دلیل خونریزی لثه هنگام مسواک زدن چیست؟

اگر پس از مسواک زدن یا استفاده از نخ دندان دچار خونریزی شدید، اصلاً نترسید! خون‌ریزی لثه هنگام مسواک زدن به ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شود. در این مقاله بررسی می‌کنیم که خون‌ریزی لثه چرا ایجاد می‌شود و مهم‌تر از آن برای مقابله و پیشگیری از آن چه‌ کارهایی می‌توانید انجام دهید. همچنین خواهیم گفت چه‌ زمانی باید برای درمان خونریزی لثه هنگام مسواک زدن به پزشک یا دندان‌پزشک مراجعه کنید. با ما همراه باشید.

چه چیزی باعث خون‌ریزی لثه در هنگام مسواک زدن می‌شود؟

چندین دلیل مختلف برای خون‌ریزی لثه‌ها هنگام مسواک زدن وجود دارد. برخی از این دلایل جدی‌تر و نیازمند توجه بیش‌تری هستند. به‌طور کلی می‌توان گفت خون‌ریزی لثه نشانه شماره یک ژنژیویت (Gingivitis)، یا به زبان ساده‌تر التهاب لثه است. در سایر بیماری‌های مربوط به لثه هم ممکن است خون‌ریزی از لثه‌ دیده شود.

این اتفاق همچنین ممکن است به‌خاطر وجود برخی مشکلات دیگر باشد؛ مثلاً نوسانات هورمونی، کمبود ویتامین‌ها، اختلال‌های مربوط به انعقاد و لخته‌شدن خون و حتی استرس. گاهی اوقات هم باید در خرید مسواک دقت کنید و مسواک‌های بسیار سفت یا نامناسب را انتخاب نکنید. در ادامه، دلایل شایع خون‌ریزی لثه هنگام مسواک زدن را بررسی خواهیم کرد:

1. مشکلات دهان و دندان

• ژنژیویت؛ مرحله ابتدایی بیماری لثه.

• پری‌اودونتیس (Periodontitis)؛ که مرحله متوسط تا پیشرفته بیماری لثه است.

• دهان خندقی یا ژنژیویت زخمی نکروزدهنده یا بیماری ونسان (Trench mouth)؛ که مرحله شدید بیماری لثه است.

2. بیماری‌ها، کمبود ویتامین و سایر موارد

• دیابت؛ در صورتی که دیابت به‌خوبی کنترل نشود، قند خون افزایش پیدا می‌کند. این می‌تواند علت خونی شدن لثه هنگام مسواک زدن باشد.
• کمبود ویتامین C؛ که شکل شدید آن می‌تواند منجر به ایجاد بیماری‌ای به‌نام اسکروی (Scurvy) شود.
• لوسمی؛ نوعی سرطان که با تکثیر بیش‌ازاندازه‌ي گلوبول‌های سفید خون همراه است.
• کم‌خونی پرنیشس (Pernicious anemia)؛ که به‌خاطر کمبود ویتامین B12 ایجاد می‌شود.
• هموفیلی؛ بیماری که در آن فاکتورهای انعقادی دچار اختلال شده‌اند.
• ترومبوسایتوپنی؛ به معنی افت شدید شمار پلاکت‌ها.
• مصرف داروهای رقیق‌کننده خون یا داروهای ضدانعقاد
• تغییرات هورمونی در هنگام بلوغ، بارداری یا یائسگی
• کمبود ویتامین K
• بیماری فون ویل‌برند (Von Willebrand disease)
• هرپس دهانی
• HIV/AIDS
• استرس

3. عادت‌ها و رفتارهای نادرست

• بهداشت ضعیف دهان و دندان
• سیگار کشیدن
• مسواک زدن یا نخ‌دندان کشیدن خیلی محکم و با فشار بیش‌ازاندازه

خلاصه: به‌طور کلی می‌توان دلایل خون‌ریزی لثه را به سه دسته تقسیم کرد: ۱) مشکلات دهان و دندان؛ ۲) عادت‌ها و رفتارهای نادرست مربوط به بهداشت دهان و دندان؛ ۳) مشکلات زمینه‌ای. اگر بخواهیم کمی‌ جزئی‌تر این دلایل را بررسی کنیم می‌توانیم بگوییم که بیماری لثه یا ژنژیویت، شایع‌ترین علت خون آمدن لثه هنگام مسواک زدن است. استفاده نادرست از مسواک و نخ‌دندان و همچنین عادت‌هایی مانند سیگار کشیدن از جمله رفتارهایی هستند که می‌توانند خون‌ریزی لثه ایجاد کنند. از میان مشکلات زمینه‌ای شایعی که می‌توانند باعث این اتفاق شوند، می‌توان به اختلال‌های انعقاد خون، مصرف داروهای ضدانعقاد، نوسانات هورمونی و دیابت اشاره کرد.

در ادامه برخی از این دلایل را با جزئیات بیش‌تری بررسی خواهیم کرد.

ژنژیویت یا Gingivitis چیست؟

دلیل اصلی خون‌ریزی لثه، ژنژیویت است که به آن بیماری ابتدایی لثه هم می‌گویند. ژنژیویت می‌تواند باعث تورم و حساس شدن لثه‌ها شود که گاهی ممکن است هنگام مسواک زدن منجر به خون‌ریزی لثه شود. هنگامی که پلاک‌های روی دندان و لثه، با مسواک زدن یا نخ‌دندان کشیدن برداشته نشوند، باکتری‌های موجود در پلاک‌ها می‌توانند عفونت ایجاد کنند و باعث تحریک و التهاب لثه شوند.

خلاصه: ژنژیویت، مهم‌ترین عامل خون‌ریزی لثه است. این بیماری به‌خاطر تجمع پلاک‌ها روی دندان و لثه ایجاد می‌شود. باکتری‌ها می‌توانند در این پلاک‌ها رشد کرده و التهاب ایجاد کنند.

ژنژیویت چرا ایجاد می‌شود؟

مهم‌ترین دلیل بروز ژنژیویت، بهداشت نامناسب دهان و دندان است. چنانچه ژنژیویت به‌خوبی مدیریت نشود، ممکن است پیشرفت کرده و به بیماری پیرادندانی یا پریودنتال (Periodontal disease) تبدیل شود. خبر خوب این است که به‌محض بروز علائم اولیه، می‌توانید با مراجعه به دندان‌پزشک از ایجاد ژنژیویت جلوگیری کرده یا آن را درمان کنید.

در صورتی که دندان‌پزشک ژنژیویت را در شما تشخیص داد، باید بدانید که این بیماری می‌تواند در ایجاد برخی دیگر از مشکلات سلامتی نقش داشته باشد. رابطه دوسویه‌ای بین دیابت و بیماری لثه وجود دارد و هر کدام از این‌ها می‌تواند ریسک ابتلا به دیگری را بالا ببرد. همچنین برخی پژوهش‌ها نشان‌ داده‌اند که بین بیماری لثه و برخی دیگر از مشکلات جدی سلامتی مانند بیماری‌های قلبی و سکته هم ارتباط وجود دارد.

خلاصه: مهم‌ترین دلیل بروز ژنژیویت، بهداشت نامناسب دهان و دندان است. چنانچه ژنژیویت به‌خوبی مدیریت نشود، ممکن است پیشرفت کند و به بیماری پیرادندانی یا پریودنتال (Periodontal disease) تبدیل شود.

چه‌ داروهایی می‌توانند باعث خون‌ریزی لثه هنگام مسواک زدن بشوند؟

داروهای رقیق‌کننده خون (داروهایی که از دسته ضدانعقادها یا ضدپلاکت‌ها هستند) می‌توانند باعث ایجاد خون‌ریزی لثه هنگام مسواک زدن شوند؛ زیرا این داروها قدرت لخته‌شدن خون را کاهش می‌دهند. چنانچه داروهای رقیق‌کننده خون مصرف می‌کنید و دچار خون‌ریزی لثه هنگام مسواک زدن شدید، به پزشک و دندان‌پزشک خود اطلاع دهید.

همچنین در هنگام معاینات معمول دندان‌پزشکی، حتماً دندان‌پزشک خود را از داروهایی که مصرف می‌کنید، مطلع کنید. در صورتی که خون‌ریزی لثه شدید شد، حتماً بلافاصله به پزشک مراجعه کنید. در ادامه داروهای مؤثر در این زمینه را معرفی خواهیم کرد:

• آسپرین
• هپارین
• انوکساپارین
• کلوپیدوگرل
• وارفارین
• ریواروکسابان
• آپیکسابان
• دابی‌گاتران
• تیکاگرلور

خلاصه: داروهایی که خون را رقیق می‌کنند، ممکن است باعث ایجاد خون‌ریزی لثه شوند. این داروها یا ضدانعقاد هستند یا ضدپلاکت. این داروها، جزو داروهای شایع در کسانی هستند که دچار حملات قلبی شده یا به‌تازگی جراحی داشته‌اند.

آیا تغییرات در روتین مراقبت از دندان می‌تواند باعث خون‌ریزی لثه هنگام مسواک زدن شود؟

اگر تابه‌حال از نخ دندان استفاده نکرده باشید، ممکن است در ابتدای شروع مصرف دچار خون‌ریزی لثه شوید. اما اصلاً جای نگرانی نیست، چون این نوع خون‌ریزی لثه در عرض یک هفته خودبه‌خود خوب می‌شود. چنانچه خون‌ریزی بیش‌تر از یک هفته طول کشید، بهتر است به دندان‌پزشک خود مراجعه کنید، زیرا احتمال دارد مشکلات دیگری مانند ژنژیویت وجود داشته باشد.

استفاده از مسواک‌هایی که فرچه‌های زبر دارند، گاهاً جزو عادات نادرست در مسواک زدن محسوب می‌شود و ممکن است باعث خون‌ریزی لثه هنگام مسواک زدن شود. بهتر است از مسواک‌هایی که فرچه‌های نرم یا متوسط دارند، استفاده کنید. همچنین می‌توانید با دندان‌پزشک یا کارشناس بهداشت درباره مسواک‌هایی که مناسب هستند، مشورت کنید.

خلاصه: استفاده از مسواک‌هایی با فرچه زبر و همچنین استفاده از نخ دندان ممکن است منجر به بروز خون‌ریزی لثه شود.

آیا مسواک زدن یا نخ‌دندان کشیدن نادرست می‌تواند باعث ایجاد خون‌ریزی لثه شود؟

مسواک زدن یا نخ‌دندان کشیدن خیلی محکم هم ممکن است باعث ایجاد خون‌ریزی لثه شود، اما نباید این را بهانه‌ای برای مسواک نزدن یا عدم استفاده از نخ‌دندان درنظر گرفت! هم مسواک زدن و هم نخ‌دندان کشیدن برای سلامت دهان و دندان الزامی هستند.

برای توقف خون‌ریزی در این موارد، توصیه می‌شود از مسواک‌های نرم استفاده کنید و در هنگام مسواک زدن و کشیدن نخ‌دندان فشار کم‌تری به لثه‌هایتان بیاورید. با انجام این اقدامات، خون‌ریزی در مدت یک ‌هفته از بین خواهد رفت.

خلاصه: استفاده از تکنیک نامناسب در هنگام مسواک زدن و نخ‌دندان کشیدن می‌تواند خون‌ریزی لثه ایجاد کند. با اصلاح نحوه مسواک زدن، می‌توان این مشکل را برطرف کرد.

آیا بارداری هم ممکن است باعث ایجاد ژنژیویت و خون‌ریزی لثه هنگام مسواک‌زدن شوند؟

زنان باردار ممکن است در هنگام مسواک‌ زدن با التهاب و خون‌ریزی لثه‌ها مواجه شوند. انجمن بارداری آمریکا به این وضعیت «ژنژیویت بارداری» می‌گوید. هورمون‌ها پاسخ بدن به باکتری‌هایی که در ایجاد بیماری لثه نقش دارند را تغییر می‌دهند، و از این طریق می‌توانند باعث ایجاد التهاب شوند. معاینه‌های منظم توسط دندان‌پزشک، مسواک زدن و نخ‌دندان کشیدن منظم می‌توانند از بدتر شدن التهاب جلوگیری کنند.

خلاصه: در بارداری به‌خاطر تغییرات هورمونی، احتمال ژنژیویت یا بیماری لثه افزایش می‌یابد.

چه کمبودهای تغذیه‌ای می‌توانند باعث ایجاد خون‌ریزی لثه هنگام مسواک زدن شوند؟

برخی مواد مغذی نقش مهمی در سلامت لثه ایفا می‌کنند، به‌ویژه ویتامین‌های C، D و K. همه این ویتامین‌ها در عملکرد صحیح دستگاه ایمنی و فرایند‌های ترمیمی بدن نقش دارند؛ پس کمبود هر کدام از آن‌ها آسیب‌پذیری لثه‌ها را بیش‌تر می‌کند و ریسک عفونت، خون‌ریزی و صدمه را افزایش می‌دهد. خوب است بدانید که ویتامین K در انعقاد خون نقش مهمی دارد.

خلاصه: کمبود ویتامین‌های C و K، مهم‌ترین کمبودهای تغذیه‌ای هستند که می‌توانند باعث ایجاد خون‌ریزی لثه در هنگام مسواک زدن شوند.

پزشکان و دندان‌پزشکان برای درمان خون‌ریزی لثه چه‌ کار می‌کنند؟

درمان خونریزی لثه هنگام مسواک زدن بستگی به عامل ایجاد‌کننده آن دارد. اگر خون‌ریزی لثه به‌خاطر بیماری لثه باشد، دندان‌پزشک یا متخصص لثه باید آن را درمان کنند.

درمان‌های رایج برای بیماری لثه عبارت‌اند از:

• جرم‌گیری و روت پلیتینگ (root planing)؛ که به معنی پاک‌سازی عمیق دندان‌ها است.
• جراحی استخوان (Osseous surgery)؛ در این جراحی، در بافت لثه یک برش ایجاد می‌شود. سپس بافت لثه را کنار می‌زنند و پلاک‌های و باکتری‌هایی را که در محل ریشه دندان وجود دارد، پاکسازی می‌کنند. از این جراحی برای درمان مراحل پیشرفته بیماری لثه یا پریودنتال استفاده می‌شود.
• جراحی لیزری پریودنتال (Laser periodontal surgery)
• بهبود بهداشت دهان و دندان در خانه
• آنتی‌بیوتیک‌ها

چنانچه خون‌ریزی لثه به‌خاطر بیماری لثه نباشد، نیاز است تا دلیل دقیق خون‌ریزی لثه مشخص شود. برای این‌کار شاید نیاز باشد تا آزمایش‌هایی برای تشخیص دیابت، اختلال‌های انعقاد خون، کمبود‌های تغذیه‌ای یا بیماری‌های زمینه‌ای انجام شود. هنگامی که تشخیص درست انجام شد، برنامه درمانی بر اساس آن تنظیم خواهد شد.

خلاصه: دندان‌پزشکان با انجام اقدامات مداخله‌ای مانند جرم‌گیری و برخی جراحی‌ها می‌توانند بیماری لثه را درمان کنند. استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها نیز برای درمان بیماری لثه رایج است. دندان‌پزشکان همچنین آموزش‌های لازم را به بیمار برای جلوگیری از خون‌ریزی مجدد لثه‌ها می‌دهند. چنانچه دلیل خونریزی لثه هنگام مسواک زدن عوامل دیگری به‌جز بیماری لثه باشد، بایستی به پزشک مراجعه کرد تا عوامل زمینه‌ای ایجاد‌کننده خون‌ریزی لثه برطرف شوند.

چه زمانی باید برای خون‌ریزی لثه هنگام مسواک زدن به دندان‌پزشک مراجعه کرد؟

چنانچه هر کدام از موارد زیر برای شما پیش آمد باید به دندان‌پزشک مراجعه کنید:

• بهبود نیافتن علائم ژنژیویت پس از چند هفته، علی‌رغم رعایت بهداشت دهانی مناسب
• علائم مراحل پیشرفته‌تر بیماری لثه، مانند عقب‌رفتن لثه‌ها یا شل‌شدن دندان‌ها
• وجود پلاک‌ها و تارتارها (پلاک‌های سخت‌شده) بسیار، که نیاز است تا یک دندان‌پزشک آن‌ها را بردارد.
• وجود علائم عفونت دندانی مانند تب، تورم و درد در صورت و فک
• بهبود نیافتن لثه‌ها پس از ضربه یا زخم‌ شدن‌های عادی
• وجود خون‌ریزی شدید یا بند نیامدن خون‌ریزی پس از مسواک‌زدن

چه زمان باید برای خون‌ریزی لثه هنگام مسواک زدن به پزشک مراجعه کرد؟

• داشتن بیماری‌های مربوط به انعقاد خون، یا استفاده‌ از داروهایی که می‌توانند باعث رقیق‌شدن خون شوند.
• تردید به داشتن کمبود تغذیه‌ای، یا ناتوانی در مدیریت کمبود تغذیه‌ای
• نیازمند کمک برای ترک سیگار

چگونه می‌توان خون‌ریزی لثه را در خانه درمان کرد؟

به‌یاد داشته باشید در صورتی که خون‌ریزی لثه در طی دو هفته خوب نشد، حتماً بایستی به دندان‌پزشک مراجعه کنید تا مشخص شود آیا بیماری لثه عامل ایجاد‌کننده خون‌ریزی است یا خیر. در طی این دو هفته، کارهایی هست که می‌توانید خودتان در خانه برای توقف خون‌ریزی انجام دهید:

• دو یا سه بار در روز مسواک بزنید. از خمیردندان ضدپلاک و بهترین مسواک مناسب لثه های حساس استفاده کنید.
• یک بار در روز نخ‌دندان بکشید. می‌توانید از سایر گزینه‌های بهداشتی برای تمیز کردن بین دندان‌ها هم استفاده کنید.
• هنگام استفاده از مسواک یا نخ‌دندان کشیدن، سعی کنید حرکاتتان نرم و آهسته باشد و از اعمال فشار بیش‌ازاندازه بپرهیزید.
• دهان خود را با آب‌نمک گرم شست‌وشو دهید.
• یک بار در روز از دهان‌شویه‌های آنتی‌بیوتیک استفاده کنید.
• در رژیم روزانه خود، سبزیجات و میوه‌های ترد را بگنجانید.
• مصرف غذاها و نوشیدنی‌های شیرین را کاهش دهید.
• از سیگار کشیدن و مصرف دیگر فرآورده‌های دارای تنباکو خودداری کنید.

همچنین، اگر چند وقتی‌ است که برای جرم‌گیری به دندان‌پزشک نرفته‌اید؛ پیشنهاد می‌شود یک نوبت جرم‌گیری در برنامه خود بگذارید. برای حفظ نظافت و سلامت لثه‌ها و جرم‌گیری و پاک کردن دندان‌ها، توصیه می‌شود هر ۶ ماه یک‌بار به دندان‌پزشک مراجعه کنید.

خلاصه: می‌توان با تغییر روتین بهداشت دهان و دندان، اصلاح روش‌ مسواک زدن و نخ‌دندان کشیدن به بهبود خون‌ریزی لثه کمک کرد. چنانچه علی‌رغم انجام این کارها خون‌ریزی لثه در طی دو هفته بهتر نشد، باید به دندان‌پزشک مراجعه کنید.

در صورت نادیده گرفتن خون‌ریزی لثه چه مشکلاتی ممکن است پیش آید؟

همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، خون‌ریزی لثه هنگام مسواک زدن ممکن است نشانه‌ای از مشکلات اساسی‌تری مانند ژنژیویت، دیابت یا اختلال‌های انعقاد خون باشد. این مشکلات نیازمند درمان و رسیدگی پزشکی هستند:

• ژنژیویت با انجام راهکارهای درمانی به‌موقع قابل‌بازگشت است. اما در صورتی که پیشرفت کند و به پریودنتال تبدیل شود، ممکن است دندان‌ها، لثه‌ها، رباط‌ها و استخوان فک کم‌کم در اثر بیماری فرسوده شوند و آسیب دائمی ببینند.
• مراحل پیشرفته بیماری لثه می‌تواند به عوارضی مانند چرخه‌های تکرارشونده عفونت، بوی بد دهان و حتی از دست‌دادن دندان منجر شود.
• در صورتی که یک مشکل زمینه‌ای مانند دیابت یا اختلا‌ل‌های انعقاد خون باعث بروز خون‌ریزی لثه شده‌ باشد، با بدتر شدن بیماری زمینه‌ای، خون‌ریزی لثه هم بدتر خواهد شد.

خلاصه: هرگز نباید خون‌ریزی لثه‌ها را نادیده بگیرید و ساده از آن‌ گذر کنید. بهتر است در صورت بهبود نیافتن علائم در طی یک یا دو هفته، به دندان‌پزشک یا پزشک مراجعه کنید تا تشخیص مناسب برای شما انجام شود و وارد پروسه درمانی شوید.

آیا می‌توان از خون‌ریزی لثه جلوگیری کرد؟

بله؛ در بسیاری از موارد می‌توانید از خون‌ریزی لثه جلوگیری کنید. برای کاهش ریسک خون‌ریزی لثه در اثر بیماری لثه، در بازه‌های زمانی منظم به دندان‌پزشک مراجعه کنید و بهداشت دهانی مناسبی داشته باشید.

اما در برخی موارد، کار زیادی از شما برای پیشگیری از خون‌ریزی لثه ساخته نیست. برای مثال، مواقعی که خون‌ریزی لثه در پی مشکلاتی مانند تغییرات هورمونی، اختلال انعقاد خون یا لوکمی ایجاد شده باشد، خود فرد نمی‌تواند کار زیادی کند و باید برای بهبود علائم به متخصصان مربوطه مراجعه کند.

در چه مواقعی خون‌ریزی لثه نگران‌کننده است؟

بعضی وقت‌ها ممکن است به‌خاطر گاز گرفتن تصادفی یک جسم سخت مانند چیپس، لثه دچار خون‌ریزی شود. در این موارد معمولاً جای نگرانی نیست، اما مواقعی هست که لثه ناگهان و بدون دلیل مشخصی خون‌ریزی می‌کند. این می‌تواند نشان‌دهنده‌ بیماری لثه باشد. در صورتی که لثه‌ها بیش‌تر از دو هفته خون‌ریزی داشته باشند یا علاوه‌ بر خون‌ریزی علائم دیگری مانند بوی بد دهان، تورم و التهاب لثه‌ها دیده شود، باید با دندان‌پزشک یا پزشک خود مشورت کنید.

سخن پایانی

مشاهده خون در سینک دستشویی هنگام مسواک زدن می‌تواند مسئله نگران‌کننده‌ای باشد، چراکه خون‌ریزی لثه‌ ممکن است بیماری لثه یا مشکلات کلی‌تری را نشان دهد. اگر در هنگام مسواک‌زدن لثه شما بی‌دلیل دچار خون‌ریزی شد، باید این مسئله را به دندان‌پزشک یا پزشک معالج خود اطلاع دهید. کادر درمان ریشه علائم را پیدا می‌کنند و درمان‌های مناسب را برای بهبودی کامل ارائه خواهند داد.

نویسنده: امیرحسین بزرگی

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و حسن غیبی