ندول یا گره تیروئید، یک برجستگی یا توده‌ای غیرعادی از سلول‌های غده‌ی تیروئید است. این ندول‌ها رایج و تقریباً همیشه خوش‌خیم هستند و علامت خاصی ایجاد نمی‌کنند؛ اما در موارد نادر، ممکن است بدخیم و سرطانی شوند. اگر می‌خواهید با علائم، تشخیص، پیشگیری و درمان این بیماری بیشتر آشنا شوید، پیشنهاد می‌کنیم تا پایان مقاله با زیوش همراه باشید. اما پیش از آن‌که به سراغ ندول‌ها یا گره‌های تیروئید برویم، بد نیست با خود غده‌ی تیروئید بیشتر آشنا شویم.
غده‌ی تیروئید چیست؟
غده‌ی تیروئید، غدهای درون‌ریز و پروانه‌ای‌شکلی است؛ این غده به‌طورطبیعی پایین و جلوی گردن قرار دارد. کار تیروئید در بدن، تولید هورمون‌های تیروئیدی است؛ که در خون آزاد می‌شود و به همه‌ی بافت‌های بدن منتقل خواهد شد. این هورمون‌ها در سوخت‌وساز بدن نقش دارند و به بدن، در حفظ دمای مناسب کمک می‌کنند. همچنین، در عملکرد صحیح اندام‌های بدن، مانند مغز، قلب، ماهیچه‌ها و دیگر اندام‌ها، نقش مهمی دارند.
خلاصه: غده‌ی تیروئید، غدهای کوچک جلوی گردن است، که با آزادسازی برخی هورمون‌ها به درون خون، نقش مهمی در سوخت‌وساز بدن ایفا می‌کند.
منظور از گره‌ها یا ندول‌های تیروئید چیست؟
حال که با ساختار و عملکرد غده‌ی تیروئید آشنا شدیم؛ وقت آن است که به ندول‌ها یا گره‌های تیروئیدی بپردازیم. ندول (که در فارسی به آن گره یا گرهک هم گفته می‌شود)، برجستگی یا توده‌ای غیرعادی از سلول‌های غده‌ی تیروئید است. همانطور که پیش‌تر هم گفتیم؛ تیروئید، غدهای کوچک و پروانه‌ای‌شکل است که در گردن و درست زیر برجستگی گلو جای گرفته است. فعالیت این غده به شکل درون‌ریز است، به این معنی که ترشحات خود را درون خون آزاد می‌کند. این ترشحات شامل هورمون‌های تیروکسین (T4 یا Thyroxine) و تری‌یدوتایرونین (T3 یا Triiodothyronine) هستند. این هورمون‌ها نقش مهمی در فعالیت‌های بدن دارند. این فعالیت‌ها عبارتند از:
- متابولیسم (سوخت‌وساز)
- حفظ دمای بدن
- خلق‌وخو (mood) و هیجان
- نبض و ضربان قلب
- گوارش
ندول‌ها یا گره‌های تیروئید نیز به انواع مختلفی دسته‌بندی می‌شوند، که اساس این دسته‌بندی‌ها، تعداد ندول‌های موجود در تیروئید یا ماهیت ندول‌ها است و به شرح زیر است:
- منفرد (یک ندول مجزا)
- چندگانه (بیشتر از یک ندول)
- کیستی (پر از مایع)
- جامد
بیش از ۹۰ درصد ندول‌های تشخیص‌داده شده در بزرگسالان، خوش‌خیم و غیرسرطانی هستند؛ اما در ۴ تا ۶.۵ درصد موارد، این ندول‌ها ممکن است نشانگر سرطان تیروئید باشند. اگرچه بیشتر ندول‌های تیروئید سرطانی نیستند، اما گاهی می‌توانند عامل یا نشانه‌ای از بیماری دیگری در تیروئید باشند.
اندازه نرمال ندول تیروئید معمولاً کوچک‌تر از 1 سانتی‌متر است و نگران‌کننده نیست. ندول‌های با اندازه بزرگتر از 1 سانتی‌متر (مثلاً 1 تا 2 سانتی‌متر یا بیشتر) معمولاً بیشتر مورد توجه پزشکان قرار می‌گیرند و ممکن است برای آن‌ها آزمایش‌های تکمیلی مانند بیوپسی لازم باشد.
خلاصه: ندول‌ها یا گره‌های تیروئید، برجستگی‌هایی در بافت تیروئید هستند که در بیشتر موارد خوش‌خیم هستند؛ اما گاهی ممکن است نشانگر سرطان یا بیماری‌های دیگری باشند. گره‌های تیروئید، انواع مختلفی داشته و در اندازه‌های متفاوتی دیده می‌شوند.
انواع گره‌های تیروئیدی کدام‌اند و به چه علت ایجاد می‌شوند؟
ندول‌های تیروئید، به علل متعددی ممکن است ایجاد شوند و انواع مختلفی دارند، از جمله:
- گره‌های کلوئیدی (Colloid nodules): به یک یا چند توده‌ی بافت تیروئید، که بیش‌ازاندازه رشد کرده باشند، گفته می‌شود. این توده‌ها سرطانی نیستند و همواره خوش‌خیم‌اند. گره‌های تیروئیدی ممکن است بزرگ شوند، ولی به خارج از غده‌ی تیروئید پخش نخواهند شد. گره‌های کلوئیدی، رایج‌ترین دسته‌ی گره‌های تیروئید هستند.
- کیست‌های تیروئید (Thyroid cysts): به توده‌هایی گفته می‌شود که یا کاملاً با مایع پر شده‌اند، یا بخشی از آن‌ها جامد و بخشی دیگر با مایع پر شده است. گره‌های کیستی، خطر سرطانی‌شدن (بدخیم‌شدن) کمی دارند. اگر کیست‌های تیروئيد بزرگتر از ۲ سانتی‌متر باشند، برداشته (بیوپسی) می‌شوند.
- گره‌های التهابی (Inflammatory nodules): گره‌هایی هستند که به دنبال التهاب درازمدت (مزمن) غده‌ی تیروئید ایجاد می‌شوند. این توده‌ها ممکن است دردناک باشند.
- گواتر چندگرهای (Multinodular goiter): گاهی تیروئید بزرگ‌شده (گواتر)، از چندین گره تشکیل شده‌است؛ که معمولاً خوش‌خیم هستند.
- گره‌های تیروئیدی بیش‌فعال (Hyperfunctioning thyroid nodules): این گره‌ها، هورمون‌های تیروئیدی بسیار زیادی تولید می‌کنند و ممکن است باعث ایجاد پرکاری تیروئید شوند. پرکاری تیروئید، نیازمند درمان دارویی است.
- سرطان تیروئید (Thyroid cancer): خوشبختانه، سرطان تیروئید، بسیار نادر است و تنها در کمتر از ۶.۵ درصد گره‌های تیروئیدی دیده می‌شود.
خلاصه: گره‌های تیروئید به انواع مختلفی دسته‌بندی می‌شوند. گره‌های کلوئیدی شایع‌ترین نوع هستند و خوش‌خیم‌اند، گره‌های کیستی پر از مایع‌اند، گره‌های جامد احتمال سرطانی‌شدن دارند و گره‌های بیش‌فعال باعث پرکاری تیروئید می‌شوند.
ندول‌های تیروئید چه‌قدر شایع‌اند؟
گره‌های تیروئید در رده بیماری‌های شایع هستند. پزشکان در هنگام معاینه فیزیکی، در ۵ تا ۷ درصد بزرگسالان، این گره‌ها را تشخیص می‌دهند. تصاویر سونوگرافی حاکی از آن است که گره‌های تیروئید در ۲۰ تا ۷۶ درصد بزرگسالان دیده می‌شوند. گره‌های تیروئیدی در کودکان کمتر شایع است.
خلاصه: گره‌های تیروئید بسیار شایع‌اند، و در بزرگسالان بیشتر از کودکان دیده می‌شوند.
علت بوجود آمدن گره تیروئید
ندول‌های تیروئید در هر کسی، از کودکان گرفته تا بزرگسالان، ممکن است ایجاد شوند. با این حال، این ندول‌ها در بین زنان، ۴ برابر شایع‌تر از مردان است. ندول‌های تیروئید، در کشورهایی که غذاهایشان با ید غنی نشده، بیشتر دیده می‌شود. خوب است بدانید که ید، عنصری ضروری برای تولید هورمون‌های تیروئیدی است. دیگر عواملی که باعث افزایش ریسک بروز گره‌های تیروئید می‌شوند، شامل موارد زیر است:
- سابقه پرتودرمانی تیروئید
- سابقه خانوادگی ندول یا سرطان تیروئید
- افزایش سن
- کم‌خونی فقر آهن
- سیگار کشیدن
- چاقی
- سندرم متابولیک
- مصرف الکل
- سطح افزایش‌یافته‌ی هورمونی به‌نام فاکتور رشد شبه‌انسولینی-۱ (insulin-like growth factor-1)
- فیبروز رحم
برای آشنایی بیشتر با تیروئید و انواع آن، به مقاله مربوطه مراجعه کنید.
خلاصه: عوامل مختلفی مانند جنسیت، کمبود ید در غذا، چاقی، ژنتیک و سن، می‌توانند در ریسک ایجاد ندول‌های تیروئید موثر باشند.
گره‌های تیروئید چه علائمی ایجاد می‌کنند؟
بیشتر گره‌های تیروئید، علامتی ایجاد نمی‌کنند. با این حال، اگر تعداد یا اندازه‌ی گره‌ها بزرگ باشد، ممکن است علائمی مشاهده شود. در موارد نادر، ممکن است گره‌ها تا اندازه‌ای بزرگ شوند، که علائم زیر را ایجاد کنند:
- ایجاد اختلال در قورت دادن و نفس کشیدن
- تغییر صدا
- درد در جلوی گردن
- بزرگ‌شدن غده‌ی تیروئید (گواتر)
افراد مبتلا به گره‌های تیروئیدی بیش‌فعال، ممکن است مبتلا به پرکاری تیروئید هایپرتیروئیدیسم (hyperthyroidism) شوند. نشانه‌های پرکاری تیروئید شامل موارد زیر است:
- ضربان قلب سریع (تپش قلب)
- لرزیدن
- احساس دلشوره
- کاهش وزن
- افزایش اشتها
- اسهال و افزایش اجابت مزاج
- مشکل در به خواب رفتن
- بزرگ‌شدن اندازه‌ی غده‌ی تیروئید (گواتر)
- چرخه‌های قاعدگی کوتاه یا رخ ندادن چرخه‌های قاعدگی
برای اطلاع بیشتر درباره علائم، روش‌های تشخیص و درمان، به مقاله تیروئید پرکار مراجعه کنید.
گره‌های تیروئید همچنین ممکن است با سطح پایین هورمون‌های تیروئیدی هم مرتبط باشند؛ به این وضعیت کم‌کاری تیروئید یا هایپوتیروئیدیسم (hypothyroidism) هم گفته می‌شود. نشانه‌های کم‌کاری تیروئید شامل موارد زیر است:
- خستگی
- بی‌حسی و سوزن‌سوزن شدن دست‌ها
- افزایش وزن
- پوست و موی خشک و خشن
- یبوست
- افسردگی
- چرخه‌های قاعدگی سنگین و مکرر
برای اطلاع بیشتر درباره علائم، روش‌های تشخیص و درمان، به مقاله تیروئید کم کار مراجعه کنید.
علائم ندول بدخیم تیروئید ممکن است متفاوت باشد و گاهی حتی بدون علامت باشد. با این حال، برخی از علائم رایج ندول‌های بدخیم تیروئید عبارتند از:
- تورم
- مشکل در بلع یا تنفس
- گرفتگی یا تغییر صدا
- درد گردن یا گلو
- تورم غدد لنفاوی
- کاهش وزن ناخواسته
- خستگی مفرط
با این حال، وجود ندول‌های تیروئید لزوماً به معنی سرطان نیست و بسیاری از ندول‌ها خوش‌خیم هستند.
خلاصه: ندول‌های تیروئید، اغلب بی‌علامت هستند؛ اما اگر تعداد یا اندازه‌ی آن‌ها از حدی بیشتر شود، ممکن است علائمی مانند پرکاری یا کم‌کاری تیروئید، مشکل در تنفس یا بلع، زمخت شدن یا تغییر صدا را به دنبال داشته باشند.
خطرات ندول تیروئید
در بیشتر موارد، گره‌های تیروئیدی نگران‌کننده نیستند؛ چون اکثریت گره‌های تیروئید، خوش‌خیم هستند. اما برخی از آن‌ها دارای سلول‌های سرطانی تیروئید هستند. به همین دلیل، نیاز است به پزشک خود مراجعه کنید؛ تا وی وضعیت گره‌های تیروئید شما را بررسی کند، تا از خوش‌خیم بودن گره‌های تیروئید، اطمینان حاصل کنید.
خلاصه: گره‌های تیروئید در بیشتر موارد، جای نگرانی خاصی ندارند؛ اما از آن‌جایی که احتمال کمی برای سرطانی بودن این گره‌ها وجود دارد، بهتر است همواره تحت‌نظر پزشک باشند.
تشخیص گره تیروئید
گاهی ممکن است خودتان هم بتوانید گره‌های تیروئید را ببینید یا لمس کنید. البته پزشک شما نیز در هنگام معاینه فیزیکی، متوجه آن خواهد شد. ممکن است پزشک شما درخواست کند که عکس‌برداری پزشکی انجام دهید و در آن تصویر، گره‌های تیروئید را تشخیص دهد. همانطور که پیش‌تر گفتیم، گره‌های تیروئیدی در بیش از ۹۰ درصد مواقع سرطانی نیستند؛ اما با این حال، احتمال کمی وجود دارد، که این گره‌ها سرطانی باشند. به همین خاطر است که بیشتر گره‌های تیروئید، باید مورد بررسی قرار بگیرند. پزشک شما ممکن است آزمایش‌های زیر را نیز برای تشخیص گره تیروئید تجویز کنند. این آزمایش‌ها به شرح زیر هستند:
- آزمایش خون برای بررسی تیروئید: این آزمایش، میزان هورمون‌های تیروئیدی را در خون بررسی می‌کند. سطح هورمون‌ها، حتی در صورت وجود گره‌ها، بیشتر اوقات نرمال است. اما در برخی موارد، ممکن سطح هورمون‌ها غیرعادی باشد که نشان‌دهنده‌ی وجود اختلالی در تیروئید است.
- سونوگرافی از تیروئید: این آزمایش، در واقع تصویربرداری از تیروئید با استفاده از امواج صوتی و تبدیل آن به تصویر است. با این آزمایش، مشخص می‌شود که گره جامد است یا یک کیست پر از مایع است. ریسک بروز سرطان در مورد گره‌های جامد بیشتر است. این آزمایش همچنین، رشد گره‌ها را بررسی می‌کند و گره‌هایی که با لمس کردن نمی‌توان پیدا کرد را هم نشان می‌دهد.
- بافت‌برداری (بیوپسی) با سوزن باریک: در این آزمایش، پزشک از یک سوزن بسیار باریک، برای نمونه‌برداری از سلول‌های گره‌های تیروئید استفاده می‌کند. سپس، نمونه برای بررسی به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. اگر نتایج آزمایش، غیرقطعی باشند، پزشک دوباره آزمایش را تکرار می‌کند. همچنین ممکن است برای تشخیص قطعی، یک جراحی نیز انجام شود؛ تا یک یا چند گره به‌طور کامل به‌عنوان نمونه برداشته شوند.
- اسکن تیروئید: در این آزمایش، بیمار مقدار بسیار کمی ید رادیواکتیو را به صورت خوراکی مصرف می‌کند. سپس، پزشک مقدار ید رادیواکتیوی که گره‌های تیروئید جذب کرده‌اند را بررسی می‌کند. سپس این مقدار، با مقدار ید رادیواکتیوی که بافت نرمال غده تیروئید جذب کرده، مقایسه می‌شود. با این کار، اطلاعات بیشتری از گره‌های تیروئید به دست می‌اید؛ که در تعیین احتمال سرطانی بودن گره تیروئید، به پزشک شما کمک می‌کند.
خلاصه: مشاهده‌ی خود فرد، معاینه‌ی پزشک و آزمایش‌های پزشکی از جمله راه‌های تشخیص ندول‌های تیروئید هستند. آزمایش خون، سونوگرافی تیروئید، بافت‌بَرداری (بیوپسی) از تیروئید، و اسکن تیروئيد با استفاده از ید رادیواکتیو، از مهم‌ترین روش‌های بالینی تشخیص ندول‌های تیروئید هستند.
پیشگیری از ابتلا به گره‌های تیروئید
از آن‌جایی که پژوهشگران، عامل ایجاد گره‌های تیروئید را نمی‌دانند، در بیشتر موارد، نمی‌توان از بروز آن‌ها جلوگیری کرد. با این حال، با مدیریت برخی ریسک فاکتورهای خاص، می‌توان احتمال بروز گره‌های تیروئید را کاهش داد. برای مثال، در صورت چاقی، بهتر است با پزشک خود، برای رسیدن به وزن ایده‌آل مشورت کنید. یا اگر سیگار می‌کشید، سعی کنید آن را ترک کنید. همچنین مطمئن شوید ید کافی را از غذا دریافت می‌کنید (در کشور ما، تقریباً تمام نمک‌های طعام با ید غنی شده‌اند و از بابت کمبود ید، هیچ جای نگرانی نیست). پژوهش‌ها نشان می‌دهند کسانی که از داروهای ضدبارداری خوراکی (OCP) یا داروهای کنترل چربی از دسته‌ی استاتین‌ها (Statin) استفاده می‌کنند، ریسک کم‌تری برای ابتلا به گره‌های تیروئیدی دارند. (به یاد داشته باشید، که همواره برای شروع داروها با پزشک یا داروساز خود مشورت کنید و از مصرف خودسرانه‌ی دارو بپرهیزید.)
خلاصه: اقدامات خاصی برای پیشگیری از بروز ندول‌های تیروئیدی نمی‌توان انجام داد. البته توصیه‌های کلی مانند رسیدن به وزن ایده‌آل و ترک سیگار مؤثر است.
درمان گره تیروئید
نوع درمان، بستگی به نوع گره‌ی تیروئیدی دارد. گزینه‌های درمانی شامل موارد زیر است:
- عدم درمان/صبر و مراقبت: اگر گره‌ها، سرطانی نباشند، ممکن است پزشک شما تصمیم بگیرد که در حال حاضر به درمان نیازی نیست.
- ید رادیواکتیو: پزشکان ممکن است از ید رادیواکتیو، برای درمان گره‌های تیروئیدی بیش‌فعال و گواترهای چندگرهای استفاده کنند. غده‌ی تیروئید، ید رادیواکتیو را جذب می‌کند و این باعث کوچک شدن اندازه‌ی گره‌ها خواهد شد.
- جراحی: بهترین گزینه، برای از بین بردن گره‌های سرطانی، جراحی است. بیرون آوردن این گره‌ها با جراحی انجام می‌شود.
خلاصه: در صورت اقدام برای درمان، جراحی یا استفاده از ید رادیواکتیو، مهم‌ترین راه‌های درمان ندول‌ها یا گره‌های تیروئید هستند.
پیش‌بینی وضعیت گره‌های تیروئیدی
پیش‌بینی وضعیت گره‌های تیروئیدی خوش‌خیم، عالی است. در بیشتر مواقع، گره‌های خوش‌خیم حتی نیاز به درمان خاصی هم ندارند. تنها حدود ۱ درصد گره‌های تیروئیدی خوش‌خیم، ممکن است باعث ایجاد بیماری شوند؛ که این بیماری‌ها هم قابل‌درمان‌اند. پیش‌بینی وضعیت گره‌های تیروئیدی سرطانی یا بدخیم، بسیار متفاوت است و به عوامل متعددی همچون موارد زیر بستگی دارد:
- نوع سرطان
- سن بیمار در هنگام تشخیص
- اندازه گره/تومور
- پخش شدن سلول‌های سرطانی به بافت‌های مجاور، مانند گره‌های لنفاوی
- پخش شدن سلول‌های سرطانی به بخش‌های دورتر بدن (متاستاز)
در صورت تشخیص سرطان تیروئید، پزشک شما، تخمین دقیق‌تری از وضعیت بیماری می‌تواند داشته باشد.
خلاصه: ندول‌های خوش‌خیم تیروئید با شانس خیلی خوبی بی‌خطر یا قابل‌درمان هستند. اگر گره‌ها بدخیم باشند، عوامل مختلفی، در روند درمان و نتیجه‌ی درمان تأثیرگذار خواهند بود.
سخن پایانی
گره‌های تیروئیدی بسیار شایع‌اند و معمولاً دلیلی برای نگرانی نیست. با این حال، درصورتی که متوجه برجستگی روی تیروئید یا جلوی گردن خود شدید، به پزشک مراجعه کنید. پزشک شما ممکن است آزمایش‌هایی را انجام دهد؛ تا از خوش‌خیم بودن توده اطمینان حاصل کند. در صورتی که هرگونه سؤالی درباره‌ی ریسک ایجاد سرطان تیروئید یا دیگر بیماری‌های تیروئید دارید، آن را با پزشک خود در میان بگذارید. فراموش نکنید کار پزشک راهنمایی، پاسخ‌دهی، و رفع ابهامات بیماران است.
سوالات پرتکرار
گره‌های تیروئیدی چیستند؟
گره‌های تیروئیدی توده‌های کوچکی هستند که درون غده تیروئید تشکیل می‌شوند. این گره‌ها می‌توانند جامد یا پر از مایع باشند و معمولاً بی‌خطر هستند. در برخی موارد، این گره‌ها می‌توانند هورمون‌های تیروئید را بیش از حد تولید کنند یا به ندرت سرطانی باشند.
آیا گره‌های تیروئیدی خطرناک هستند؟
بیشتر گره‌های تیروئیدی خوش‌خیم (غیرسرطانی) هستند و خطر خاصی ایجاد نمی‌کنند. با این حال، درصد کمی از گره‌ها ممکن است سرطانی باشند، بنابراین بررسی توسط پزشک برای تشخیص دقیق لازم است.
علائم گره‌های تیروئیدی چیست؟
گره‌های تیروئیدی معمولاً علائمی ایجاد نمی‌کنند و بسیاری از افراد از وجود آن‌ها آگاه نمی‌شوند. اما در صورت بزرگ بودن گره‌ها، ممکن است علائمی مانند توده قابل لمس در گردن، دشواری در بلع یا تنفس، گرفتگی صدا یا درد در ناحیه گردن ایجاد شود.
چگونه گره‌های تیروئیدی تشخیص داده می‌شوند؟
تشخیص گره‌های تیروئیدی معمولاً با استفاده از سونوگرافی تیروئید صورت می‌گیرد. همچنین پزشک ممکن است برای بررسی بیشتر، آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح هورمون‌های تیروئید و در موارد مشکوک به سرطان، نمونه‌برداری (بیوپسی) انجام دهد.
درمان گره‌های تیروئیدی چیست؟
درمان گره‌های تیروئیدی به نوع، اندازه و فعالیت آن‌ها بستگی دارد. اگر گره خوش‌خیم باشد و علائمی نداشته باشد، معمولاً نیاز به درمان ندارد و فقط باید تحت نظر باشد. در موارد دیگر، ممکن است نیاز به مصرف داروهای تیروئید، ید رادیواکتیو یا جراحی برای برداشتن گره باشد.
نویسنده: امیرحسین بزرگی
ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و امیرحسین ملک زاده