کارشناسان رشد کودک معتقدند میزان تمرکز کودکان بسته به سن آن‌ها متفاوت است. به‌طور کلی یک کودک می‌تواند به ازای هر سال سن خود، حدود ۲ تا ۵ دقیقه بر روی یک فعالیت متمرکز بماند. البته، این میزان تحت تأثیر عواملی مانند علاقه به فعالیت، محیط اطراف و میزان خستگی یا انگیزه او قرار می‌گیرد. در این مقاله به بررسی نشانه‌های کاهش تمرکز کودک و راهکارهای افزایش آن، از جمله بازی هایی برای افزایش دقت و تمرکز در کودکان می‌پردازیم. پس با ما همراه باشید.

علائم کمبود تمرکز در کودکان

یکی از علائم بی‌توجهی در کودکان شامل دشواری در تمرکز بر روی کارها یا بازی‌ها است. این کودکان ممکن است در تکالیف مدرسه اشتباهات زیادی انجام دهند و حواسشان به‌راحتی پرت شود. دنبال کردن دستورالعمل‌ها برایشان سخت است و در تمام کردن کارها مشکل دارند.

گم کردن وسایل مانند لوازم مدرسه و اسباب‌بازی‌ها و اجتناب از کارهایی که نیاز به تمرکز دارند، از دیگر نشانه‌های بی‌توجهی کودکان هستند. علاوه بر این، ممکن است به‌نظر برسد آن‌ها به صحبت‌های دیگران گوش نمی‌دهند و چیزهای مختلف را فراموش می‌کنند.

دلایل بی‌توجهی و کمبود تمرکز در کودکان

کاهش تمرکز در کودکان همیشه به معنای ADHD نیست، بلکه ممکن است علت آن خستگی، مشکلات پزشکی مانند کم‌کاری تیروئید یا نشانه‌ای از ناتوانی‌های یادگیری باشد. والدین باید با درنظر گرفتن دلایل مختلف عدم تمرکز کودک، درمان مناسب را پیدا کنند. در ادامه، دلایل مختلف کمبود تمرکز کودکان را بررسی می‌کنیم.

1. ADHD

اختلال کمبود توجه و بیش فعالی کودکان (ADHD) یک اختلال عصبی-رشدی است که با مشکلاتی در توجه، کنترل تکانه‌ها و فعالیت‌های جسمانی بیش از حد همراه است. این اختلال معمولاً در دوران کودکی شروع می‌شود و ممکن است تا بزرگسالی ادامه یابد.

افراد مبتلا به ADHD در تمرکز بر روی وظایف، حفظ توجه و انجام کارهای روتین مشکل دارند. علائم این اختلال می‌تواند بر عملکرد تحصیلی، اجتماعی و شغلی فرد تأثیر بگذارد. درمان ADHD معمولاً شامل داروها، رفتار درمانی و آموزش‌های خاص برای بهبود توانایی‌های اجرایی و کاهش علائم است. 

2. صرع

صرع نوعی بیماری است که در آن فرد به مدت چند ثانیه دچار قطع موقت هوشیاری می‌شود، بدون اینکه از اطراف خود آگاهی داشته باشد. این حملات معمولاً بدون حرکات قابل توجه و بدون یادآوری از طرف فرد بعد از حمله هستند. این نوع صرع بیشتر در کودکان دیده می‌شود و با داروهای ضد صرع قابل درمان است.

جا انداختن چند کلمه در املا یا چسباندن ابتدای یک کلمه به انتهای کلمه دیگر می‌تواند از نشانه‌های صرع یا ابسانس باشد. البته این علائم صد درصدی و اختصاصی نیست و نیاز به بررسی بیشتر دارد.

3. خستگی

عدم تمرکز ناشی از خستگی، می‌تواند ناشی از اختلالات تنفسی در خواب، کم‌کاری تیروئید، یا الگوهای نامناسب خواب باشد.

4. ناتوانی‌های یادگیری

مشکلاتی مانند دیسلکسیای تشخیص داده‌نشده می‌تواند باعث بی‌توجهی و عدم تمرکز کودکان شود شود.

دیسلکسیای تشخیص داده‌نشده (Undiagnosed Dyslexia) به حالتی گفته می‌شود که فرد دچار دشواری در خواندن، نوشتن یا درک متون است، اما این مشکل هنوز به‌طور رسمی توسط متخصصان شناسایی یا تأیید نشده است.

5. دلایل دیگر

از دیگر دلایل تمرکز پایین در کودکان، می‌توان به مواردی مانند طیف بیماری اوتیسم، افسردگی، اضطراب عمومی و استرس پس از سانحه (PTSD) اشاره کرد.

راهکارهای افزایش تمرکز کودک

کمبود تمرکز کودک زمانی مشکل‌ساز می‌شود که بر زندگی روزمره، یادگیری یا روابط اجتماعی او تأثیر بگذارد. در این صورت، مشاوره با یک پزشک متخصص ضروری است. اما سوال اینجاست که چگونه می‌توان تمرکز کودک را افزایش داد؟ در ادامه راههای افزایش تمرکز در کودکان بیش فعال را بررسی می‌کنیم.

1. به فرزندتان توجه کنید و دستورالعمل‌های واضح بدهید

بهترین راه برای جلب توجه کودک این است که هنگام دادن دستورالعمل‌ها از نظر فیزیکی نزدیک او باشید. مثلا به جای فریاد زدن از فاصله، روبروی کودک بایستید، تماس چشمی برقرار کنید، هم‌سطح او قرار بگیرید، شانه‌اش را لمس کنید و بگویید: «الان باید این کار رو انجام بدی.»

2. وظایف را برای کودک تقسیم‌بندی کنید

اگر کودک شما فکر کند که یک کار خیلی سخت است، ممکن است حواسش پرت شود. برای کمک به او در انجام کار، دستورالعمل‌ها را به مراحل کوچک‌تر تقسیم کنید. این روش بسیار مؤثرتر از توضیحات طولانی، سرزنش کردن یا داد زدن است. برای مثال، به جای اینکه به کودک بگویید «اتاقت رو تمیز کن»، بهتر است این را امتحان کنید: «اول همه اسباب‌بازی‌هات رو جمع کن، بعد برمی‌گردم و می‌گم چی کار کنی!»

3. کارهای یکنواخت را جذاب کنید

از آنجا که بسیاری از کودکان در تمرکز روی کارهایی که علاقه‌ای به آن‌ها ندارند مشکل دارند، می‌توانید با کمی خلاقیت، این فعالیت‌های کسل‌کننده را جذاب‌تر کنید. یکی از راههای افزایش تمرکز در کودکان پیش دبستانی، انجام دادن بازی‌های خلاقانه مثل لگو بازی و پیدا کردن اشیای مخفی است.

4. کودک را به تحرک داشتن تشویق کنید

ورزش می‌تواند به کودکان کمک کند تا بهتر تمرکز کنند. تحقیقات نشان می‌دهد که دانش‌آموزان دبستانی که در طول روز استراحت‌های فعال دارند، می‌توانند بهتر روی تکالیف خود تمرکز کنند.

کودک خود را تشویق کنید تا از اسباب‌بازی‌هایی مانند توپ و طناب استفاده کند. با او ورزش‌های مورد علاقه‌اش را در فضای باز انجام دهید و هر روز زمانی را برای فعالیت‌های خانوادگی کنار بگذارید.

5. با کودک تمرین تمرکز داشته باشید

دامنه توجه کودک شما می‌تواند با تمرین تقویت شود. فعالیت‌هایی را پیشنهاد دهید که نیاز به تمرکز دارند، مانند کامل کردن یک پازل یا حتی کمک در آماده‌سازی شام.

همچنین می‌توانید با نشان دادن جزئیات کوچک و جالب در محیط اطرافتان به کودک، مهارت آگاهی و دقت را در او تقویت کنید.

6. گرسنگی و خستگی کودک را برطرف کنید

والدین باید دقت کنند که چه عواملی ممکن است تمرکز کودک را مختل کند. مثلاً آیا او گرسنه یا خسته است؟ برای کمک به تمرکز بهتر، قبل از شروع تکالیف یا هر فعالیت ساختاریافته، یک میان‌وعده سالم و مغذی به کودک بدهید. به جای خوراکی‌های پرکالری و شیرین، خوراکی‌هایی با ارزش غذایی بالا را انتخاب کنید.

رژیم غذایی برای افزایش تمرکز کودک شامل چوب‌شور سبوس‌دار، سبزیجات خام، ماست، پنیر، تخم‌مرغ آب‌پز و کره بادام‌زمینی روی موز یا سیب هستند.

7. تلاش‌های کودک خود را تحسین کنید

یکی از راههای افزایش تمرکز در کودکان دبستانی، تحسین او است. مثلاً به جای این‌که بگویید «اسمت رو درست ننوشتی»، بهتر است بگویید «تو خیلی تلاش می‌کنی که مدادت رو درست نگه داری و داخل خط‌ها بنویسی. این فوق‌العاده است.» این نوع تحسین، انگیزه کودک را برای تلاش بیشتر تقویت می‌کند.

8. از یک متخصص حوزه کودک مشاوره بگیرید

گاهی اوقات، کودک ممکن است مشکلاتی داشته باشد که با استراتژی‌های ساده قابل حل نیستند. اگر مشکلات توجهی به طور مداوم ادامه پیدا کرد، مشاوره با یک معلم، پزشک یا روان‌شناس توصیه می‌شود. برخی از موارد هشدار برای کودکان ۴ یا ۵ ساله شامل موارد زیر است:

• مشکل مداوم در درگیر شدن با هر فعالیتی به مدت بیش از دو یا سه دقیقه
• نیاز به راهنمایی مداوم برای انجام فعالیتی که باید قابل مدیریت باشد
• پریدن از یک فعالیت به فعالیت دیگر
• عدم توانایی در کنترل امیال و انگیزه‌ها

اگر تشخیص اختلال ADHD در کودک شما قطعی شده است، لازم است همراه با یک متخصص مغز و اعصاب کودکان، راهکارهای مدیریت این اختلال را دنبال کنید.

دارو درمانی در بیمار مبتلا به نقص توجه

برای کمک به تمرکز و توجه کودکان مبتلا به ADHD، معمولاً داروهای محرک مغزی مثل متیلفنیدات و لیزدگزامفتامین مؤثرتر از سایر گزینه‌ها هستند. اگر این داروها مناسب نباشند یا عوارضی ایجاد کنند، پزشک ممکن است داروهای غیرمحرک مانند آتوموکستین را تجویز کند.

همچنین اسیدهای چرب امگا-۳ (موجود در روغن ماهی)، جینکو بیلوبا، زینک و آهن، از بهترین مکمل های افزایش تمرکز کودک محسوب می‌شوند که می‌توانند به بهبود عملکرد شناختی و تمرکز کمک کنند.

مصرف کافئین هم می‌تواند به‌طور موقت تمرکز را افزایش دهد. با این حال، مهم است که قبل از استفاده از هر دارو یا مکمل، با پزشک مشورت کنید تا از ایمنی و اثربخشی آن اطمینان حاصل شود؛ زیرا بسیاری از این مکمل‌ها وابسته به شرایط بیمار می‌تواند مفید یا مضر باشند.

سخن پایانی

در این مقاله از داروخانه آنلاین زیوش، به دلایل کاهش تمرکز در کودکان و راه‌های تقویت آن پرداختیم. عواملی مانند اختلالاتی نظیر ADHD، صرع absence، خستگی، مشکلات یادگیری یا استرس می‌توانند باعث حواس‌پرتی کودک شوند. نشانه‌های بی‌توجهی در کودکان شامل سختی در تمرکز، فراموش‌کاری و تمایل به دوری از فعالیت‌هایی است که نیاز به دقت دارند.

برای تقویت تمرکز در کودکان، والدین می‌توانند از روش‌هایی مانند دادن دستورالعمل‌های ساده و روشن، تقسیم کارها به بخش‌های کوچک‌تر، جذاب‌ کردن فعالیت‌ها، تشویق به فعالیت بدنی و انجام تمرین‌های تمرکز بهره بگیرند. رفع نیازهای جسمی مانند گرسنگی و خستگی و همچنین تشویق کودک به‌خاطر تلاش‌هایش نیز نقش مهمی دارد.

اگر با وجود این اقدامات، مشکل توجه کودک ادامه داشت، مراجعه به پزشک یا مشاور ضروری است. در مجموع، فراهم‌ کردن محیطی حمایتی و توجه به نیازهای فردی کودک می‌تواند باعث بهبود تمرکز و عملکرد او شود.

سؤالات متدوال

1. چگونه می‌توانم تمرکز فرزندم را در هنگام انجام تکالیف مدرسه بیشتر کنم؟

با تقسیم کردن تکالیف به بخش‌های کوچک‌تر، دادن استراحت کوتاه بین هر بخش و ایجاد یک محیط آرام و بدون حواس‌پرتی، می‌توان تمرکز کودک را هنگام انجام تکالیف افزایش داد.

2. چه زمانی باید برای مشکل بی‌توجهی کودک به متخصص مراجعه کرد؟

اگر کودک برای بیش از شش ماه در تمرکز، انجام وظایف و کنترل رفتارش دچار مشکل باشد و این موضوع بر خانه، مدرسه یا روابط اجتماعی‌اش تأثیر منفی بگذارد، مراجعه به روان‌شناس یا پزشک ضروری است.

3. آیا فعالیت بدنی و ورزش می‌تواند در بهبود تمرکز کودکان مؤثر باشد؟

بله؛ فعالیت‌های بدنی منظم مانند دویدن، شنا، یا بازی‌های گروهی باعث افزایش ترشح اندورفین و بهبود عملکرد مغز می‌شود و به تقویت تمرکز کودک کمک می‌کند.

4. چه نوع خوراکی‌ها و مکمل‌هایی می‌توانند به تمرکز کودکان کمک کنند؟

مصرف خوراکی‌هایی مثل گردو، ماهی، تخم‌مرغ، میوه تازه و در صورت نیاز، مکمل‌های امگا-۳ با تجویز پزشک، می‌تواند به تقویت تمرکز و عملکرد مغز کودک کمک کند.

5. بهترین روش برای کاهش حواس‌پرتی کودکان در خانه چیست؟

حذف عوامل مزاحم مانند تلویزیون، موبایل و صدای زیاد، تعیین زمان مشخص برای کار و بازی، و استفاده از روش‌های تشویقی، به کاهش حواس‌پرتی و افزایش تمرکز کودک کمک می‌کند.

منابع: Understood | ChildDevelopment | Parents

نویسنده: مبین میرزایی

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و امیرحسین ملک زاده