هرجا حرف از دیابت، آن هم از نوع دوم‌اش باشد، احتمالاً پای چاقی مفرط هم در میان است. شرکت‌های دارویی هم طی سالیان گذشته با رویکرد یک تیر و دو نشان، در صدد ساخت داروهایی برآمدند که هم علاج این باشد و هم آن. لیراگلوتاید و سماگلوتاید دو نمونه از این داروها هستند که تحت نام‌های تجاری ویکتوزا (Victoza) و اوزمپیک (Ozempic) به عنوان راهکارهای درمانی ثانویه دیابت نوع دوم و چاقی مفرط، در کنار تجویز داروهایی مثل متفورمین، به بازار دارویی عرضه شده‌اند. از شهرت فرآورده‌های مذکور همین بس که ایلان ماسک در پاسخ به توئیتی که از او پرسیده بودند راز خوش‌اندامی شما چیست، گفته بود «وگووی»، که نام تجاری دیگر سماگلوتاید است. علاوه بر این، طبق آمارها اوزمپیک در سال 2021 بیش از 8 میلیون بار و ویکتوزا بالغ بر 4 میلیون بار نسخه شده است که بر محبوبیت و کارآمدی این دو دارو نزد جامعه پزشکی نیز صحه می‌گذارد. در ادامه این مطلب به معرفی ویکتوزا و اوزمپیک می‌پردازیم و از شباهت‌ها و تفاوت‌های این دو دارو، مکانسیم اثر و نحوه مصرف آن‌ها خواهیم گفت.
نگاهی کلی به ویکتوزا و اوزمپیک
ویکتوزا و اوزمپیک نام تجاری دو دارو با عنوان لیراگلوتاید و سماگلوتاید است که برای درمان دیابت نوع دوم و چاقی مفرط و مدیریت وزن تجویز می‌شوند. ویکتوزا به صورت تزریق زیرجلدی و اوزمپیک، هم به این شکل و به شکل خوراکی قابل استفاده است.
به رغم مشابهت‌های بسیار، ویکتوزا و اوزمپیک از حیث ترکیبات فعال به کار رفته در آن‌ها و دوزاژ و همچنین نحوه اثربخشی بر سلامت قلب و عروق، تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند. افزون بر این، مقدار تجویزی برای ویکتوزا روزانه است اما اوزمپیک هفته‌ای یک بار مصرف می‌شود. دیگر اینکه، ویکتوزا حتی برای کودکان نیز قابل مصرف است، ولی مصرف اوزمپیک صرفاً برای بزرگسالان مجاز است.
ویکتوزا چیست؟
ویکتوزا مشتقی از پپتید-۱ شبه گلوکاگون است که موجب ترشح انسولین و نتیجتاً کنترل قند خون می‌شود. مصرف ویکتوزا چنانچه با ورزش‌کردن و مراعات رژیمی سالم و متعادل همراه باشد، در کاهش قند خون و درمان دیابت نوع دوم مؤثر است و از این گذشته، ممکن است خطر حمله قلبی در افراد مبتلا به این دست از بیماری‌ها را نیز کاهش دهد. این فرآورده صرفاً با تجویز پزشک به صورت تزریق زیرجلدی و روزی یک بار استفاده می‌شود.
اگرچه سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) تأثیر ویکتوزا را بر کاهش وزن تأیید نکرده است، گفته می‌شود که برای مدیریت وزن و درمان چاقی مفرط کارایی اندکی دارد.
لیراگلوتاید که همان عنصر فعال ترکیب ویکتوزا است، تحت نام تجاری ساکسندا نیز در بازار موجود است که اثرگذاری آن در کاهش وزن، بر خلاف ویکتوزا، مورد تأیید سازمان غذا و داروست، اما مقدار دوز تجویزی آن با ویکتوزا متفاوت است و نمی‌شود این دو را به جای هم استفاده کرد.
نحوه کارکرد ویکتوزا
ویکتوزا شامل گروهی از هورمون‌های گوارشی است که با تحریک سلول‌های لوزالمعده نسبت به ترشح انسولین از بالارفتن میزان قند خون جلوگیری می‌کند. داروهایی از قبیل ویکتوزا همچنین با کندکردن حرکت غذا در معده، مدت زمان احساس سیری را طولانی‌تر می‌کند و از این رو به طور غیر مستقیم در روند کاهش وزن نیز مفید واقع می‌شود.
اوزمپیک چیست؟
سماگلوتاید یا همان اوزمپیک نیز مانند ویکتوزا مشتقی از پپتید-۱ شبه گلوکاگون است که با مکانیسمی مشابه ویکتوزا به عنوان درمان ثانوی دیابت نوع دوم، به کنترل قند خون کمک می‌کند و برای کاهش احتمال وقوع حمله قلبی نیز سودمند است. البته چنانکه درباره‌ی ویکتوزا نیز گفته شد، اثربخشی این فرآورده هم در گرو ورزش مستمر و داشتن رژیم غذایی سالم و متعادل است.
اوزمپیک با ویکتوزا دو فرق اساسی دارد: یکی در مقدار مصرف و دیگر در سن مصرف. اوزمپیک نه به صورت روزانه، که به صورت هفته‌ای یک بار تجویز می‌شود و چنانکه پیش‌تر اشاره کردیم، ویکتوزا برای کودکان 10 سال به بالا نیز قابل استفاده است، اما اوزمپیک تنها برای مصرف بزرگسالان در نظر گرفته شده است.
سماگلوتاید نیز همچون لیراگلوتاید، علاوه بر اوزمپیک با نام تجاری دیگری با عنوان وگووی (Wegovy) در دسترس است که عموماً برای کاهش وزن تجویز می‌شود.
اوزمپیک و وگووی را نیز به رغم دوزاژ و نحوه‌ی استعمال یکسان، نمی‌توان به جای همدیگر استفاده کرد.
نحوه کارکرد اوزمپیک
اوزمپیک طی ساز و کاری نظیر ویکتوزا با افزایش ترشح انسولین، تولید مازاد قند خون متعاقب خوردن غذا را متوقف می‌کند و به این طریق در مهار دیابت نوع دوم به بدن یاری می‌رساند. اثر اوزمپیک تا حدود یک هفته پس از استفاده ماندگار است و از این نظر با ویکتوزا که اثری یک روزه دارد، متفاوت است.
تأثیر ویکتوزا و اوزمپیک بر سلامت قلب و عروق
طبق تحقیقات صورت‌گرفته، ویکتوزا و اوزمپیک علاوه بر کارایی در درمان دیابت نوع دوم و کاهش وزن، در کاهش خطر بروز حمله قلبی و مرگ و میر ناشی از آن نیز مؤثر است. ویکتوزا 11 تا 13 درصد، احتمال ایجاد چنین حملاتی را در افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی یا مستعد آن، کاهش می‌دهد.
اوزمپیک بنا بر آزمایش‌های انجام‌شده، تا 26 درصد امکان رویداد سکته یا حمله‌های قلبی را پایین می‌آورد، منتها این عدد تنها در مورد بیماران قلبی صادق است و نه افراد مستعد این دسته از بیماری‌ها.
روش مصرف صحیح ویکتوزا و اوزمپیک
واضح است که مصرف داروهای تزریقی مثل ویکتوزا و اوزمپیک در قیاس با داروهای خوراکی ظرایف بیشتری دارد، اما با رعایت چند نکته‌ی ساده به راحتی و بدون ایجاد هیچ مشکلی می‌توانید بهره‌ی لازم را از این داروها ببرید. این نکات از این قرارند:
- پیش از هر چیز لازم به تذکر است که اوزمپیک و ویکتوزا را بایستی دقیقاً مطابق گفته پزشک خود به کار بگیرید.
- از پزشک خود یا داروساز بخواهید که آسان‌ترین روش تزریق دارو را به شما یاد بدهد.
- هر هفته محل تزریق دارو را روی پوست خود عوض کنید.
- در هر تزریق از سوزن نو استفاده کنید.
- در صورت فراموشی دوز اوزمپیک، به محض یادآوری مصرف کنید، اما بیش از پنج روز نباید با موعد مقرر فاصله داشته باشد و دوز خود را دو برابر نیز نکنید.
- در صورت فراموشی دوز ویکتوزا، فردای آن روز دوز تجویزشده را مصرف کنید و طبق برنامه قبلی پیش بروید.
- از تزریق دو دوز از ویکتوزا به منظور جبران دوز فراموش‌شده بپرهیزید. اگر سه روز متوالی مصرف دارو را فراموش کردید، با پزشک خود مشورت کنید، چرا که ممکن است در مقدار دوز تجدید نظر شود.
- داروها را در یخچال و در بسته‌بندی اصلی خود نگه‌داری کنید.
- قلم دارو را با کسی دیگر مشترکاً استفاده نکنید، حتی اگر سوزن تعویض شده باشد.
عوارض و احتیاطات مصرف ویکتوزا و اوزمپیک
پژوهش‌ها حاکی از آن است که مشتق‌های پپتید-۱ شبه گلوکاگون که به عنوان هم‌کنش یا آگونیست عمل می‌کنند، باعث ایجاد توده‌های سرطانی در تیروئید موش‌ها می‌شوند. درباره وقوع این پدیده در انسان‌ها هنوز بحث و گمانه‌زنی وجود دارد؛ با این حال، سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) مصرف ویکتوزا و اوزمپیک را برای افراد با سابقه سرطان تیروئید در خود یا خانواده‌شان، منع کرده است. دیگر عوارض احتمالی مصرف ویکتوزا و اوزمپیک عبارت‌اند از:
- تشدید شبکیه‌رنجوری (رتینوپاتی) دیابتی در افراد مبتلا به دیابت نوع دوم
- التهاب حاد لوزالمعده
- بیماری‌های کیسه‌ی صفرا
- افت شدید قند خون
- آسیب‌های حاد کلیوی
- افزایش تپش قلب
- القای افکار خودکشی
| نکته: ویکتوزا و اوزمپیک همچنین ممکن است باعث مشکلات گوارشی از قبیل تهوع و استفراغ و اسهال و یبوست شود و از آنجا که ناراحتی‌های پانکراس و کیسه صفرا نیز با چنین علائمی همراه است، ممکن است غلط‌انداز باشد. به هر ترتیب، در صورت دوام این عوارض، فوراً بایستی به پزشک مراجعه کنید. |
ویکتوزا و اوزمپیک برای عده‌ای از بیماران مبتلا به دیابت نوع دوم و افرادی که قصد کاهش وزن دارند، مناسب نیست؛ از جمله:
- افراد با سابقه واکنش‌های حساسیتی همچون نفس‌تنگی یا تورم نسبت به ترکیبات دارو
- افرادی که خود یا خانواده‌شان سابقه‌ی سرطان تیروئید دارند.
- افراد مستعد اشتغال ذهنی به خودکشی
- خانم‌های باردار و شیرده
اگرچه ویکتوزا و اوزمپیک به ندرت با دیگر داروها تداخل جدی و خطرناک دارد، دانستن دو نکته لازم است:
- مصرف هم‌زمان ویکتوزا یا اوزمپیک با دیگر داروهای کاهنده قند خون، به خصوص انسولین، ممکن است موجب افت شدید قند خون شود.
- ویکتوزا و اوزمپیک تخلیه معده را به تأخیر می‌اندازد و غذا مدت بیشتری در معده می‌ماند. این امر ممکن است بر جذب داروهای خوراکی اثر بگذارد. لذا بایستی درباره زمان‌بندی تزریق این فرآورده‌ها با پزشک خود مشورت کنید.
شرایط نگه‌داری ویکتوزا و اوزمپیک
پیش از اولین مصرف، ویکتوزا را بایستی در فریزر نگه‌داری کنید. بعد از اولین مصرف می‌توانید تا یک ماه هر قلم دارو را در دمای اتاق یا درون یخچال نگه دارید.
هر قلم اوزمپیک شامل چهار دوز دارو است که تا یک ماه می‌توانید استفاده کنید. قبل از اولین استفاده بایستی دارو را در یخچال نگه‌داری کنید. برای مصارف بعدی می‌توانید دارو را در فریزر نگه‌داری کنید یا در دمای اتاق. منتها اگر دارو را در دمای اتاق گذاشتید، بایستی ظرف مدت 56 روز استفاده کنید.
هر دو دارو بایستی از یخ‌زدگی و گرما و نور بیش از حد محافظت شود.
آیا ویکتوزا و اوزمپیک برای درمان دیابت نوع اول هم مناسب است؟
اساساً مشتق‌های پپتید-۱ شبه گلوکاگون که به عنوان هم‌کنش یا آگونیست عمل می‌کنند، از جمله ویکتوزا و اوزمپیک، برای درمان دیابت نوع اول کاربرد ندارند. سبب این است که بدن افراد مبتلا به دیابت نوع اول قادر به تولید انسولین نیست و سلول‌های لوزالمعده که وظیفه‌ی ترشح انسولین را بر عهده دارند، تخریب می‌شوند. از آنجا که مکانیسم ویکتوزا و اوزمپیک به این روال است که با هدف‌قراردادن این سلول‌ها باعث ترشح انسولین می‌شوند، طبیعی است که در نبود آن‌ها دیگر کارکردی ندارند.
سخن آخر
سعی ما از نگارش این مطلب این بود که بررسی جامع و مانعی را درباره‌ی دو داروی شاخص در درمان دیابت نوع دوم و چاقی مفرط، در اختیار خوانندگان بگذاریم. چنانکه ملاحظه کردید، تفاوت اصلی ویکتوزا و اوزمپیک در مقدار و سن مصرف و اندکی هم اثربخشی آن بر سلامت قلب و عروق بود. با این تفاصیل، نهایتاً انتخاب هریک از این دو دارو به تشخیص پزشک، مقایسه صرفه و هزینه و نوع پوشش بیمه شما بستگی دارد.