شیر خشک بدون لاکتوز چیست و برای چه نوزادانی مناسب است؟

شیر خشک بدون لاکتوز، گزینه مناسبی برای تغذیه نوزادان و کودکانی است که به دلیل عدم تحمل لاکتوز نمی‌توانند از شیر مادر تغذیه کنند. البته کیفیت و استاندارد این شیرها برای رفع نیازهای تغذیه‌ای نوزاد بسیار مهم است. شیر مصرفی در دوران نوزادی و کودکی تأثیر به‌سزایی بر رشد و سلامت کودک دارد؛ بنابراین توجه به مواد تشکیل دهنده، فرایند تولید و کنترل کیفیت شیرهای خشک ضروری است. در این مقاله ابتدا به بررسی ماهیت شیر بدون لاکتوز، فواید و عوارض آن می‌پردازیم. سپس انواع شیر خشک بدون لاکتوز را معرفی می‌کنیم و در ادامه، برخی نکات لازم را خاطرنشان خواهیم کرد. پس با ما همراه باشید.

شیر بدون لاکتوز چیست؟

شیر بدون لاکتوز به شیری اطلاق می‌شود که فاقد قند لاکتوز باشد. لاکتوز یک قند طبیعی است که در شیر پستانداران یافت می‌شود. برخی افراد به دلیل عدم تحمل لاکتوز قادر به هضم این قند نیستند و مصرف شیر حاوی لاکتوز برای آنها مشکل‌ساز است. در نتیجه برای این گروه از افراد، مصرف شیر بدون لاکتوز توصیه می‌شود. شیر خشک‌های فاقد لاکتوز را می‌توان با نماد (LA (lactose free تشخیص داد.

شیر بدون لاکتوز طی فرایندی آزمایشگاهی از لاکتوز تهی شده و سایر مواد مغذی شیر حفظ می‌شود. البته در برخی موارد نیز به منظور جبران کمبود مواد مغذی، ویتامین‌ها و مواد معدنی به این شیرها افزوده خواهد شد. شیر بدون لاکتوز برای افرادی که به لاکتوز حساسیت دارند، گزینه‌ای مناسب به حساب می‌آید. البته انتخاب شیر با کیفیت و مورد تأیید مراجع بهداشتی نیز حائز اهمیت است.

 

فواید شیر بدون لاکتوز

شیر بدون لاکتوز علاوه بر اینکه برای افراد دارای عدم تحمل لاکتوز گزینه مناسبی است، دارای فواید زیاد دیگری نیز هست. یکی از مهمترین فواید این نوع شیر، سهولت هضم آن است. شیر بدون لاکتوز برای افرادی که فاقد آنزیم لاکتاز هستند و معده‌ی آن‌ها قادر به تجزیه لاکتوز نیست، به راحتی قابل هضم است.

این افراد می‌توانند این شیر را بدون درد شکم، نفخ و سایر علائم ناشی از بدهضمی مصرف کنند. معمولاً به شیر بدون لاکتوز مواد مغذی ضروری مانند پروتئین، کلسیم، ویتامین D و ویتامین B نیز اضافه می‌شوند که برای رشد و تکامل کودک بسیار حیاتی هستند.

 

عوارض شیر بدون لاکتوز

شیر بدون لاکتوز علی‌رغم فواید بسیار، ممکن است در مواردی باعث بروز عوارض جانبی شود. یکی از شایع‌ترین این عوارض، بروز حساسیت یا آلرژی نسبت به مواد موجود در این شیر است. علائمی مانند تورم صورت، خارش، قرمزی و تحریک پوستی، تنگی نفس و تهوع می‌تواند نشانه‌های حساسیت به این شیر باشد. در این صورت توصیه می‌شود مصرف آن قطع و به پزشک مراجعه شود.

از دیگر عوارض احتمالی می‌توان به مشکلات گوارشی مانند نفخ، اسهال، یبوست، تهوع و استفراغ اشاره کرد. این عوارض معمولاً به صورت مقطعی و گذرا است و نیاز به قطع مصرف شیر نیست؛ مگر اینکه شدید یا طولانی مدت باشند. در موارد شدید باید به پزشک رجوع شود.

 

انواع شیر خشک بدون لاکتوز

انتخاب برندهای معتبر و استاندارد با کیفیت بالا می‌تواند از بروز مشکلات تغذیه‌ای و بهداشتی در کودک جلوگیری کند. شیر خشک‌های فاقد لاکتوز را می‌توان با نماد (LA (lactose free تشخیص داد. شیرخشک بدون لاکتوز دارای انواع مختلفی است که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند. در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.

1. شیر خشک بدون لاکتوز بر پایه شیر گاو

شیر بدون لاکتوز بر پایه شیر گاو یکی از رایج ترین انواع شیرخشک بدون لاکتوز است که از شیر گاو تهیه می‌شود و لاکتوز موجود در آن به روش‌های صنعتی حذف شده است. این نوع شیر برای اکثر کودکان مناسب است. البته در مواردی که کودک به پروتئین شیر گاو حساسیت دارد، نمی‌توان از این نوع شیر استفاده کرد.

2. شیر خشک بدون لاکتوز بر پایه شیر بز

این شیر نیز یکی دیگر از انواع رایج شیر بدون لاکتوز محسوب می‌شود.

3. شیر خشک بدون لاکتوز بر پایه سویا

شیر بدون لاکتوز بر پایه سویا نیز برای کودکان دارای عدم تحمل لاکتوز، انتخاب مناسبی به شمار می‌رود. این شیر از دانه سویا تهیه می‌شود و نیازهای تغذیه‌ای کودک را تأمین می‌کند.

 

علائم عدم تحمل لاکتوز

آنزیم لاکتاز قند لاکتوز را به قندهای کوچک‌تر–گلوکز و گالاکتوز–می‌شکند. فقدان یا کمبود آنزیم لاکتاز منجر به شرایطی به‌نام «عدم تحمل لاکتوز» می‌شود. علائم این وضعیت ممکن است از چند دقیقه تا چند ساعت پس از مصرف شیر یا محصولات لبنی ظاهر شوند و شدت آن‌ها بسته به میزان مصرف و تحمل کودک متفاوت است.

علائم رایج شامل موارد زیر هستند:

• حالت تهوع
• درد و گرفتگی شکم، نفخ
• مدفوع شل و گاز معده
• اسهال آبکی همراه با گاز

در نوزادان، علائمی مانند مدفوع مایع و کف‌آلود (گاهی به رنگ سبز)، بی‌قراری، درد شکم، نفخ، تولید گاز زیاد، افزایش وزن کم، و حساسیت پوستی در ناحیه پوشک مشاهده می‌شود. برخی از این علائم ممکن است طبیعی باشند، اما اگر اسهال مداوم یا مشکلات وزن‌گیری مشاهده کردید، حتماً با پزشک مشورت کنید. بدون توصیه پزشک، شیردهی را متوقف نکنید.

 

آلرژی (حساسیت به شیر) و عدم تحمل لاکتوز

هرچند علائم آلرژی به شیر و عدم تحمل لاکتوز ممکن است شبیه به هم باشند، اما این دو شرایط کاملاً متفاوت‌اند. عدم تحمل لاکتوز یک اختلال گوارشی است که باعث ناراحتی‌هایی مانند نفخ و اسهال می‌شود، اما واکنش‌های تهدیدکننده‌ای مانند آنافیلاکسی ایجاد نمی‌کند.

حساسیت به شیر یک مشکل سیستم ایمنی است که بدن به پروتئین موجود در شیر واکنش نشان می‌دهد. این نوع آلرژی علاوه بر مشکلات گوارشی، می‌تواند علائمی مانند بثورات پوستی یا تورم صورت ایجاد کند. اگر کودک شما به شیر حساسیت دارد، لازم است تمامی محصولات لبنی از رژیم غذایی حذف شوند. برای نوزادانی که به پروتئین شیر حساسیت دارند، شیر خشک هایپوآلرژنیک (hypoallergenic) توصیه می‌شود. در فرمول این نوع از شیر خشک پروتئین‌ها هیدرولیز و شکسته شده‌اند تا از بروز واکنش‌های حساسیتی (آلرژیک) جلوگیری شود. شیر خشک‌های هایپوآلرژنیک با نشان HA روی بسته‌بندی قابل تشخیص هستند. برای تشخیص و مدیریت این شرایط، حتماً با پزشک مشورت کنید.

 

نکات مهم در مصرف شیر خشک بدون لاکتوز

• پیش از تغییر شیر خشک نوزاد به نوع بدون لاکتوز، حتماً با پزشک مشورت کنید. در نظر داشته باشید که انواع مختلفی از شیر خشک با اهداف مختلفی تولید می‌شوند. در نتیجه هر شیر خشکی برای نوزاد شما مناسب نخواهد بود.
• آب نجوشیده، شیشه جوشانده نشده یا رقیق سازی نادرست ممکن است کودک شما را بیمار کند. آب آشامیدنی تمیز را بجوشانید و اجازه دهید تا ولرم شود و به دمای حدود 40 درجه سانتیگراد برسد. سپس میزان آب مورد نیاز را در شیشه شیرخوری بریزید. در هر بار تغذیه فقط به میزان مورد نیاز، محصول را تهیه کنید و فوراً به کودک بدهید. باقیمانده محصول را در شیشه نگه ندارید و آن را دور بریزید.
• در صورت مشاهده علائمی مانند اسهال، نفخ یا بثورات پوستی پس از مصرف شیر خشک بدون لاکتوز، با پزشک مشورت کنید؛ زیرا ممکن است نشانه‌ای از حساسیت به پروتئین شیر باشد.
• بهتر است تمام ظروف اعم از شیشه شیرخوری، پستانک و سرپوش شیشه را در آب قرار دهید و به مدت 10 دقیقه بجوشانید. بعد از هر بار تغذیه، باقیمانده شیر را کاملاً تخلیه کنید و سپس شیشه خالی و پستانک را به خوبی شستشو دهید.
• دستورالعمل‌ها (مقادیر مناسب پودر و آب) را به دقت اجرا کنید. حتماً قبل از تهیه و مصرف به تاریخ انقضای محصول دقت کنید.
• جستجو برای بهترین مارک شیر خشک بدون لاکتوز متناسب با نیازهای نوزاد، امری ضروری است.

 

سخن پایانی

معده برخی نوزادان، تحمل قند لاکتوز موجود در شیر و شیرخشک‌های معمولی را ندارد. برای این کودکان، مصرف شیر خشک های بدون لاکتوز توصیه می‌شود. البته بهتر است والدین به دنبال خرید محصولی باشند که نیازهای تغذیه‌ای کودک را به طور کامل برآورده کند و باعث ایجاد ضعف و بیماری در او نشود. برخی کودکان نیز ممکن است به پروتئین‌های موجود در شیر حساسیت داشته باشند. گرچه علائم این دو با هم مشابه است، اما راهکار متفاوتی را می‌طلبند. برای نوزدانی که به قند لاکتوز حساسیت دارند، خرید شیر خشک بدون لاکتوز و برای کودکانی که به پروتئین شیر حساسیت دارند، شیر خشک هایپوآلرژنیک توصیه می‌شود. 

 

سؤالات متداول

1. آیا شیر خشک بدون لاکتوز برای لاغری کاربرد دارد؟

شیر خشک بدون لاکتوز به‌طور خاص برای نوزادانی که به لاکتوز حساسیت دارند، طراحی شده است و در رژیم‌های کاهش وزن بزرگسالان کاربردی ندارد.

2. آیا شیر خشک بدون لاکتوز برای اسهال مفید است؟

بله، شیر خشک بدون لاکتوز می‌تواند در موارد خاصی از اسهال مفید باشد، اما کاربرد آن بستگی به علت اسهال دارد. اگر اسهال به دلیل عدم تحمل لاکتوز (ناتوانی بدن در هضم قند شیر) رخ داده باشد، استفاده از شیر خشک بدون لاکتوز ممکن است علائم را بهبود بخشد. البته اگر اسهال کودک ناشی از علت‌های دیگری مانند عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی باشد که ارتباطی با لاکتوز ندارد، شیر خشک بدون لاکتوز تأثیر مستقیم بر بهبود نخواهد داشت. در چنین مواردی، درمان اصلی باید روی علت بیماری متمرکز باشد.

3. آیا قیمت شیر خشک بدون لاکتوز از شیر خشک‌های معمولی بیشتر است؟

بله، معمولاً شیر خشک‌های بدون لاکتوز قیمت بالاتری نسبت به شیر خشک‌های معمولی دارند. این تفاوت قیمت به دلیل فرآیند تولید پیچیده‌تر و استفاده از مواد اولیه خاص برای حذف لاکتوز است.

 

نویسنده: تحریریه زیوش

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و حسن غیبی