پوکی استخوان (استئوپروز) عارضه‌ای است که طی آن استخوان‌ها دچار خلل و فرج بسیار می‌شود که این امر تضعیف و شکنندگی استخوان‌ها را در پی دارد، به حدی که یک فشار کوچک مانند خم شدن یا سرفه کردن می‌تواند به شکستگی منجر شود. در بیشتر موارد، کاهش مواد معدنی از جمله کلسیم در استخوان‌ها باعث ضعیف‌شدن آنها می‌شود.
یکی از عوارض شایع استئوپروز، شکستگی است که بیشتر در استخوان‌های آرنج، لگن و کمر رخ می‌دهد. اگرچه بیماری پوکی استخوان بیشتر یک بیماری رایج در زنان است، اما مردان نیز ممکن است به آن مبتلا شوند. به طور کلی، افرادی که چگالی استخوانی پایینی دارند، در معرض خطر استئوپروز قرار دارند. اما با اقداماتی می‌توان به حفظ سلامت استخوان و جلوگیری از بروز این بیماری کمک کرد.
پوکی استخوان یکی از بیماری‌هایی است که با گذشت زمان تشکیل می‌شود و راه‌های زیادی برای پیشگیری از آن وجود دارد. از آنجایی که این بیماری به مرور زمان خود را نشان می‌دهد لذا در طول عمر راهکارهای بسیار زیادی برای جلوگیری از آن وجود دارد.
معمولاً اولین متخصصی که افراد برای درمان پوکی استخوان به آن مراجعه می‌کنند، متخصص ارتوپدی است. این بیماری معمولاً بدون علامت یا درد پیشرفت می‌کند و تا زمانی که به شکستگی منجر نگردد، شناسایی نمی‌شود.
پوکی استخوان چیست؟
پوکی استخوان یا Osteoporosis یکی از بیماری‌های ارتوپدی است که باعث تضعیف و شکنندگی استخوان‌ها می‌شود. در این بیماری، فشارهایی مانند خم شدن بیش از حد، زمین خوردن یا سرفه که در شرایط عادی برای استخوان مضر نیستند، می‌توانند باعث آسیب و شکستگی شوند.
پوکی استخوان ناشی از ضعف و کاهش تراکم استخوان‌هاست که در نهایت می‌تواند به شکستگی ناگهانی استخوان‌ها و مفاصل منجر شود. این بیماری معمولاً بدون علامت یا درد پیشرفت می‌کند و تا زمانی که استخوان‌ها شکسته نشوند، مشخص نمی‌شود. بر اساس مطالعات، بیشترین شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان در لگن، مچ دست و ستون فقرات رخ می‌دهد.
شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان ممکن است به صورت ترک‌خوردگی (مانند شکستگی مفصل ران) یا فروپاشی بر اثر فشار (مانند شکستگی فشاری مهره‌های ستون فقرات) باشد.
پوکی استخوان ناشی از کمبود چیست؟
استئوپنی یک وضعیت میانی بین استخوان‌های طبیعی و استخوان‌های پوکی است که در آن تراکم استخوان کمتر از حالت طبیعی است. در کل، تراکم استخوانی بیشتر به معنای استخوان‌های قوی‌تر است. عواملی مانند ژنتیک، عوامل محیطی و مصرف داروها می‌توانند بر تراکم استخوانی تأثیر بگذارند.
پوکی استخوان می‌تواند به دلایل مختلفی افراد را درگیر کند. باید بدانید که استحکام استخوان‌ها به سایز و چگالی آنها بستگی دارد. بخشی از چگالی استخوانی وابسته به مقدار مواد معدنی مانند کلسیم و فسفر در استخوان‌هاست. زمانی که این مواد معدنی در استخوان‌ها کمتر از حد طبیعی باشد، استخوان‌ها دارای استحکام کمتری می‌شوند و ساختار محافظتی خود را از دست می‌دهند.
عوامل دیگری مانند تغییر در سطح هورمون‌ها نیز بر تراکم استخوانی تأثیر دارند. برای مثال در زنان، کاهش سطح استروژن پس از یائسگی می‌تواند منجر به تجزیه بیشتر بافت استخوانی شود. همچنین در مردان، کاهش سطح تستوسترون می‌تواند باعث از دست رفتن استحکام استخوان گردد.
برخی عوامل دیگری که بروز استئوپروز را افزایش می‌دهند، می‌توانند قابل تغییر یا غیر قابل تغییر باشند. مصرف کمتر کلسیم، مصرف تنباکو، رژیم‌های نامناسب غذایی، سبک زندگی ناسالم و تحرک کم و مصرف موادی مانند الکل و قهوه می‌توانند به عنوان فاکتورهای خطر قابل تغییر در نظر گرفته شوند. اما جنسیت، سن، نژاد و سابقه خانوادگی فاکتورهای خطر غیر قابل تغییر هستند که می‌توانند تأثیر بر خطر ابتلا به پوکی استخوان داشته باشند.
همچنین، برخی از شرایط پزشکی و فرآیندهایی مانند جراحی‌های معده، بیماری‌های تیروئید و مصرف برخی داروها نیز می‌توانند تأثیر منفی بر سلامت استخوان داشته باشند و باعث افزایش خطر پوکی استخوان شوند.
پوکی استخوان چگونه تشخیص داده می‌شود؟
آزمایش‌های تراکم مواد معدنی استخوان (BMD) به عنوان یکی از روش‌های تشخیصی اصلی برای پوکی استخوان استفاده می‌شوند. در این آزمایش، از اشعه ایکس با مقادیر بسیار کمی انرژی تابشی برای اندازه‌گیری تراکم استخوان‌ها استفاده می‌شود. این آزمایش برای تشخیص و پیش‌بینی خطر شکستگی‌های استخوانی استفاده می‌شود و میزان استحکام و چگالی استخوان‌ها را ارزیابی می‌کند.
زمانی که تراکم استخوان‌ها پایین باشد و احتمال پوکی استخوان بالا باشد، این آزمایش می‌تواند به محتوای انرژی اشعه ایکس کمک کند تا تراکم استخوان‌ها را اندازه‌گیری کند. نتیجه این آزمایش به‌صورت یک رقم محاسبه می‌شود که به عنوان عدد تراکم استخوان (BMD) شناخته می‌شود. این ارقام معمولاً با استفاده از واحدهایی مانند g/cm² یا T-score نشان داده می‌شوند.
همچنین، برای تشخیص پوکی استخوان، پزشک ممکن است از سایر آزمایش‌ها و روش‌های تصویربرداری مانند اشعه ایکس معمولی، اسکن تخصصی استخوان (DEXA)، و یا CT scan نیز استفاده کنند. این آزمایش‌ها و روش‌های تصویربرداری می‌توانند به تصویربرداری و ارزیابی دقیق‌تری از وضعیت استخوان‌ها کمک کرده و به پزشک کمک می‌کنند تا تشخیص دقیق‌تری از پوکی استخوان برای بیمار بتواند در نظر بگیرد.
چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند؟
تشخیص پوکی استخوان و ارزیابی سلامت استخوانی یک فرایند مهم است که نیاز به توجه به عوامل متعددی دارد. جنسیت و سن از جمله مهم‌ترین عواملی هستند که خطر پوکی استخوان را تعیین می‌کنند. زنان بالای 50 سال یا زنان یائسه بیشتر از دیگران در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند، بخصوص افرادی که در 10 سال اول پس از ورود به دوران یائسگی هستند؛ زیرا تولید استروژن کاهش می‌یابد که نقش حفاظتی و مراقبتی برای استخوان دارد. همچنین، مردان بالای 50 سال نیز در معرض خطر بیشتری قرار دارند، به ویژه در مورد شکستگی استخوان ناشی از پوکی استخوان.
نژاد نیز یک عامل موثر است؛ زیرا مطالعات نشان داده‌اند که برخی از گروه‌های قومیتی مانند زنان قفقازی و آسیایی بیشتر در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند. همچنین، ساختار استخوان و وزن فرد نیز نقش مهمی در افزایش خطر این بیماری دارند.
همچنین، سابقه خانوادگی، شرایط پزشکی مانند بیماری‌های مرتبط با استخوان و مصرف برخی داروها می‌تواند خطر پوکی استخوان را افزایش دهد. بنابراین، افرادی که این عوامل را دارند باید به صورت منظم ارزیابی شوند و در صورت لزوم، آزمایش‌های تشخیصی انجام دهند. از جمله افرادی که بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند می‌توان به گروه‌های زیر اشاره کرد:
- افراد درگیر بیماری‌هایی مانند پرکاری تیروئید، پاراتیروئید یا غدد فوق کلیوی.
- کسانی که دارای سابقه جراحی کاهش وزن یا پیوند عضو هستند.
- کلیه کسانی که سابقه درمان هورمونی برای سرطان سینه یا پروستات یا سابقه پریود نشدن دارند.
- کسانی که درگیر بیماری‌های خونی مانند مولتیپل میلوما هستند..
- زنان یائسه زیر ۶۵ سال
- زنان ۶۵ سال به بالا
راه‌های پیشگیری از ابتلا به بیماری پوکی استخوان
شما می‌توانید با اقدامات ساده‌ای از ابتلا به پوکی استخوان جلوگیری کنید. این موارد بستگی بسیار زیادی به تغییر سبک زندگی دارند که از جمله آنها می‌توان موارد زیر را نام برد:
- مصرف کلسیم: مصرف کلسیم برای سلامت استخوان‌ها بسیار حیاتی است. غذاهایی مانند محصولات لبنی، سبزیجات دارای برگ‌های سبز تیره، ماهی‌ها با استخوان نرم و غلات غنی‌شده منابع خوبی از کلسیم هستند. لیکن چنانکه دچار حساسیت غذایی خاص، به‌ویژه حساسیت به فرآورده‌های لبنی هستید یا کلسیم به مقدار کافی در برنامه‌ی غذایی شما وجود ندارد، استفاده از مکمل‌های کلسیم یکی از راه‌های ساده و بهینه برای جبران کمبود این ماده‌ی ارزشمند است. در مطلب دیگری ما به بررسی بهترین قرص‌های کلسیم پرداخته‌ایم که با رجوع به آن می‌توانید اطلاعات خوبی در این باره به دست آورید.
- ویتامین D: این ویتامین به جذب کلسیم کمک می‌کند. دریافت کافی روزانه نور خورشید و مصرف غذاهای حاوی ویتامین D می‌تواند به سلامت استخوان‌ها کمک کند. همچنین اکثر مکمل‌های کلسیم برای جذب بهتر این عنصر، دارای مقادیر مناسبی از ویتامین D و سایر مواد نظیر منیزیم هستند که تأثیر مطلوبی بر سلامت استخوان و پیشگیری از پوکی استخوان دارند.
- تغذیه سالم: رعایت یک رژیم غذایی سالم و متنوع با مصرف مواد غذایی غنی از مواد مغذی مانند پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی از دیگر اقدامات مهم برای پیشگیری از پوکی استخوان است.
- ورزش منظم: تمرینات ورزشی باعث تقویت استخوان‌ها، عضلات و تعادل بدن می‌شوند. فعالیت‌هایی مانند پیاده‌روی، شنا، یوگا و تمرینات مقاومتی برای بهبود سلامتی استخوان‌ها مفید هستند.
- پرهیز از مصرف الکل و سیگار: مصرف بیش از حد الکل و سیگار می‌تواند باعث کاهش توده استخوانی و افزایش خطر پوکی استخوان شود. بنابراین برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری بهتر است مصرف این مواد را کاهش دهید.
- مدیریت داروها: مصرف برخی داروها مانند کورتیکواستروئیدها می‌تواند باعث کاهش توده استخوانی شود. برای کاهش این خطر، مصرف داروها را با مشاوره پزشک خود انجام دهید.
- ایمنی در خانه: ایجاد محیطی ایمن در خانه با نصب میله‌های کمکی، استفاده از فرش‌هایی که لیز نیستند و ایجاد نور کافی می‌تواند از افتادن و شکستگی‌های استخوانی جلوگیری کند.
در نهایت با توجه به آن چه گفته شد شما می‌توانید برای جلوگیری از ابتلا به بیماری پوکی استخوان‌ها راه‌های ساده‌ای را در پیش بگیرید. بنابراین با آشنایی و شناخت این بیماری دیگر نگرانی درباره ابتلا به این بیماری نداشته باشید و در صورتی که احساس می‌کنید درگیر علائم شده‌اید با پزشک و متخصص ارتوپد مشورت کنید.