رژیم غذایی مادر برای اسهال نوزاد​

در حالت کلی، مدفوع نوزادان شل و آبکی است؛ به‌ویژه در هفته‌های اول پس از تولد که تعداد دفعات دفع به 3 بار در روز و حتی بیشتر می‌رسد. به همین دلیل تشخیص اسهال از مدفوع شل در نوزادان دشوار است. برخی دلایل از جمله عفونت‌های ویروسی و باکتریایی و واکنش به واکسن‌ها می‌توانند سبب اسهال نوزاد شوند. تغذیۀ مادر، تغییر در رژیم غذایی و برخی داروها نیز می‌توانند بر گوارش نوزاد تأثیر بگذارند. چرا که برخی از مواد مغذی و داروها از طریق شیر به بدن نوزاد می‌رسند.

مصرف مکمل گوارشی کودک می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد، اما اصلاح رژیم غذایی مادر شیرده نیز نقش مؤثری در بهبود این وضعیت دارد. در این مقاله با کمک متخصصان داروساز زیوش مفیدترین و مضرترین رژیم غذایی مادر برای اسهال نوزاد​ را به شما معرفی خواهیم کرد.  پس با ما همراه باشید.

رابطه تغذیه مادر با اسهال نوزاد

تا زمانی که نوزاد شیر مادر را می‌خورد، نمی‌توان تأثیر تغذیه مادر در زمان اسهال نوزاد را نادیده گرفت. رژیم غذایی مادر در دوران بارداری و شیردهی نه‌تنها بر سلامت خود او، بلکه به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بر رشد، عملکرد سیستم ایمنی و سلامت گوارشی نوزاد تأثیر می‌گذارد. در ادامه، دلایل علمی این تأثیرگذاری را توضیح می‌دهیم:

رژیم غذایی متعادل و غنی از مواد مغذی مانند پروتئین، اسید فولیک، آهن، کلسیم، و اسیدهای چرب امگا ۳، نقش مهمی در رشد اندام‌ها، مغز و سیستم ایمنی نوزاد دارد. کمبود این مواد می‌تواند منجر به اختلالات رشدی، ضعف ایمنی، و حتی مشکلات عصبی در نوزاد شود. در دوران شیردهی، ترکیب شیر مادر تحت تأثیر وضعیت تغذیه‌ای او قرار می‌گیرد. برای مثال، میزان اسیدهای چرب امگا ۳ در شیر مادر با مصرف ماهی‌های چرب و منابع گیاهی این اسیدها افزایش می‌یابد و این ترکیبات برای رشد مغز نوزاد حیاتی هستند.

از سوی دیگر، رژیم غذایی مادر می‌تواند بر ترکیب میکروبی شیر مادر اثر بگذارد. شیر مادر حاوی باکتری‌های مفید، الیگوساکاریدها و ترکیبات بیواکتیو است که در شکل‌گیری میکروبیوم روده نوزاد نقش دارند. میکروبیوم روده نوزاد در ماه‌های ابتدایی زندگی پایه‌گذار سلامت گوارشی، ایمنی و حتی خلق‌وخو در آینده است. مطالعات نشان داده‌اند که تغذیه مادر با غذاهای متنوع، غنی از فیبر، پروبیوتیک‌ها و چربی‌های سالم می‌تواند تنوع و کیفیت میکروبیوم شیر را افزایش دهد و در نتیجه به رشد سالم‌تر میکروبیوم روده نوزاد کمک کند. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت یکی از روش های خانگی برای درمان اسهال نوزاد اصلاح رژیم غذایی مادر است.

طراحی رژیم غذایی مادر برای اسهال نوزاد

همان‌طور که خواندید، تغذیه مادر در زمان اسهال نوزاد مهم است. اما سؤال اینجاست که «برای اسهال نوزاد مادر چی بخوره؟» برای کمک به کاهش علائم اسهال نوزاد، توصیه می‌شود مادران شیرده موارد زیر را در رژیم غذایی خود بگنجانند:

• غلات کامل: مانند نان سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای و بلغور، که سرشار از فیبر و مواد مغذی هستند و به تنظیم عملکرد روده کمک می‌کنند.
• سبزیجات و میوه‌های پرفیبر: مانند هویج، موز رسیده، سیب، گلابی و کدو که به تقویت سیستم گوارشی و تأمین ویتامین‌ها کمک می‌کنند.
• سوپ‌های رقیق و مایعات کافی: برای حفظ آب بدن مادر و جلوگیری از کم‌آبی، که به حفظ ترکیب مناسب شیر کمک می‌کند.
• منابع غذایی غنی از ویتامین‌ها و مینرال‌ها: مانند اسفناج، عدس، تخم‌مرغ، ماهی و مغزها که در تقویت سیستم ایمنی نوزاد نقش دارند.
• نوشیدنی‌های حاوی الکترولیت و آب‌میوه‌های طبیعی: مانند آب نارگیل، آب پرتقال تازه و آب هندوانه که به جبران مایعات از دست‌رفته و حفظ تعادل الکترولیتی بدن مادر کمک می‌کنند.

در کنار رعایت این نکات، توصیه می‌شود مادران از مصرف غذاهای چرب، پرادویه، شیرین‌کننده‌های مصنوعی و نوشیدنی‌های گازدار بپرهیزند، زیرا ممکن است این مواد ترکیب شیر را تغییر دهند و علائم گوارشی نوزاد را تشدید کنند. همچنین در صورتی که نوزاد شیر خشک مصرف می‌کند، آشنایی با بهترین شیرخشک مخصوص اسهال نوزاد​ و استفاده از آن برای تغذیه کودک توصیه می‌شود.

مادر شیرده برای اسهال نوزاد چی بخوره؟

در دوران شیردهی، تغذیه مادر می‌تواند به‌طور غیرمستقیم بر کیفیت شیر و عملکرد گوارشی نوزاد تأثیر بگذارد. در زمان ابتلای نوزاد به اسهال، رعایت رژیم غذایی مناسب توسط مادر شیرده اهمیت ویژه‌ای دارد. این رژیم باید شامل غذاهایی باشد که سبک، زودهضم، کم‌چرب، کم‌شیرین، حاوی فیبر محلول و غنی از الکترولیت‌ها باشند. چنین تغذیه‌ای می‌تواند با کاهش تحریک روده، اجتناب از آلرژن‌ها، بهبود فلور روده‌ مادر و جذب بهتر مواد مغذی، به کاهش علائم اسهال نوزاد کمک کند. همچنین با تقویت سیستم ایمنی و بهبود تعادل باکتری‌های مفید روده نوزاد، نفخ و گاز نیز کاهش می‌یابد.

برای طراحی رژیم غذایی مناسب مادران شیرده در زمان اسهال نوزاد، غذاهای زیر توصیه می‌شوند:

• برنج سفید پخته‌شده: منبعی سبک از نشاسته و مؤثر در تنظیم حرکات روده
• موز رسیده: سرشار از پتاسیم و دارای خاصیت قابض برای کاهش دفعات دفع
• سیب پخته یا پوره سیب بدون شکر: حاوی پکتین، نوعی فیبر محلول مؤثر در کنترل اسهال
• نان تست ساده: سبک، زودهضم و مناسب برای کاهش تحریک دستگاه گوارش

در کنار این موارد، نوشیدن آب کافی، مصرف سوپ‌های رقیق و پرهیز از غذاهای چرب، ادویه‌دار و فرآوری‌شده نیز توصیه می‌شود. همچنین در صورت ادامه‌دار بودن علائم اسهال نوزاد، مشورت با پزشک متخصص کودکان ضروری است.

غذاهای مضر برای اسهال نوزاد

برخی نوزادان به بعضی غذاها حساسیت دارند. مادر می‌تواند با تشخیص حساسیت غذایی نوزاد، مواد غذایی مصرفی خود را کنترل کند. به‌طور کلی ترکیبات زیر مسئول 90 درصد از واکنش‌های آلرژیک بدن هستند:

• لبنیات (پروتئین شیر گاو)
• تخم‌مرغ، بادام‌زمینی، سویا، آجیل درختی، ماهی و گندم
• غذاهای نفاخ
• غذاهای ادویه‌دار و پرچرب
• غذاهای سرخ‌کردنی، فرآوری‌شده و فست‌فودها
• غذاهای خیلی تند یا خیلی شیرین
• خوراکی‌های حاوی کافئین مانند قهوه و شکلات
• برخی آنتی‌بیوتیک‌ها
• داروهای محرک برای رفع یبوست مانند سنا و بیزاکودیل
• پودرهای پروتئینی
• نوشیدنی‌های حاوی کافئین مانند قهوه و چای
• نوشیدنی‌های گازدار
• غذاها و نوشیدنی‌های حاوی مقادیر زیادی قندهای ساده مانند فروکتوز و لاکتوز مانند نوشیدنی‌های شیرین، برخی از آب‌میوه‌ها، آب‌نبات‌ها و دسرهای بسته‌بندی‌شده
• غذاها و نوشیدنی‌های حاوی الکل
• غذاهای پرچرب مانند سرخ‌کردنی‌ها و فست‌فود
• شیر و محصولات لبنی حاوی لاکتوز

نکات تغذیه‌ای تکمیلی برای مادر در دوران شیردهی

علاوه‌بر رعایت تغذیه مادر در زمان اسهال نوزاد، توجه به مصرف مایعات کافی و پروبیوتیک‌ها نیز حائز اهمیت است. در ادامه این دو مورد را بررسی می‌کنیم:

1. مصرف مایعات و هیدراته ماندن

در زمان ابتلای نوزاد به اسهال، یکی از مهم‌ترین اقدامات، جبران مایعات و الکترولیت‌های از دست‌رفته بدن است. علائمی مانند خشکی دهان، کاهش دفعات ادرار، سستی بدن و چسبندگی چشم‌ها نشان‌دهنده کم‌آبی هستند و نیاز به اقدام فوری دارند.

در این شرایط، ادامه شیردهی بسیار مهم است، زیرا شیر مادر منبع تغذیه‌ای کامل و حاوی آنتی‌بادی‌هایی است که به تقویت سیستم ایمنی نوزاد کمک می‌کنند. در ۴ تا ۶ ساعت اول، مصرف مایعاتی مانند پدیالت (Pedialyte) که حاوی الکترولیت‌های ضروری است، توصیه می‌شود. مقدار پیشنهادی ۳۰ میلی‌لیتر (۲ قاشق غذاخوری) هر ۳۰ تا ۶۰ دقیقه است.

اگر نوزاد دچار استفراغ باشد، باید مقدار مصرف کاهش یابد و به‌صورت تدریجی، مثلاً ۵ میلی‌لیتر (۱ قاشق چای‌خوری) هر ۱۰ تا ۱۵ دقیقه داده شود تا تحمل دستگاه گوارش افزایش یابد. در موارد اسهال شدید یا کاهش چشمگیر ادرار، استفاده از محلول (ORS (Oral Rehydration Solution به‌عنوان بهترین دارو برای اسهال نوزاد با مشورت پزشک توصیه می‌شود. ORS ترکیبی از آب، نمک و قند است که به‌طور مؤثر مایعات و الکترولیت‌های از دست‌رفته را جبران می‌کند و از بروز کم‌آبی شدید جلوگیری می‌نماید.

2. تأثیر پروبیوتیک‌ها و مواد مغذی بر سلامت گوارش نوزاد

پروبیوتیک‌ها ساکنان باکتریایی روده هستند. مطالعات کمی نشان داده است که این باکتری‌های خوب، به پیشگیری یا کاهش اسهال در کودکان، به‌ویژه در هنگام اسهال ناشی از آنتی‌بیوتیک‌ها، کمک می‌کنند.اگرچه اثربخشی پروبیوتیک‌ها ممکن است در شرایط مختلف متفاوت باشد، اما بیشتر تحقیقات نشان داده‌اند که برخی سویه‌های خاص می‌توانند در پیشگیری یا کاهش شدت اسهال، به‌ویژه در کودکان، مؤثر باشند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

اگر کودکتان 3 ماهه یا کمتر است، در صورت مشاهدۀ هریک از علائم زیر فوراً به پزشک مراجعه کنید:

• دفع مکرر مدفوع آبکی (۶ بار یا بیشتر در ۲۴ ساعت)
• معده‌ درد
• تب 38 درجه سانتی‌گراد یا بالاتر
• تب طولانی‌مدت (بیش از ۳ روز)
• اسهال مزمن (بیش از ۱۴ روز)
• ادرار نکردن در بیش از 6 ساعت یا ادرار تیره
• استفراغ مداوم بیش از ۲۴ ساعت
• تماس نزدیک با شخص یا حیوانی مبتلا به اسهال باکتریایی
• تماس با مار، مارمولک و لاک‌پشت در 14 روز گذشته
• سفر به کشورِ در معرض خطر اسهال در ماه گذشته
• مدفوع قرمز، سفید، سیاه یا سبز
• اسهال خونی و مدفوع حاوی مخاط یا چرک
• سستی نوزاد
• استفراغ زیاد، کاهش وزن و وزن‌نگرفتن در کنار علائم دیگر

سخن پایانی

در این مقاله از داروخانه آنلاین زیوش خواندید که تغذیه مادر در زمان اسهال نوزاد اهمیت بسیاری دارد. در ادامه متوجه شدید که با مصرف غذاهای سبک و زودهضم و پرهیز از غذاها و نوشیدنی‌های آلرژیک می‌توانید به کاهش اسهال نوزادتان کمک کنید. در نهایت توصیه می‌شود در صورت بروز هریک از علائم بالا، به پزشک متخصص اطفال مراجعه کنید.

سؤالات متداول

1. برای درمان اسهال نوزاد مادر چه بخورد؟

غذاهای سبک و زودهضم، میوه‌ها و سبزیجات تازه، غلات کامل، پروتئین، نوشیدنی‌های دارای الکترولیت، آب‌میوه‌های طبیعی، آب فراوان، سوپ‌های رقیق و ویتامین‌ها و مواد معدنی (مینرال‌ها) از بهترین مواد خوراکی برای درمان اسهال نوزادان شیرخوار است که باید توسط مادر مصرف شود.

2. آیا نبات داغ برای اسهال نوزاد مؤثر است؟

خیر، قند زیاد موجود در نبات‌داغ، سبب تحریک روده و تشدید اسهال نوزادان می‌شود.

منابع: SeattleChildrens | MedlinePlus | HealthLine

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و وحیده محمدزاده