان، در بزرگسالی بیشتر از سایر افراد مستعد مشکلات تنفسی هستند.
۵. استفاده از بخورها
ثابت شده است که بخار آب میتواند مجاری تنفسی را باز کند و خروج مخاط تنفسی و پاکسازی ریهها را بهبود بخشد. شما میتوانید از دستگاه بخور استفاده کنید و یا حتی سادهتر با یک کاسه آب داغ و یک حوله بخور دهید.
۶. مصرف دمنوشهای گیاهی
گیاهانی مانند زنجبیل، نعناع و آویشن با خواص ضد التهابی که دارند میتوانند التهاب را کاهش دهند و روند پاکسازی ریهها را سریعتر کنند.
۷. استفاده از مواد غذایی مفید
مواد غذایی و ادویهجات متفاوتی وجود دارد که برای سلامت ریهها مفید است. موادی مانند توت فرنگی، زغال اخته، اسفناج و کلم بروکلی سلامت ریهها را تضمین میکنند. همچنین ادویهجاتی مانند زردچوبه و فلفل قرمز با خواص ضد التهابی که دارند، میتواند به بهبود التهاب ریهها کمک کنند.
۸. داشتن خواب منظم
استراحت کافی داشته باشید چون خواب کافی به تقویت سیستم ایمنی شما کمک میکند.
نکات مهم در انتخاب داروها و مکملهای پاکسازی ریه
انتخاب مناسب داروی پاکسازی ریه میتواند تاثیر قابل توجهی بر سلامت ریهها داشته باشد. در این بخش به برخی از نکات مهم در انتخاب این محصولات اشاره میکنیم.
- مشاوره با پزشک: قبل از استفاده از هر مکمل یا دارو برای پاکسازی ریه، بهتر است با پزشک خود مشورت کنید تا از مناسب بودن آن برای شرایط خاص خود مطمئن شوید.
- مطالعه برچسب محصول: مطالعه برچسب محصولات و آگاهی از ترکیبات موجود در آنها، میتواند به انتخاب مناسبتر کمک کند. باید از ترکیباتی که ممکن است در شما حساسیت ایجاد کنند، اجتناب کنید.
- توجه به دوز مصرفی: رعایت دوز مصرفی توصیه شده برای هر دارو یا مکمل اهمیت دارد. مصرف بیش از حد ممکن است به عوارض جانبی منجر شود.
اهمیت پاکسازی ریه چیست؟ و چه خطراتی در صورت عدم درمان آن آن وجود دارد؟
دلایل زیادی وجود دارد که اهمیت پاکسازی ریه را بالا میبرد. در زیر به تعدادی از این موارد اشاره میکینم:
مهمترین خطری که وجود دارد عفونتهای تنفسی است. ریههای آلوده میتوانند زمینهساز بروز عفونتهای تنفسی مختلفی، مانند برونشیت و ذاتالریه شوند؛ چون باکتریها و ویروسها در ریه تجمع پیدا میکنند و زمینه ایجاد این بیماریها را فراهم میکنند.
عدم پاکسازی ریه در دراز مدت هم عوارضی مزمنی را ایجاد میکند، که از جمله آنها به آسم و COPD، که همان بیماری انسداد ریوی مزمن است میتوان اشاره کرد.
همچنین این خطر وجود دارد که ظرفیت و عملکرد ریهها کاهش پیدا کند؛ در نتیجه توانایی شما در انجام فعالیتهای بدنی مختلف به شدت کم خواهد شد و سریعا دچار تنگی نفس میشوید.
مورد بعدی التهاب ریهها است؛ به دلیل وجود عوامل آلودهکننده در فضای ریه به سرعت بافت ریه درگیر التهاب شده و این عامل میتواند زمینه ساز خطرهای بیشتر باشد.
یکی از بزرگترین خطرهایی که عدم پاکسازی ریه میتواند برای شما ایجاد کند، سرطان ریه است. تجمع مواد سمی و آلوده، زمینه را برای بروز سرطان ریه برای شما فراهم میکند.
همچنین تجمع مواد آلودهکننده و سمی در ریه میتواند سیستم ایمنی بدن را ضعیف کند و شما را بیشتر از قبل مستعد بروز عفونتهای گوناگون کند.
اخرین مورد اختلالات خواب است. عدم پاکسازی ریه میتواند کیفیت خواب شما را هم تحت تاثیر قرار دهد و درگیر بی خوابی و خستگی دائمی کند.
به همین دلیل پاکسازی ریه، مخصوصا برای افرادی که به طور مداوم سیگار میکشند، یا در معرض آلودگی هوا هستند، یا به بیماریهای ریوی چون آسم، آلرژی و COPD مبتلا هستند یک امر ضروری است.
سخن پایانی
همانطور که گفتیم، پاکسازی ریهها از اهمیت بالایی برخوردار است و میتواند به بهبود کیفیت زندگی و کاهش خطر بروز بیماریهای تنفسی کمک کند. استفاده از داروی پاکسازی ریه به همراه روشهای طبیعی و تغییرات سبک زندگی میتواند به بهبود سلامت ریهها و افزایش مقاومت آنها در برابر آلودگیها و عوامل مضر محیطی کمک کند.
خرید مکمل دستگاه تنفس میتواند نقش مهمی در بهبود سلامت و عملکرد ریهها داشته باشد، به ویژه برای افرادی که در معرض آلودگی هوا یا دود سیگار قرار دارند. این مکملها اغلب حاوی ترکیباتی مانند ویتامینها، مواد معدنی و آنتیاکسیدانها هستند که به تقویت سیستم ایمنی و کاهش التهاب کمک میکنند و جزو بهترین شربت پاکسازی ریه بهشمار میروند. داروخانه زیوش یکی از مراکز معتبر برای تهیه این مکملها است و با ارائه محصولات باکیفیت و مشاوره تخصصی، میتواند به انتخاب مناسبترین مکمل برای نیازهای فردی شما کمک کند.
سوالات متداول
پاکسازی ریه برای چه افرادی توصیه میشود؟
پاکسازی ریه برای افرادی که علائمی مانند سرفه مزمن، وجود مداوم خلط در گلو، احساس درد مزمن در قفسه سینه، تنگی نفس و خس خس سینه دارند حتما توصیه میشود؛ زیرا این افراد علامتهایی دارند که نشان میدهد ریههایشان کثیف شده است.
برای افرادی که به طور مداوم با آلودگی و سموم در ارتباط هستند چه توصیههایی برای پاکسازی ریه آنها میشود؟
- استفاده از ماسک مناسب هنگام کار
- تهویه مناسب محیط کار
- نوشیدن آب و مایعات کافی
- تمرینات تنفسی آرامشبخش مانند یوگا
آیا با وجود مصرف سیگار میتوانم ریههایم را پاکسازی کنم؟
قطع سیگار کشیدن بهترین راه برای پاکسازی ریههاست؛ بنابراین در درجه اول برای داشتن ریههای سالمتر و تمیزتر باید از مصرف سیگار پرهیز کرد.