بیماری آلزایمر؛ علائم، علل و راه‌های درمان

بیماری آلزایمر شایع‌ترین علت زوال عقل است و به‌تنهایی یا به‌طور مشترک، حدود ۶۰-۷۰٪ از موارد زوال عقل به‌دلیل آلزایمر بروز می‌کند. این بیماری تقریباً ۱۵٪ از افراد ۶۵ سال یا بالاتر و حدود ۴۵٪ از افراد ۸۵ سال یا بالاتر را تحت تأثیر قرار می‌دهد و شیوع حدود ۴۰ میلیون مورد در سراسر جهان تخمین زده می‌شود. مردان و زنان با فراوانی برابر به بیماری آلزایمر مبتلا می‌شوند. بیماری آلزایمر یک اختلال پیشرونده و فرساینده است. در موارد نادر، به علت نقص ژنتیکی ایجاد می‌شود، اما معمولاً علت مشخصی ندارد. متابولیسم غیرطبیعی، رسوب یا پاک‌سازی دو پروتئین بتا آمیلوئید (Aβ) و تائو ارتباط نزدیکی با ابتلا به این بیماری دارند.

انواع بیماری آلزایمر

بیماری آلزایمر نیز دارای انواع متفاوتی است و شایع‌ترین انواع آلزایمر به شرح زیر است:

1. آلزایمر زودرس (Early-Onset Alzheimer’s)

این نوع آلزایمر نادرتر است و معمولاً قبل از ۶۵ سالگی بروز می‌کند. علت آن اغلب با جهش‌های ژنتیکی خاص مرتبط است و در برخی موارد، سابقه خانوادگی قوی دارد. علائم آلزایمر در جوانی ممکن است شامل مشکلات حافظه، دشواری در انجام کارهای پیچیده و تغییرات شخصیتی باشد. این نوع آلزایمر سریع‌تر از نوع دیررس پیشرفت می‌کند.

2. آلزایمر دیررس (Late-Onset Alzheimer’s)

آلزایمر دیررس شایع‌ترین شکل بیماری است که معمولاً پس از ۶۵ سالگی بروز می‌کند. علت دقیق آن ناشناخته است، اما ترکیبی از عوامل ژنتیکی (مانند حضور ژن APOE-e4)، سبک زندگی و عوامل محیطی در بروز آن نقش دارند.

چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به بیماری آلزایمر هستند؟

افزایش سن، جنسیت زن و ژنتیک عواملی هستند که به‌طور قطعی با افزایش خطر بیماری آلزایمر ارتباط دارند. از سایر عوامل ابتلا به آلزایمر که در برخی مطالعات مطرح شده‌ است می‌توان به سابقه خانوادگی بیماری آلزایمر، انواع بیماری‌های روانی مانند اضطراب و افسردگی، سطح تحصیلات پایین، سیگار کشیدن، دیابت، چاقی، فشار خون بالا و رژیم غذایی پرچرب اشاره کرد.

برخی پژوهش‌ها نشان داده‌اند که فعالیت فیزیکی، رژیم غذایی کم‌چرب و غنی از سبزیجات ممکن است تأثیر مثبتی بر کاهش خطر ابتلا به بیماری آلزایمر داشته باشند. بااین‌حال، تأثیر قطعی هیچ دارویی در پیشگیری از آلزایمر اثبات نشده است.

سطوح بالای لیپوپروتئین با چگالی پایین، معروف به کلسترول LDL، به‌ویژه در میانه‌ی عمر، خطر زوال عقل را افزایش می‌دهد. تحقیقات نشان داده‌اند که افراد زیر ۶۵ سال که سطح کلسترول LDL بالایی دارند، خطر بالاتری برای ابتلا به زوال عقل دارند.

مطالعه بیشتر: انواع اختلال روانی

علائم آلزایمر

آلزایمر زودرس (Early-Onset Alzheimer’s): این نوع آلزایمر که معمولاً بین ۳۰ تا ۶۵ سالگی بروز می‌کند، علائم زیر را نشان می‌دهد:

• فراموشی‌های غیرمعمول مانند گم کردن اشیا یا فراموشی قرارها
• دشواری در برنامه‌ریزی، انجام کارهای پیچیده و تصمیم‌گیری
• مشکل در پیدا کردن کلمات مناسب یا دنبال کردن مکالمه
• گم شدن در مکان‌های آشنا یا ناتوانی در تشخیص اشیا
• تغییرات خلقی و رفتاری مانند اضطراب و افسردگی در سالمندان یا تغییرات ناگهانی خلق
• ناتوانی در انجام کارهای روزمره یا هماهنگی حرکات

آلزایمر دیررس (Late-Onset Alzheimer’s): این نوع آلزایمر که بعد از ۶۵ سالگی ظاهر می‌شود، به‌صورت تدریجی پیشرفت می‌کند. علائم آلزایمر در سالمندان شامل موارد زیر است:

• اختلال حافظه کوتاه‌مدت مانند فراموشی نام‌ها، رخدادها، و مکالمات اخیر
• سردرگمی و آشفتگی، عدم توانایی در مدیریت زمان، تاریخ‌ها و مکان‌ها
• ناتوانی در دنبال کردن مکالمات یا فراموش کردن کلمات آشنا
• اختلالات شخصیتی مانند انزوا، بی‌تفاوتی، پرخاشگری، یا حساسیت بیش‌ازحد
• کاهش توانایی‌های حرکتی و دشواری در تعادل و هماهنگی

همچنین علائم بر اساس مراحل آلزایمر نیز قابل دسته‌بندی و به شرح زیر است:

آلزایمر متوسط (Moderate Alzheimer’s): در این مرحله، عملکرد شناختی و جسمی به‌شدت افت کرده است و علائم واضح‌تری بروز می‌کنند که می‌توان از آن‌ها به موارد زیر اشاره کرد:

• فراموشی‌های شدید و ناتوانی در یادآوری نام اعضای خانواده و وقایع مهم
• گم شدن حتی در محیط‌های آشنا
• رفتارهای غیرعادی مانند توهم، پارانویا، پرخاشگری یا بی‌قراری
• ناتوانی در انجام کارهای روزمره مانند لباس پوشیدن

آلزایمر پیشرفته (Severe and Advanced Alzheimer’s): در مراحل پایانی، فرد به مراقبت کامل نیاز دارد و علائم زیر در بیمار مشاهده می‌شوند:

• از دست دادن کامل حافظه و ناتوانی در شناخت نزدیکان و محیط اطراف
• اختلال در برقراری ارتباط مانند ناتوانی در صحبت کردن یا درک زبان
• کاهش تحرک و حتی بی‌حرکتی یا نیاز به ویلچر و ازکارافتادگی کامل
• اختلالات فیزیولوژیک مانند مشکلات بلع، بی‌اختیاری ادرار و مدفوع
• کاهش پاسخ به محرک‌ها و واکنش ضعیف به صدا یا لمس

موضوع قابل‌توجه در آلزایمر این است که هرچه بیماری پیشرفت می‌کند، علائم شدیدتر می‌شود و زندگی روزمره فرد را مختل می‌کند؛ تا جایی که دیگر تمامی فعالیت‌های فرد در زندگی مختل خواهد شد.

تشخیص بیماری آلزایمر

پزشک برای تشخیص آلزایمر آزمایش‌هایی را تجویز می‌کند تا سایر اختلالات رد شوند. انواع تست آلزایمر شامل موارد زیر هستند:

1. آزمایش وضعیت ذهنی و روان‌شناختی عصبی

پزشک ممکن است یک سنجش کوتاه از وضعیت ذهنی بیمار انجام دهد تا حافظه و سایر مهارت‌های تفکر او را بررسی کند. نسخه‌های طولانی‌تر این نوع سنجش ممکن است جزئیات بیشتری در مورد عملکرد ذهنی ارائه دهند که می‌توان آن را با افراد هم‌سن و هم‌سطح تحصیلی مقایسه کرد. این آزمایش‌ها می‌توانند به تشخیص کمک و به‌عنوان نقطه شروعی برای پیگیری علائم در آینده عمل کنند.

2. آزمایش مایع مغزی-نخاعی (CSF) با کاهش Aβ42 و افزایش تاو و فسفو-تاو

این آزمایش یکی از روش‌های کمکی در تشخیص بیماری آلزایمر است. در مبتلایان به آلزایمر سطح Aβ42 در CSF کاهش می‌یابد که نشان از رسوب این پروتئین در پلاک‌های آمیلوئیدی مغز دارد، در‌حالی‌‌که افزایش تاو و فسفو-تاو بازتاب‌دهنده آسیب نورونی و اختلال در فسفریلاسیون پروتئین‌های سلولی است. این الگوی تغییرات زیستی می‌تواند به شناسایی زودهنگام آلزایمر، حتی پیش از بروز علائم بالینی، کمک کند.

3. تصویربرداری MRI

تصویربرداری ام آر آی از امواج رادیویی و یک میدان مغناطیسی قوی برای تولید تصاویر دقیق از مغز استفاده می‌کند. این تصاویر ممکن است کاهش حجم برخی از مناطق مغزی را که با بیماری آلزایمر مرتبط هستند، نشان دهند.

4. تصویربرداری PET

پت اسکن می‌تواند تصاویر فرآیند بیماری را ثبت کند. در طول اسکن PET، یک ردیاب رادیواکتیو با سطح پایین به خون تزریق می‌شود تا ویژگی خاصی در مغز را نمایان کند. تصویربرداری PET ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• تصویربرداری PET با استفاده از فلورودئوکسی‌گلوکز، که به آن FDG نیز گفته می‌شود، نواحی از مغز را نشان می‌دهد که در آن‌ها مواد مغذی به‌درستی برای تأمین انرژی استفاده نمی‌شوند که به این پدیده هایپومتابولیسم گفته می‌شود. یافتن الگوهایی در نواحی با متابولیسم پایین می‌تواند به تمایز بین بیماری آلزایمر و سایر انواع زوال عقل کمک کند.
• تصویربرداری PET آمیلوئید می‌تواند پلاک‌های آمیلوئید در مغز را اندازه‌گیری کند. این آزمایش عمدتاً در تحقیقات مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما ممکن است در صورتی که فرد علائم غیرمعمول یا شروع بسیار زودهنگام زوال عقل را داشته باشد، استفاده شود.
• تصویربرداری PET تاو نیز گره‌های نوروفیبریلار در مغز را اندازه‌گیری می‌کند.

پیش آگاهی از آلزایمر

در مراحل اولیه بیماری، بیماران معمولاً می‌توانند در خانه بمانند و به فعالیت‌های اجتماعی، تفریحی و برخی فعالیت‌های حرفه‌ای محدود ادامه دهند. بیماران در مراحل پیشرفته بیماری ممکن است نیاز به مراقبت در یک مرکز پرستاری و استفاده از داروهای آنتی‌سایکوتیک داشته باشند. مرگ ناشی از سوءتغذیه یا عفونت معمولاً 5 تا 10 سال پس از اولین علائم اتفاق می‌افتد.

یک بخش مهم از هر طرح درمانی برای بیماری آلزایمر، تطبیق محیط با نیازهای فرد مبتلا به این بیماری است. ایجاد عادت‌های روزانه و کاهش وظایفی که نیاز به حافظه دارند، می‌تواند زندگی بیمار را بسیار آسان‌تر کند. برخی از توصیه‌های کاربردی و ساده به شرح زیر است:

• کلیدها، کیف‌ها، تلفن‌های همراه و دیگر وسایل ارزشمند را در یک مکان ثابت در خانه قرار دهید تا گم نشوند.
• داروها را در مکانی امن نگهداری کنید. از یک لیست روزانه برای پیگیری دوزها کمک بگیرید.
• برای امور مالی از پرداخت‌های خودکار و واریز خودکار استفاده کنید.
• به فرد مبتلا به آلزایمر یک تلفن همراه با قابلیت ردیابی موقعیت بدهید. شماره‌های مهم را در تلفن ذخیره کنید.
• روی درها و پنجره‌ها حسگرهای هشدار نصب کنید.
• از تقویم یا تخته سفید برای پیگیری برنامه‌های روزانه استفاده و عادت کنید که اقلام انجام‌شده را علامت بزنید.
• مبلمان، شلوغی و قالیچه‌های غیرضروری را از محیط بردارید.
• روی پله‌ها و در حمام دستگیره‌های محکم نصب کنید.
• تعداد آینه‌ها را کاهش دهید. در نظر افراد مبتلا به آلزایمر، ممکن است تصاویر در آینه‌ها گیج‌کننده یا ترسناک باشند.
• اطمینان حاصل کنید که فرد مبتلا به آلزایمر شناسه یا دستبند هشدار پزشکی به همراه داشته باشد.

اگر مراقبت از بیمار مبتلا به آلزایمر برعهده شما است، می‌توانید به او برای مقابله با این وضعیت کمک کنید. بهترین اقدام حضور در کنار بیمار، گوش دادن به او، حمایت از بیمار و حفظ عزت‌نفس و احترام او است. محیطی آرام و پایدار می‌تواند در کاهش مشکلات رفتاری بیمار نیز مؤثر باشد.

موقعیت‌های جدید، سر و صدا و گروه‌های بزرگ از مردم ممکن است موجب بروز اضطراب در بیمار شود. عجله کردن یا تحت‌فشار قرار دادن فرد برای به یادآوردن چیزی یا درخواست انجام وظایف پیچیده نیز ممکن است باعث اضطراب فرد مبتلا به زوال عقل شود.

اگر شما مراقب فردی مبتلا به آلزایمر هستید، می‌توانید:

• هرچه بیشتر در مورد این بیماری اطلاعات کسب کنید.
• از متخصصان بهداشت، مددکاران اجتماعی و دیگر افرادی که در مراقبت از عزیزتان دخیل هستند، سؤال بپرسید.
• در مواقع نیاز از دوستان یا سایر اعضای خانواده کمک بخواهید.
• هر روز یک استراحت کوتاه داشته باشید.
• زمانی را با دوستان خود بگذرانید و مراقب سلامت جسم و روان خود نیز باشید
• برای حفظ سلامت خود به متخصصان بهداشت خود مراجعه کنید، وعده‌های غذایی سالم بخورید و ورزش کنید.

درمان آلزایمر

در حال حاضر هیچ‌یک از داروهای آلزایمر نتوانسته‌اند روند بیماری را معکوس یا پیشرفت بیماری را متوقف کنند؛ بااین‌حال، داروهای آلزایمر مانند ممانتین، ممکن است موجب بهبود مختصری در بیماران مبتلا به آلزایمر شدید یا متوسط شوند.

از آنجا که مسیرهای عصبی در مغز بیماران مبتلا به آلزایمر تحلیل می‌روند و آستیل‌کولین‌ترانسفراز در مغز این بیماران کاهش می‌یابد، درمان جایگزینی برای درمان اختلالات شناختی استفاده شده است.

مهارکننده‌های استیل‌کولین‌استراز، از جمله تاکرین، دونپزیل، ریواستیگمین و گالاتامین، نشان داده‌اند که بهبودهای کوچکی در آزمون‌های عملکرد شناختی ایجاد می‌کنند. از عوارض جانبی این داروها می‌توان به تهوع و استفراغ، اسهال و سرگیجه اشاره کرد. عوارض جانبی کمتر از مزایای دونپزیل است.

از درمان‌های آزمایشی تحت بررسی می‌توان به آنتی‌بادی‌های مونوکلونال علیه β-آمیلوئید، مهارکننده‌های سکرتاز و مهارکننده‌های تجمع تاو اشاره کرد. داروهای آنتی‌سایکوتیک، ضدافسردگی‌ها و داروهای ضداضطراب نیز ممکن است در کنترل اختلالات رفتاری همراه با آلزایمر مفید باشند.

بااین‌حال، شواهد برای اثربخشی آن‌ها اندک است و در برخی موارد استفاده از آن‌ها (ریسپریدون و اولانزاپین) می‌تواند ریسک بروز سکته مغزی را در بیماران مسن افزایش دهد.

تأثیر مکمل‌ها بر پیشگیری و درمان آلزایمر

شاید برای شما سوال شده باشد که عملکرد مکمل های تقویت حافظه و تمرکز بر پیشگیری یا درمان آلزایمر چگونه است و آیا قرص تقویت حافظه و جلوگیری از آلزایمر به‌طور مشخص در بازار وجود دارد؟

مطالعات علمی نشان داده‌اند که برخی مکمل‌ها و ویتامین‌ها می‌توانند به کاهش سرعت پیشرفت بیماری آلزایمر و تقویت عملکرد شناختی کمک کنند. ویتامین E به‌دلیل خاصیت آنتی‌اکسیدانی خود می‌تواند از آسیب اکسیداتیو سلول‌های مغزی جلوگیری کند و در برخی مطالعات، تأخیر اندکی در پیشرفت بیماری نشان داده است. کمبود ویتامین دی نیز ارتباط مستقیم با سلامت عمومی دارد و تأمین آن با نقش محافظتی در برابر التهاب‌های عصبی و تأثیر آن بر سلامت عمومی مغز مورد توجه قرار گرفته است. همچنین، مصرف ویتامین‌های گروه B، به‌ویژه B6، B9 (فولات) و B12، می‌تواند سطح هموسیستئین را که یکی از عوامل خطر برای بیماری آلزایمر محسوب می‌شود، کاهش دهد و به حفظ سلامت نورون‌ها کمک کند.

علاوه‌بر ویتامین‌ها، برخی مکمل‌های دیگر مانند اسیدهای چرب امگا-3 که در ماهی‌های چرب و مکمل‌های روغن ماهی یافت می‌شود، به دلیل خواص ضدالتهابی و نقش آن در حفظ ساختار غشای سلول‌های عصبی مورد بررسی قرار گرفته‌اند. کوآنزیم Q10 نیز به‌دلیل اثرات آنتی‌اکسیدانی خود ممکن است از استرس اکسیداتیو که یکی از عوامل اصلی تخریب سلول‌های مغزی در آلزایمر است، جلوگیری کنند.

سخن پایانی

در این مقاله از داروخانه آنلاین زیوش تلاش کردیم تا اطلاعاتی را در زمینه آلزایمر با شما به اشتراک بگذاریم. زوال عقل شرایطی است که به مرور زمان حافظه، تفکر و رفتار را تحت تأثیر قرار می‌دهد و مدیریت کارهای روزمره را سخت‌تر می‌کند. بیماری آلزایمر رایج‌ترین نوع بیماری دمانس در سالمندان است که به دلیل بروز تغییراتی در مغز، مانند تجمع پروتئین‌های خاص، ایجاد می‌شود و به‌مرور به سلول‌های مغزی آسیب می‌زند.

این بیماری معمولاً با فراموشی و سردرگمی شروع می‌شود و ممکن است به مشکلات جدی‌تری مثل ناتوانی در مراقبت از خود بینجامد. افزایش سن و عوامل ژنتیکی از مهم‌ترین عوامل خطر هستند، اما فعال ماندن و داشتن سبک زندگی سالم می‌تواند در پیشگیری مؤثر باشد. هرچند برای آلزایمر درمان قطعی وجود ندارد، مراقبت صحیح و دارودرمانی می‌توانند زندگی بیماران و خانواده‌هایشان را آسان‌تر کنند.

سؤالات متداول

1. بیماری آلزایمر چیست؟

بیماری آلزایمر یک اختلال مغزی پیشرونده است که باعث از دست دادن تدریجی حافظه، توانایی تفکر و مهارت‌های ارتباطی می‌شود. این بیماری شایع‌ترین علت دمانس است و معمولاً در افراد مسن دیده می‌شود.

2. چه علائمی نشان‌دهنده آلزایمر هستند؟

از علائم اولیه آلزایمر می‌توان به فراموشی‌های خفیف (مانند فراموش کردن قرارها یا نام‌ها)، دشواری در پیدا کردن کلمات و گم شدن در مکان‌های آشنا اشاره کرد. با پیشرفت بیماری، سردرگمی، تغییرات شخصیتی و ناتوانی در انجام فعالیت‌های روزمره ظاهر می‌شوند.

3. چه عواملی خطر ابتلا به آلزایمر را افزایش می‌دهند؟

افزایش سن، سابقه خانوادگی آلزایمر، برخی ژن‌ها (مانند ژن APOE-e4) و عوامل سبک زندگی مانند دیابت، فشار خون بالا و کم‌تحرکی از عوامل خطر هستند.

4. آیا آلزایمر درمان‌پذیر است؟

در حال حاضر درمان قطعی برای آلزایمر وجود ندارد، اما برخی داروها مانند دونپزیل و ممانتین می‌توانند به بهبود موقتی علائم کمک کنند. همچنین، مراقبت و حمایت خانواده نقش مهمی در مدیریت بیماری دارد.

5. چگونه می‌توان از آلزایمر پیشگیری کرد؟

پیشگیری قطعی از آلزایمر ممکن نیست، اما داشتن سبک زندگی سالم شامل رژیم غذایی مناسب (مانند رژیم مدیترانه‌ای)، ورزش منظم، خواب کافی و فعالیت‌های ذهنی می‌تواند خطر ابتلا به این بیماری را کاهش دهد.

6. آیا آلزایمر ارثی است؟

در بیشتر موارد، آلزایمر به صورت ژنتیکی به ارث نمی‌رسد، اما داشتن سابقه خانوادگی می‌تواند خطر را افزایش دهد. نوع نادری از آلزایمر زودرس، معمولاً با جهش‌های ژنتیکی خاص مرتبط است.

7. چطور می‌توان به بیمار مبتلا به آلزایمر کمک کرد؟

صبوری و همدلی از مهم‌ترین اصول مراقبت از بیماران آلزایمر است. ایجاد محیطی ایمن، تنظیم برنامه روزانه ثابت و کمک به حفظ استقلال بیمار تا حد امکان، می‌تواند کیفیت زندگی او را بهبود بخشد.

نویسنده: مبین میرزایی

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و امیرحسین ملک زاده