راهنمای جامع افزایش وزن کودکان کم وزن

وزن سالم در کودکان و نوجوانان نقش کلیدی در رشد و تکامل آن‌ها دارد. امروزه توجه زیادی به پیامدهای اضافه‌وزن و چاقی می‌شود، اما کم‌وزنی نیز می‌تواند مشکلات جدی برای سلامت جسمی و روانی ایجاد کند. کمبود وزن می‌تواند منجر به اختلال در رشد و تکامل، ضعف سیستم ایمنی، کاهش انرژی، مشکلات گوارشی، افت تمرکز و عملکرد تحصیلی، اختلالات هورمونی و حتی تأثیرات روانی و اجتماعی شود.

علاوه بر این، کم‌وزنی طولانی‌مدت در کودکان می‌تواند خطر بیماری‌های مزمن مثل پوکی استخوان، کم‌خونی و ضعف عضلانی را در بزرگسالی افزایش دهد. بسیاری از والدین ممکن است نگران وضعیت وزنی فرزند خود باشند، اما پیش از هر اقدامی برای افزایش وزن، ضروری است که با یک پزشک یا متخصص مشورت کنند.

در این مقاله پیامدهای کم‌وزنی در کودکان را بررسی می‌کنیم و راهکارهای کاربردی برای رسیدن آن‌ها به وزن سالم و مناسب را ارائه می‌دهیم. همچنین در خصوص تغذیه مناسب برای افزایش وزن کودک به صورت طبیعی صحبت خواهیم کرد. پس با ما همراه باشید.

روش تشخیص کم وزنی در کودکان

هر کودک زمانی کم‌وزن محسوب می‌شود که وزنی کمتر از سطح استاندارد برای سن، جنس و قد خود داشته باشد. برای تشخیص نشانه‌های کمبود وزن در کودک، پزشکان از شاخص توده بدنی (BMI) و نمودارهای رشد استفاده می‌کنند.

اگر شاخص توده بدنی (BMI) کودک کمتر از صدک پنجم متناسب با سن و جنس او باشد، کودک به عنوان کم‌وزن (Underweight) طبقه‌بندی می‌شود. اگر گفته شود وزن یک کودک در صدک ۵ است، یعنی فقط ۵ درصد از کودکان هم‌سن و هم‌جنس او وزنی کمتر یا مساوی با او دارند و ۹۵ درصد دیگر وزنشان بیشتر است. پس یعنی کودک نسبت به بقیه لاغرتر از حد معمول است. این ارزیابی‌ها باید با مشورت پزشک انجام شود تا بعد از مشخص شدن علت وزن نگرفتن کودک، درمان متناسب با آن شروع شود.

دلایل کم وزنی در کودکان

عوامل مختلفی ممکن است باعث کاهش وزن در کودکان شوند؛ از مشکلات پزشکی گرفته تا مشکلات اجتماعی یا اقتصادی می‌توانند در این زمینه مؤثر باشند. به‌عبارت دیگر، هر چیزی که دسترسی کودک به غذا یا توانایی هضم آن را مختل کند، می‌تواند رشد او را تحت تأثیر قرار دهد. علل کم‌ وزنی در کودکان، اغلب نتیجه ترکیبی از چند عامل زیر است:

1. دلایل پزشکی

برخی علل پزشکی به روش‌های مختلف باعث ایجاد مشکلات تغذیه و پیرو آن کم‌وزنی در کودکان می‌شوند. به‌طور مثال:

• تولد زودتر از موعد: تولد زودهنگام می‌تواند باعث شود کودک شما برای تغذیه مشکل داشته باشد. مراقبت از کودکان کم وزن از بدو تولد از اهمیت حیاتی برخوردار است.
• سندروم داون: سندروم داون می‌تواند توانایی کودک برای مکیدن و بلعیدن را مختل کند.
• اختلالات متابولیک: اختلالات متابولیک مانند هیپوگلیسمی، گالاکتوزمی یا فنيل‌کتونوری می‌توانند توانایی بدن در تبدیل غذا به انرژی را مختل کنند.
• سیستیک فیبروزیس: این مشکل می‌تواند از جذب کالری توسط بدن جلوگیری کند.
• آلرژی غذایی: آلرژی یا عدم تحمل غذایی ممکن است در مصرف برخی غذاها برای کودک محدودیت ایجاد کند.
• رفلاکس: رفلاکس معده به مری می‌تواند باعث استفراغ مکرر کودک شما شود.
• اسهال مزمن: هر چیزی که باعث اسهال مزمن شود، می‌تواند از دریافت مواد مغذی کافی توسط کودک جلوگیری کند.

2. دلایل اجتماعی و اقتصادی

علاوه بر علل پزشکی، چندین عامل مرتبط با سبک زندگی نیز می‌توانند باعث کم‌وزنی در کودکان شوند. برای مثال، والدین ممکن است اطلاعات کافی درباره نحوه صحیح آماده‌سازی شیر خشک یا مقدار مورد نیاز کودک برای تغذیه نداشته باشند. از سوی دیگر، تنش‌ها و استرس‌های خانوادگی مانند طلاق، فوت یکی از اعضای خانواده یا دیگر اختلالات روانی در فضای خانه می‌توانند اشتهای کودک را کاهش دهند و منجر به امتناع از غذا خوردن شوند.

فقر و مشکلات مالی نیز ممکن است خانواده‌ها را از تأمین غذای کافی و مغذی برای کودک ناتوان کند، که این موضوع تأثیر مستقیمی بر رشد و وزن‌گیری کودک خواهد داشت. به‌طور کلی عوامل زیر، می‌توانند باعث کم‌وزنی در کودکان شوند:

• عادات غذایی ضعیف: کودکانی که رژیم غذایی نامتعادل و کم‌کالری دارند یا به‌اندازه‌ کافی مواد مغذی مصرف نمی‌کنند، ممکن است دچار کم‌وزنی شوند. همچنین عادات غذایی ناسالم مانند مصرف زیاد غذاهای فرآوری‌شده، تنقلات شیرین و نوشیدنی‌های قنددار می‌تواند جای غذا برای وزن گیری کودک​ را بگیرد و مانع تأمین انرژی و مواد مغذی مورد نیاز بدن کودک شود.
• مشکلات گوارشی: بیماری‌های گوارشی می‌توانند جذب مواد مغذی در بدن را کاهش دهند و منجر به کاهش وزن شوند. مشکلاتی مانند رفلاکس معده به مری، اسهال مزمن، یا حساسیت به بعضی غذاها می‌توانند دلیل این مشکل باشند.
• استرس یا مشکلات روانی: فشارهای روانی ناشی از مشکلات خانوادگی، مدرسه یا روابط اجتماعی می‌تواند اشتهای کودک را کاهش دهد. احساساتی مانند اضطراب، افسردگی یا ناامنی، ممکن است باعث شود کودک تمایلی به غذا خوردن نداشته باشد یا نتواند وزن سالم خود را حفظ کند.
• کمبود خواب یا فعالیت زیاد: کمبود خواب و فعالیت بدنی زیاد بدون دریافت کالری کافی می‌توانند به کاهش وزن کودکان منجر شوند. در این حالت، بدن ممکن است از منابع انرژی خود استفاده کند و وزن کاهش یابد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنید؟

اگر کودک شما کم‌وزن است و رشد قد او کمتر از حد طبیعی برای سنش است، یا نشانه‌هایی مانند خستگی، ضعف، خشکی پوست یا تأخیر در رشد دارد، حتماً باید با پزشک مشورت کنید.

اگر کودک شما اشتهای کمی دارد، مکرراً دچار استفراغ یا اسهال می‌شود یا به بیماری‌هایی مانند اختلالات گوارشی، سندروم متابولیک یا بیماری‌های مزمن مبتلا است، حتماً باید به پزشک مراجعه کنید. در این شرایط پزشک می‌تواند پس از شناسایی علت کم‌وزنی، درمان‌های لازم را آغاز کند.

مطالعه بیشتر: بهترین مکمل های وزن گیری کودکان

راه های افزایش وزن کودکان

اگر کودک شما بیش از دو سال سن دارد و پزشک افزایش وزن را برای او ضروری دانسته است، بهتر است با استفاده از خوراکی‌های مغذی و ایجاد عادات سالم غذایی برای او در این راستا اقدام کنید. در ادامه، سه مورد از روش های صحیح افزایش وزن کودک کم وزن را بررسی می‌کنیم:

• خوردن وعده‌های غذایی و میان‌وعده‌های سالم توسط کودک: به کودک خود سه وعده غذایی اصلی (صبحانه، ناهار و شام) و دو میان وعده سالم (میانه صبح و بعدازظهر) بدهید. اگر کودک شما شام را زود می‌خورد، می‌توانید یک میان وعده کوچک قبل از خواب در نظر بگیرید. سعی کنید از خوردن میان وعده‌های غیرضروری یا نوشیدن چیزی غیر از آب توسط کودک جلوگیری کنید تا او هنگام صرف وعده‌های غذایی گرسنه باشد.
• دادن غذاهای سالم و پرکالری به کودک: به کودک خوراکی‌هایی بدهید که هم سالم باشند و هم کالری بالایی داشته باشند. غذاهایی که سرشار از چربی‌های مفید و پروتئین هستند، گزینه‌های مناسبی محسوب می‌شوند. به‌طور مثال:
  • آجیل و کره‌های آجیل و دانه‌هایی مانند تخم کدو یا دانه آفتابگردان
  • لبنیات پرچرب مانند شیر کامل، خامه سنگین، پنیر خامه‌ای و سایر پنیرها
  • آووکادو
  • حمص
  • روغن زیتون و سایر روغن‌های گیاهی
  • غلات کامل مانند نان گندم کامل یا گرانولا (به‌دنبال گرانولایی باشید که به‌جای شکر با آب‌میوه یا میوه شیرین شده باشد.)
  • گوشت قرمز و سفید
• افزایش کالری غذاهای کودک: در هنگام آماده‌سازی غذا به این فکر کنید که چگونه می‌توانید مقداری کالری به آن اضافه کنید. به عنوان مثال، می‌توانید مقداری روغن، کره یا پنیر اضافی به پاستا اضافه کنید یا کره آجیل را روی یک تکه سیب یا نان تست بمالید.

مطالعه بیشتر: راه های تشویق کودکان بد غذا به غذا خوردن

غذاهای مؤثر در افزایش وزن کودکان

در ادامه، به معرفی و بررسی ۱۰ غذا و میان‌وعده ایرانی پرکالری و مقوی به‌همراه میزان کالری و مواد مغذی آن‌ها می‌پردازیم:

1. کباب کوبیده

کباب کوبیده از گوشت چرخ‌کرده (معمولاً گوشت گوسفندی یا مخلوط گوشت گوساله و گوسفند) و ادویه‌جات تشکیل شده است.

• کالری: حدود ۳۰۰-۴۰۰ کیلوکالری (برای هر سیخ)
• مواد مغذی: پروتئین بالا، چربی سالم، آهن و ویتامین B12

2. کباب برگ

این کباب از قطعات بزرگ گوشت گوشت گوسفند یا گاو به‌همراه ادویه‌های ایرانی تهیه می‌شود.

• کالری: حدود ۴۰۰-۵۰۰ کیلوکالری (برای هر سیخ)
• مواد مغذی: پروتئین بالا، آهن، روی، ویتامین‌های گروه B و چربی‌های سالم

3. خورشت قیمه

خورشت قیمه یکی از خورشت‌های محبوب ایرانی است که از گوشت گوسفند یا گاو، لپه، رب گوجه فرنگی و لیمو عمانی تهیه می‌شود.

• کالری: حدود ۳۰۰-۴۰۰ کیلوکالری (برای هر وعده)
• مواد مغذی: پروتئین، فیبر، آهن، ویتامین‌های گروه B و مواد معدنی مانند منیزیم

4. خورشت فسنجان

این خورشت حاوی گردو و رب انار است و معمولاً با گوشت مرغ یا گوسفند سرو می‌شود.

• کالری: حدود ۵۰۰-۶۰۰ کیلوکالری (بسته به میزان گردو و روغن)
• مواد مغذی: پروتئین، چربی‌های سالم از گردو، ویتامین‌های A، C و E و ترکیبات آنتی‌اکسیدان

5. آش رشته

آش رشته یکی از آش‌های محبوب ایرانی است که از رشته، سبزیجات و حبوبات مختلف مانند نخود و لوبیا تشکیل می‌شود.

• کالری: حدود ۲۵۰-۳۰۰ کیلوکالری (برای هر پیاله)
• مواد مغذی: فیبر، پروتئین گیاهی، ویتامین A، C و آهن

6. پلو زعفرانی با مرغ

پلو زعفرانی با مرغ یک غذای کامل است و همانطور که از نامش پیدا است، در آن برنج زعفرانی همراه با تکه‌های مرغ سرو می‌شود.

• کالری: حدود ۴۰۰-۵۰۰ کیلوکالری (برای هر وعده)
• مواد مغذی: پروتئین، ویتامین‌های A و C، آهن و چربی‌های سالم

7. نان سنگک

نان سنگک یکی از نان‌های ایرانی است که با آرد گندم کامل تهیه می‌شود.

• کالری: حدود ۲۵۰-۳۰۰ کیلوکالری (برای هر نان متوسط)
• مواد مغذی: کربوهیدرات‌ها، فیبر، آهن و منیزیم

8. باقلوا ایرانی

باقلوا یک دسر شیرین است که از لایه‌های خمیر فیلو، مغز گردو و شربت قند تهیه می‌شود و خوردن آن راه خوبی برای چاق کردن کودک لاغر است!

• کالری: حدود ۱۵۰-۲۰۰ کیلوکالری (برای هر عدد متوسط)
• مواد مغذی: چربی‌های سالم از مغزها، قند و کربوهیدرات

9. شیر کامل

شیر کامل منبع خوبی از کلسیم، پروتئین و ویتامین D است.

• کالری: حدود ۱۵۰ کیلوکالری (برای هر لیوان ۲۵۰ میلی‌لیتر)
• مواد مغذی: کلسیم، پروتئین، ویتامین D و ویتامین A

10. پسته

پسته یک مغز پرکالری و مقوی سرشار از چربی‌های سالم و پروتئین است.

• کالری: حدود ۱۶۰ کیلوکالری (برای هر ۲۸ گرم)
• مواد مغذی: چربی‌های سالم، پروتئین، ویتامین B6 و منیزیم

نکات مهم برای پیشگیری از کم‌وزنی کودکان

برای درمان کم‌وزنی در کودکان، ابتدا باید علت اصلی آن شناسایی و سپس درمان شود. در این راستا، استفاده از مشاوره پزشک یا متخصص تغذیه ضروری است. در ادامه چند راهکار برای پیشگیری در این گروه سنی آورده شده است:

• افزایش میزان کالری دریافتی به شیوه‌ای سالم: بهترین روش برای افزایش وزن سالم، افزودن غذاهای پرکالری به رژیم غذایی کودک است. این غذاها باید شامل منابع پروتئین، چربی‌های سالم و کربوهیدرات‌های پیچیده باشند. همچنین، می‌توان برای تأمین مواد مغذی اضافی از مکمل‌های غذایی استفاده کرد.
• تنظیم وعده‌های غذایی: برنامه‌ریزی سه وعده غذایی اصلی همراه با میان‌وعده‌های سالم، به کودک کمک می‌کند تا به‌مرور وزن بگیرد. میان‌وعده‌هایی مثل کره بادام‌زمینی، آجیل، پنیر یا ماست، گزینه‌های مغذی و پرکالری مناسبی هستند.
• حفظ عادات غذایی مناسب: برای پیشگیری از مشکلات گوارشی و سوءتغذیه، لازم است عادات غذایی سالم را به کودک آموزش دهید. همچنین به‌جای خوراکی‌های شیرین و نوشیدنی‌های پرکالری‌ بی‌ارزش، بهتر است یک میان وعده مفید و خوشمزه برای کودکان تهیه کنید.
• تشویق به مصرف غذاهای سرشار از پروتئین: پروتئین‌ها در ساخت عضلات و افزایش وزن سالم نقش بسیار مهمی دارند. منابع خوب پروتئین شامل گوشت، مرغ، ماهی، تخم‌مرغ و محصولات لبنی هستند.
• ورزش منظم: ورزش‌هایی که عضلات را تقویت می‌کنند، می‌توانند به رشد و توسعه بدن کمک کنند. همچنین، ورزش منظم اشتها را افزایش می‌دهد و مانع کاهش وزن ناشی از عدم تحرک می‌شود.
• مدیریت استرس: برای مقابله با مشکلات روانی که ممکن است باعث کاهش اشتها یا کم‌وزنی شوند، باید به کودک کمک کرد تا با استرس‌هایش بهتر کنار بیاید. در این مسیر، مشاوران و روان‌شناسان می‌توانند حمایت مؤثری از کودک و والدین ارائه دهند.
• مراجعه به پزشک: در صورتی که کودک به‌دلیل بیماری‌های مزمن یا اختلالات متابولیک دچار کم‌وزنی شده باشد، باید برای درمان مشکلات خاص درمان‌های پزشکی یا دارویی درنظر گرفته شود.

اشتباهات رایج در افزایش وزن کودک

گاهی اوقات والدین برای افزایش وزن کودک خود، حاضر هستند دست به هر کاری بزنند! در این حالت آن‌ها مرتکب اشتباهات فاحشی می‌شوند که رایج‌ترین آن‌ها به‌شرح زیر است:

• دادن خوراکی‌های شیرین یا غذاهای فرآوری‌شده به کودک: یکی از راهکارهای افزایش وزن در کودکان بدغذا، دادن خوراکی‌های شیرین و ناسالم به آن‌ها است، اما این‌ نوع غذاها گزینه‌های سالمی نیستند و عادت به مصرف آن‌ها می‌تواند در بلندمدت به سلامت کودک آسیب بزند.
• دادن دسترسی نامحدود به غذا: ممکن است وسوسه شوید فرزندتان با خوردن غذای بیشتر در هر زمان از روز وزن بگیرد، اما این کار هم سلامت تغذیه کودک را زیر سؤال می‌برد و هم اشتهای او را برای وعده‌های اصلی کم می‌کند.
• دادن بیش از حد شیر و نوشیدنی‌های مکمل به کودک: این کار باعث می‌شود کودک در زمان وعده‌های غذایی کمتر بخورد و ممکن است نتواند تمام مواد مغذی مورد نیاز خود را دریافت کند. پس به کودک خود مکمل‌های تغذیه‌ای ندهید، مگر اینکه پزشک شما دستور داده باشد.

سخن پایانی

در این مقاله از داروخانه آنلاین زیوش، به بررسی مسئله کم‌وزنی کودکان پرداختیم. کمبود وزن در کودکان موضوعی جدی است که ممکن است سلامت جسمی، روانی و اجتماعی آن‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. اگر کاهش وزن با علائم نگران‌کننده یا اختلال در رشد کودک همراه باشد، مشاوره فوری با پزشک متخصص ضروری است.

روش‌های مختلفی برای افزایش وزن سالم و رسیدن به وزن مناسب وجود دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به اصلاح رژیم غذایی، افزایش میزان کالری دریافتی، مشاوره پزشکی و مدیریت مشکلات روانی اشاره کرد. با اتخاذ شیوه‌های صحیح تغذیه و پیگیری دقیق، می‌توان به کودکان کمک کرد تا به رشد سالم خود ادامه دهند و از بروز مشکلات جدی جلوگیری کنند.

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و امیرحسین ملک زاده