آرایشی و بهداشتی
وقتی صحبت از دیابت می‌شود، ما به بیماری «دیابت شیرین» که در اصطلاح رایج به آن «بیماری قند» هم می‌گویند، فکر می‌کنیم. اما شاید تا حالا نام «دیابت بی مزه» هم به گوشتان خورده باشد، ولی معنی درست آن را ندانید. بیماری دیابت بی مزه یا Diabetes Insipidus، یک بیماری نادر و قابل‌درمان است که در آن بدن مقدار زیادی ادرار تولید می‌کند. بیشتر اوقات علت بروز بیماری دیابت بی‌مزه، اختلال در تولید و استفاده از هورمون ضدادراری (ADH) است. در این مقاله سعی می‌کنیم اطلاعات بیشتری درباره‌ی این بیماری فراهم کرده و شما را با علائم، تشخیص، درمان و مدیریت آن آشنا کنیم.
دیابت بی مزه چیست؟
دیابت بی مزه یک بیماری نادر و قابل‌درمان است که در آن بدن بیش‌ازاندازه ادرار تولید می‌کند و نمی‌تواند به‌درستی آب را در بدن نگه دارد. این نوع دیابت می‌تواند مزمن یا موقتی باشد و بسته به اینکه دلیل آن چیست، شدتش نیز می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد. این بیماری در بیشتر اوقات به‌خاطر مشکل در هورمونی به نام هورمون ضدادراری ایجاد می‌شود؛ در این بیماری بدن به‌اندازه‌ی کافی از این هورمون تولید نمی‌کند یا کلیه‌ها از آن به‌درستی استفاده نمی‌کنند. خوب است بدانید که این هورمون با نام‌های دیگری مانند ADH و وازوپرسین هم شناخته می‌شود.
کسانی که از این نوع دیابت رنج می‌برند، حجم زیادی از ادرار در روز دفع می‌کنند و تکرر ادرار در دیابت بسیار شایع است. از سوی دیگر، برای جبران این مقدار آب ازدست‌رفته، مجبورند مقادیر بسیاری آب بنوشند و همواره احساس تشنگی می‌کنند. اگر دیابت بی مزه داشته باشید و به‌اندازه‌ای که برای جبران آب ازدست‌رفته از طریق ادرار لازم است، آب ننوشید، بدنتان کم‌آب (دهیدراته یا dehydrated) خواهد شد که برای سلامتی خطرناک است. به همین دلیل، این بیماری یک مشکل جدی است و نیاز به درمان پزشکی دارد.
خلاصه: دیابت بی مزه یک بیماری قابل‌درمان است که به‌خاطر مشکلاتی در بدن پیرامون هورمون ضدادراری ایجاد می‌شود. دیابت بی مزه می‌تواند مزمن یا موقتی، خفیف یا شدید باشد. اگر این بیماری به‌درستی مدیریت نشود، ممکن است بدن با کمبود آب مواجه شود که می‌تواند خطرات جدی‌ای در پی داشته باشد.
هورمون ضدادراری (ADH یا وازوپرسین) چیست؟
هورمون ضدادراری (ADH یا وازوپرسین) هورمونی است که در هیپوتالاموس تولید شده و در هیپوفیز ذخیره و از همان‌جا آزاد می‌شود. هورمون‌ها، مواد شیمیایی‌ای هستند که پیام‌هایی را از راه خون به اندام‌ها، پوست، ماهیچه و دیگر بافت‌ها منتقل می‌کنند و از این طریق می‌توانند فعالیت‌های مختلفی را در بدن تنظیم کنند. هیپوتالاموس بخشی از مغز است که دستگاه عصبی خودمختار و همچنین فعالیت غده‌ی هیپوفیز را کنترل می‌کند. هیپوتالاموس، هورمون ضدادراری را ساخته و سپس آن را به هیپوفیز می‌فرستد. هورمون ضدادراری در هیپوفیز ذخیره شده و از همان‌جا هم آزاد می‌شود. هیپوفیز نیز غده‌ی کوچکی است که در کف مغز، زیر هیپوتالاموس قرار دارد. این غده بخشی از دستگاه درون‌ریز (هورمونی) بدن است که مسئولیت ساخت، ذخیره و آزادسازی هورمون‌های مهم بسیاری را بر عهده دارد.
هورمون ضدادراری، با کنترل مقدار آبی که کلیه‌ها هنگام پاکسازی خون بازجذب می‌کند، کمک می‌کند تا میزان آب بدن به‌خوبی تنظیم شود. هنگامی که بدن با کمبود آب یا افت فشارخون مواجه است، هورمون ضدادراری بیشتری تولید می‌کند. افزایش هورمون ضدادراری به کلیه‌ها اخطار می‌دهد تا آب بیشتری را در بدن نگه دارند و از میزان آب ادرار بکاهند. در بیشتر مواردی که دیابت بی مزه در فرد مشاهده می‌شود، هیپوتالاموس به‌اندازه‌ی کافی هورمون ضدادراری تولید نمی‌کند یا هیپوفیز به‌اندازه‌ی کافی آن را آزاد نمی‌کند. در مواردی هم این اشکال از کلیه‌ها است؛ که نمی‌توانند از هورمون ضدادراری به‌درستی استفاده کنند. در نتیجه، بدن مداوم آب زیادی را از راه ادرار از دست می‌دهد. برای مثال، اگر کسی که دیابت بی مزه ندارد، در بیابان گیر افتاده باشد و به آب دسترسی نداشته باشد، بدنش هورمون ضدادراری بیشتری تولید می‌کند و تا جایی که می‌تواند آب را در بدن نگه می‌دارد. برعکس، کسی که دیابت بی مزه داشته باشد، در شرایط مشابه، همچنان آب زیادی را از راه ادرار از دست می‌دهد و خیلی سریع با کمبود آب مواجه می‌شود.
خلاصه: هورمون ضدادراری در مغز تولید و ترشح می‌شود و به کلیه‌ها دستور می‌دهد تا میزان آب ادرار را کاهش دهند. چنان‌چه در ساخت، آزادسازی یا عملکرد هورمون ضدادراری اختلال ایجاد شود، بدن ممکن است با کمبود آب مواجه شود.
دیابت بی مزه با دیابت شیرین چه فرقی دارد؟
دیابت شیرین (Diabetes mellitus) و دیابت بی مزه دو بیماری کاملاً مجزا هستند که دلایل و درمان‌های متفاوتی دارند. دلیل اینکه در نام هردوی این بیماری‌ها کلمه‌ی «دیابت» دیده می‌شود، این است که هردو باعث تشنگی و تکرر ادرار می‌شوند. واژه «دیابت» ریشه‌ای یونانی دارد و به‌معنی «گذر کردن» است. علت کاربرد این واژه برای این بیماری‌ها این است که در آن‌ها مایعاتی که نوشیده می‌شوند، به‌سرعت از بدن گذر کرده و دفع می‌شوند. دیابت شیرین، که بیشتر با نام‌های دیابت نوع ۱، دیابت نوع ۲ یا دیابت بارداری شناخته می‌شود، هنگامی رخ می‌دهد که پانکراس (لوزالمعده) به‌اندازه‌ی کافی انسولین تولید نمی‌کند یا بدن قادر نیست تا از انسولین موجود به‌درستی استفاده کند. بدن برای تبدیل مواد مغذی به انرژی به انسولین نیاز دارد. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره دیابت شیرین، به مقاله جامع دیابت تیم زیوش سر بزنید.
اگر بدن برای تبدیل گلوکز (قند ساده) به انرژی، انسولین کافی نداشته باشد، به سراغ منابع دیگری برای تولید انرژی می‌رود؛ مثلاً چربی یا عضله. به دنبال سوخت این مواد برای تولید انرژی، موادی به‌نام کتون‌ها (ketones) ایجاد می‌شوند. اگر میزان کتون‌ها از حدی بیشتر شود، خون اسیدی می‌شود، پس بدن سعی می‌کند تا کتون‌ها را از راه ادرار دفع کند و بدین منظور، حجم ادرار را افزایش می‌دهد. به همین دلیل، تشنگی زیاد و تکرر ادرار از علامت‌های شایع دیابت هستند. اما اتفاقی که در دیابت بی مزه رخ می‌دهد این است که بدن به‌اندازه‌ی کافی هورمون ضدادراری تولید نمی‌کند یا کلیه‌ها به‌درستی از آن استفاده نمی‌کنند. بدن برای حفظ مقدار مناسب آب به هورمون ضدادراری نیاز دارد. بدون این هورمون، بدن آب زیادی را از طریق ادرار از دست می‌دهد. این را نیز بدانید که دیابت شیرین بسیار شایع‌تر از دیابت بی مزه است.
خلاصه: دیابت شیرین و دیابت بی مزه دو بیماری کاملاً مجزا با دلایل و درمان‌های متفاوت هستند. علت شباهت نام این دو بیماری این است که یکی از علامت‌های هردو بیماری، از دست دادن زیاد آب از راه ادرار و احساس تشنگی است. دیابت شیرین به‌خاطر کمبود/نبود انسولین (دیابت نوع ۱) یا ناتوانی بدن در استفاده از انسولین (دیابت نوع ۲) ایجاد می‌شود، اما دیابت بی مزه به‌خاطر کمبود هورمون ضدادراری یا ناتوانی کلیه‌ها در استفاده‌ی درست از آن ایجاد می‌شود. دیابت شیرین از دیابت بی مزه بسیار شایع‌تر است.
چند نوع دیابت بی مزه داریم؟
- دیابت بی مزه مرکزی: شایع‌ترین نوع دیابت بی مزه است و هنگامی رخ می‌دهد که بدن به‌اندازه‌ی کافی هورمون ضدادراری (ADH یا وازوپرسین) ندارد. هیپوتالاموس مسئول ساخت هورمون ضدادراری است، اما این هیپوفیز است که ذخیره و آزادسازی آن را برعهده دارد. در صورتی که هیپوتالاموس یا هیپوفیز آسیب ببینند، ممکن است فرد به دیابت بی مزه مرکزی مبتلا شود.
- دیابت بی مزه کلیوی (نفروژنیک): دیابت بی‌مزه کلیوی هنگامی رخ می‌دهد که هیپوفیز به‌اندازه‌ی کافی هورمون ضدادراری ترشح می‌کند، ولی کلیه‌ها قادر نیستند به‌درستی به آن پاسخ داده و آب را در بدن نگه دارند.
- دیابت بی مزه دیپسوژنیک: هیپوتالاموس مرکز احساس تشنگی در بدن است. در این نوع از دیابت بی مزه، مشکلی در هیپوتالاموس وجود دارد که مربوط به هورمون ضدادراری نیست؛ اما احساس تشنگی تحت‌تأثیر قرار گرفته و فرد بسیار تشنه می‌شود. در نتیجه، آب زیادی می‌نوشد و مجبور می‌شود مکرراً به دستشویی برود.
- دیابت بی مزه بارداری: این نوع دیابت بی مزه نادر و موقتی است و امکان دارد در هنگام بارداری ایجاد شود. دیابت بی مزه بارداری هنگامی رخ می‌دهد که جفت، که اندامی موقتی است و در تغذیه جنین نقش دارد، آنزیمی تولید می‌کند که هورمون ضدادراری را تجزیه می‌کند. کسانی که دو یا چندقلو باردار هستند، بیشتر ممکن است دچار این بیماری شوند، زیرا بافت جفت در آن‌ها بزرگ‌تر است. دیابت بی مزه بارداری معمولاً کمی پس از زایمان رفع می‌شود. باید به این نکته توجه داشت که نباید آن را با دیابت بارداری اشتباه گرفت. دیابت بارداری نوعی از دیابت شیرین است که در هنگام بارداری در کسانی که قبلاً دیابت نداشته‌اند، ایجاد می‌شود و قند خون را افزایش می‌دهد.
علاوه‌براین تقسیم‌بندی، دیابت بی مزه براساس سن بیمار نیز به دو گروه زیر تقسیم می‌شود:
- دیابت بی مزه در بزرگسالان
- دیابت بی مزه در کودکان
هرچند دیابت بی‌مزه قابل درمان است؛ اما دیابت بی مزه در کودکان نیاز به توجه ویژه‌ای دارد. علت این موضوع حساسیت بیشتر کودکان در برابر از دست‌دادن آب است.
خلاصه: دیابت بی مزه، انواع مختلفی دارد. معیار تقسیم‌بندی انواع آن، علت ایجاد آن است. دیابت بی مزه مرکزی، شایع‌ترین نوع است. از انواع دیگر می‌توان به دیابت بی مزه نفروژنیک، دیابت بی مزه دیپسوژنیک و دیابت بی مزه بارداری اشاره کرد.
دیابت بی مزه در چه کسانی ایجاد می‌شود؟
دیابت بی مزه در تمام سنین ممکن است ایجاد شود. دیابت بی مزه بارداری، تنها افراد باردار را درگیر می‌کند، هرچند نادر است.
دیابت بی مزه چقدر شایع است؟
دیابت بی مزه، بیماری نادری است. یک نفر از هر ۲۵ هزار نفر در جهان، از این بیماری رنج می‌برد.
چه ریسک‌فاکتورهایی باعث ایجاد دیابت بی مزه می‌شوند؟
در صورتی‌که هر کدام از شرایط زیر را داشته باشید، امکان ابتلای شما به دیابت بی مزه بیشتر است:
- داشتن سابقه خانوادگی
- سابقه جراحی مغز یا جراحات جدی سر
- مصرف داروهایی که مشکلات کلیه ایجاد می‌کنند
- داشتن برخی اختلال‌های متابولیک خاص، مانند سطوح بالای کلسیم خون (هایپرکلسمی) یا سطوح پایین پتاسیم خون (هایپوکالمی)
در صورتی‌که باردار هستید، داشتن هر کدام از شرایط زیر، امکان ابتلای شما به دیابت بی مزه بارداری را افزایش می‌دهد:
- بارداری دو یا چندقلویی
- داشتن بیماری‌ای که عملکرد کبد را تحت‌تأثیر قرار دهد، مانند پری‌اکلمپسیا (Preeclampsia) یا سندرم هلپ (HELLP Syndrome)
خلاصه: برخی شرایط مانند سابقه جراحات سر، جراحی مغز، مصرف برخی داروها، بارداری چندقلویی و ژنتیک، ریسک ابتلا به دیابت بی مزه را افزایش می‌دهند.
علائم دیابت بی مزه چه چیست؟
علائم اصلی دیابت بی مزه شامل موارد زیر است:
- نیاز مکرر به ادرار، حتی در هنگام شب (تکرر ادرار در دیابت از اولین علائم است)
- دفع مقادیر زیاد ادرار روشن و شفاف
- احساس تشنگی بسیار و نوشیدن مایعات زیاد
کسانی که دیابت بی مزه دارند، ممکن است تا ۲۰ لیتر ادرار در روز دفع کنند؛ این در حالی است که بیشتر افراد عادی، ۷۰۰ میلی‌لیتر تا ۱ لیتر ادرار در روز دفع می‌کنند. اگر دیابت بی مزه درمان نشود یا فرد مبتلا به اندازه‌ی کافی مایعات مصرف نکند، ممکن است خیلی سریع با کمبود آب روبه‌رو شود. علائم کم‌آبی نیز شامل موارد زیر است:
- سرگیجه یا سبکی سر
- احساس خستگی
- خشکی دهان، لب‌ها و چشم‌ها
- مشکل در انجام فعالیت‌های ذهنی ساده
- تهوع
- غش کردن
اگر احساس تشنگی بسیار شدید و تکرر ادرار دارید یا احساس کم‌آبی می‌کنید، سریعاً به بیمارستان مراجعه کنید. با اینکه دیابت بی مزه نادر است، ولی تنها بیماری‌ای نیست که ممکن است باعث ایجاد این علائم شود. تشنگی شدید و تکرر ادرار نشانه‌ی مهمی است که مشکلی در بدن وجود دارد و نیاز به مداخله‌ی پزشکی است.
خلاصه: دفع مکرر مقادیر زیاد ادرار روشن و شفاف و احساس تشنگی مفرط و نوشیدن مایعات زیاد، مهم‌ترین علامت‌های دیابت بی مزه هستند. در صورتی که دیابت بی مزه به‌خوبی مدیریت نشود، ممکن است بدن با کم‌آبی مواجه شود.
علت ایجاد دیابت بی مزه چیست؟
به‌طور کلی، دیابت بی مزه در اثر مشکلاتی در بدن ایجاد می‌شود که ساخت یا استفاده از هورمون ضدادراری را تحت تأثیر قرار می‌دهد. علت دقیق دیابت بی مزه بسته به نوع آن متفاوت است. گاهی حتی پزشکان هم قادر نیستند علت دقیق را تشخیص دهند. در ادامه به بررسی دلایل احتمالی هریک از انواع دیابت بی مزه می‌پردازیم.
دلایل ایجاد دیابت بی مزه مرکزی
- دیابت بی مزه مرکزی هنگامی ایجاد می‌شود که در هیپوتالاموس یا هیپوفیز مشکلی به وجود آمده باشد. این مشکلات شامل موارد زیر است:
- آسیب به هیپوتالاموس یا هیپوفیز در اثر جراحی
- آسیب به هیپوتالاموس یا هیپوفیز در اثر جراحت سر، مخصوصاً شکستگی کف جمجمه
- التهاب ناشی از سل یا سارکوئیدوز (یک بیماری که در آن توده‌هایی در قسمت‌های مختلف بدن ایجاد می‌شود)
- تومورهایی که هیپوتالاموس یا هیپوفیز را درگیر می‌کنند
- واکنش خودایمنی، که ممکن است به سلول‌های سازنده‌ی هورمون ضدادراری آسیب برساند
- یک جهش ژنتیکی ارثی روی کروموزوم ۲۰
دلایل ایجاد دیابت بی مزه نفروژنیک
دیابت بی مزه نفروژنیک هنگامی ایجاد می‌شود که کلیه‌ها به‌درستی از هورمون ضدادراری استفاده نمی‌کنند. علل این امر ممکن است یکی از موارد زیر باشد:
- برخی داروها مانند لیتیم و تتراسایکلین
- پایین بودن سطح پتاسیم در خون (هایپوکالمی)
- بالا بودن سطح کلسیم در خون (هایپرکلسمی)
- انسداد مجاری ادراری
- جهش ژنتیکی ارثی
- بیماری مزمن کلیه (که دلیل نادری است)
دلایل ایجاد دیابت بی مزه دیپسوژنیک
دیابت بی مزه دیپسوژنیک (که به آن پرنوشی اولیه هم گفته می‌شود)، هنگامی رخ می‌دهد که مشکلی به‌جز اختلال در تولید هورمون ضدادراری در هیپوتالاموس ایجاد شده باشد، که باعث احساس تشنگی مفرط و نوشیدن مایعات زیاد می‌شود. برخی علل اختصاصی این مشکل، شامل موارد زیر است:
- آسیب به هیپوتالاموس در اثر جراحی، التهاب، تومور، یا سانحه
- برخی بیماری‌های روانی مانند اسکیزوفرنی و اختلال وسواس
دلایل ایجاد دیابت بی مزه بارداری
دیابت بی مزه بارداری، بیماری نادری است که افراد باردار را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. هنگامی که جفت، آنزیم خاصی را به میزان زیاد تولید می‌کند، هورمون ضدادراری تجزیه می‌شود. اگر بارداری دو یا چندقلویی باشد، احتمال بروز دیابت بی مزه بارداری بیشتر است، زیرا بافت جفت به‌مراتب بزرگ‌تر است و آنزیم بیشتری را تولید خواهد کرد.
خلاصه: علت ایجاد دیابت بی مزه بسته به اینکه چه دلیلی باعث ایجاد آن شده، متفاوت است. به‌طور کلی می‌توان گفت که آسیب به هیپوتالاموس، هیپوفیز، کلیه و همچنین برخی شرایط دیگر مانند بارداری و مصرف برخی داروها می‌توانند ایجادکننده‌ی این بیماری باشند. در مواردی هم، این بیماری می‌تواند ناشی از جهش‌های ژنتیکی ارثی باشد.
چه مشکلات و عوارضی در اثر دیابت بی مزه ایجاد می‌شوند؟
مهم‌ترین مشکلی که در اثر دیابت بی مزه ایجاد می‌شود، کم‌آبی (Dehydration) است؛ در این شرایط، بدن آب و الکترولیت زیادی از دست می‌دهد و توانایی عملکرد صحیح آن مختل می‌شود. در صورتی‌که دیابت بی مزه دارید، می‌توانید با نوشیدن مایعات زیاد، کمبود حجم مایعاتی که از راه ادرار از دست داده‌اید را جبران کنید. اما در غیر این صورت، با کم‌آبی مواجه خواهید شد. اگر علائم کم‌آبی مانند سرگیجه، تهوع و یا احساس کرختی دارید، هرچه زودتر به نزدیک‌ترین بیمارستان مراجعه کنید.
خلاصه: کم‌آبی (Dehydration) مهم‌ترین خطری است که مبتلایان به دیابت بی مزه را تهدید می‌کند. انجام اقدامات پیشگیرانه مناسب مانند نوشیدن آب کافی و مراجعه به پزشک در صورت بروز علائم کم‌آبی، بسیار مهم است و باید جدی گرفته شود.
دیابت بی مزه چگونه تشخیص داده می‌شود؟
از آن‌جایی که بیماری‌های دیگر مانند دیابت شیرین هم می‌توانند علائمی مانند پرنوشی و پرادراری ایجاد کنند، بخشی از فرایند تشخیص دیابت بی مزه این است که احتمال وجود بیماری‌های دیگر رد شود. به همین خاطر، در صورتی که علائم فوق را داشته باشید، پزشکان دستور انجام چندین آزمایش را برای شما صادر می‌کنند. تشخیص دیابت بی مزه شامل تعیین نوع و علت آن هم می‌شود.
خلاصه: برای تشخیص دیابت بی مزه، ابتدا باید وجود بیماری‌های دیگر که علائم مشابهی دارند، رد شود. علاوه بر آن، نوع و علت دیابت بی مزه هم باید تعیین شود.
چه زمان باید به پزشک مراجعه کرد؟
اگر دیابت بی مزه دارید، مهم است که پزشک خود را به‌طور منظم ببینید تا پزشک آزمایش‌هایی برای بررسی بیماری‌تان انجام دهد و از کارکرد درست داروها اطمینان حاصل کند. اگر هرگونه علامت نگران‌کننده‌ای داشتید، حتماً به پزشک خود اطلاع دهید.
خلاصه: برای اطمینان از درمان مناسب، به‌طور منظم پزشک خود را ملاقات کنید و در صورت بروز علائم شدید و نگران‌کننده، حتماً پزشک خود را مطلع کنید.
چه سؤال‌هایی باید از پزشک پرسید؟
اگر تشخیص داده شده است که دیابت بی مزه دارید، پرسیدن سؤال‌های زیر از پزشک می‌تواند کمک‌کننده باشد:
- من کدام نوع از دیابت بی مزه را دارم؟
- چه چیزی باعث ایجاد دیابت بی مزه در من شده است؟
- آیا دیابت بی مزه من مزمن است یا موقتی؟
- چه گزینه‌های درمانی برای من موجود است؟
- هر کدام از گزینه‌های درمانی چه مزایا و ریسک‌هایی دارند؟
- چه مقدار آب باید در طول روز بنوشم؟
- چه کارهایی برای مدیریت بیماری‌ام باید انجام دهم؟
- آیا بستگانم هم ممکن است به دیابت بی مزه مبتلا شوند؟
خلاصه: در صورتی‌که هر گونه پرسشی درباره‌ی دیابت بی مزه دارید، حتماً آن را با پزشک خود مطرح کنید.
چه تست‌هایی برای تشخیص دیابت بی مزه انجام می‌شوند؟
آزمایش محرومیت از آب، یکی از ساده‌ترین و مطمئن‌ترین روش‌ها برای تشخیص دیابت بی مزه است. اگر پزشک شما دستور به انجام این آزمایش دهد، حتماً مطمئن می‌شود که در طی فرایند آزمایش تحت‌نظر باشید، زیرا ممکن است در طول آزمایش دچار کم‌آبی شوید. آزمایش محرومیت از آب به این صورت است که بایستی چندین ساعت از نوشیدن هرگونه مایعی خودداری کنید تا معلوم شود بدنتان چگونه واکنش نشان می‌دهد. اگر دیابت بی مزه داشته باشید، همچنان به دفع مقادیر زیادی ادرار روشن و رقیق ادامه خواهید داد. در صورتی که ادرار معمولی در مقادیر کم، غلیظ و به رنگ زرد تیره است. پزشکان ممکن است آزمایش‌های زیر را هم برای تشخیص دیابت بی مزه یا رد کردن شرایط دیگر تجویز کنند:
- آزمایش خون برای تعیین سطح هورمون ضدادراری (وازوپرسین یا ADH)
- آزمایش خون برای تعیین سطح گلوکز (قند خون) برای رد کردن دیابت شیرین
- آزمایش آنالیز ادرار برای بررسی اسمولاریته (غلظت ادرار) و همچنین بررسی وجود کتون‌ها که نشانگر دیابت شیرین هستند
- آزمایش‌های تصویربرداری نظیر MRI، برای بررسی اینکه آیا مشکلاتی در هیپوتالاموس یا هیپوفیز وجود دارد که باعث ایجاد بیماری شده باشد.
خلاصه: آزمایش محرومیت از آب، مهم‌ترین آزمایش برای تشخیص دیابت بی مزه است. ممکن است پزشک از آزمایش‌های دیگری مانند آزمایش خون، آزمایش ادرار و تصویربرداری از مغز هم برای تأیید تشخیص یا رد سایر بیماری‌ها استفاده کند.
دیابت بی مزه چگونه درمان می‌شود؟
در برخی موارد، امکان درمان قطعی و همیشگی دیابت بی مزه وجود ندارد، اما می‌توان با دارودرمانی آن را مدیریت کرد. درمان دیابت بی مزه بستگی به نوع بیماری دارد.
درمان دیابت بی مزه مرکزی و دیابت بی مزه بارداری
دسموپرسین (Desmopressin)، داروی خط اول برای درمان دیابت بی مزه مرکزی است. این دارو، عملکردی مشابه هورمون ضدادراری (وازوپرسین یا ADH) دارد. این دارو به اشکال تزریقی، قرص و اسپری بینی موجود است. پزشکان گاهی از دسموپرسین برای درمان دیابت بی مزه بارداری هم استفاده می‌کنند.
درمان دیابت بی مزه کلیوی (نفروژنیک)
درمان دیابت بی مزه کلیوی یا نفروژنیک، پیچیده‌تر است و گاهی شامل ترکیبی از اقدامات درمانی مختلف است. پزشکان اغلب با داروهایی به‌نام دیورتیک‌های تیازیدی (thiazide diuretics) اقدام به درمان دیابت بی مزه نفروژنیک می‌کنند. این داروها، میزان ادرار تولیدی در کلیه‌ها را کاهش می‌دهند. پزشکان ممکن است همچنین پیشنهاد به مصرف داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن (Ibuprofen) بکنند؛ این داروها در مصرف هم‌زمان با دیورتیک‌های تیازیدی، می‌توانند حجم ادرار را به میزان بیشتری کاهش دهند. اگر هم دارویی مصرف می‌کنید که دیابت بی مزه نفروژنیک ایجاد می‌کند، مثلاً لیتیم و تتراسایکلین، پزشک ممکن است داروی شما را عوض کند. ممکن است پیدا کردن راهکار درمانی مناسب برای شما، زمان‌بر باشد.
درمان دیابت بی مزه دیپسوژنیک
پژوهشگران تاکنون نتوانسته‌اند روش درمانی مؤثری برای درمان دیابت بی مزه دیپسوژنیک پیدا کنند. اگر یک بیماری زمینه‌ای عامل آن باشد، ممکن است تمرکز درمان، بر همان مشکل زمینه‌ای باشد. در صورتی‌که، چندین‌بار در شب برای دستشویی رفتن از خواب بیدار می‌شوید، ممکن است پزشک برای شما دوزهای کمی دسموپرسین تجویز کند.
خلاصه: دسموپرسین (Desmopressin)، خط اول دیابت بی مزه مرکزی است و گاهی برای دیابت بی مزه بارداری هم استفاده می‌شود. درمان دیابت بی مزه نفروژنیک از مرکزی سخت‌تر است و شامل داروهای دیگری مانند دیورتیک‌های تیازیدی و NSAIDها می‌شود. همچنین ممکن است، پزشک توصیه به ایجاد تغییراتی در رژیم غذایی دیابتی بیمار هم بکند. درمان مؤثری برای دیابت بی مزه دپسوژنیک وجود ندارد؛ درمان بیماری زمینه‌ای و استفاده از دسموپرسین برای مدیریت بیماری، اقداماتی هستند که می‌توان برای درمان در نظر گرفت.
دسموپرسین چه عوارض جانبی دارد؟
دسموپرسین، در کل داروی بسیار ایمنی است و عوارض جانبی کمی دارد. برخی از عوارض جانبی احتمالی، شامل موارد زیر است:
- سردرد
- شکم‌درد
- تهوع
- گرفتگی یا آب‌ریزش بینی
- خون‌دماغ شدن
اگر بیش‌ازحد دسموپرسین مصرف کنید یا در هنگام مصرف دسموپرسین، مایعات زیادی بنوشید، ممکن است بدنتان آب زیادی را نگه دارد که علائم زیر را ایجاد خواهد کرد:
- سردرد
- سرگیجه
- احساس پر بودن
- کاهش سطح سدیم (نمک) خون (هایپوناترمی)
علائم هایپوناترمی نیز شامل موارد زیر است:
- سردرد شدید و طولانی
- گیجی
- تهوع و استفراغ
اگر علائم هایپوناترمی را دارید، هرچه‌سریع‌تر با اورژانس تماس بگیرید یا به نزدیک‌ترین بیمارستان مراجعه کنید.
خلاصه: دسموپرسین در کل دارویی ایمن است، ولی مانند هر داروی دیگری ممکن است عوارضی هم داشته باشد که غالباً جدی نیستند. مصرف نادرست یا بیش‌ازاندازه‌ی این دارو، می‌تواند آب بدن را بیش‌ازحد افزایش دهد و باعث ایجاد علائمی مانند افت نمک خون شود.
چه کارهایی باید برای مدیریت دیابت بی مزه انجام داد؟
اگر دیابت بی مزه دارید، علاوه بر دریافت درمان‌های دارویی، مهم است که منظم آب بنوشید تا مطمئن شوید دچار کم‌آبی نخواهید شد. اگر موارد خفیف دیابت بی مزه نفروژنیک داشته باشید، ممکن است پزشکتان توصیه کند که میزان نمک و پروتئین رژیم غذایی خود را کاهش دهید. این امر باعث می‌شود کلیه‌ها ادرار کمتری تولید کنند. به یاد داشته باشید پیش از آنکه تغییرات اساسی در رژیم خود ایجاد کنید، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.
اگر دیابت بی مزه دارید، مهم است که منظم با پزشک خود صحبت و از کارایی درمان و دوز مناسب داروهای خود اطمینان حاصل کنید.
خلاصه: مصرف درست داروها و نوشیدن آب کافی مهم‌ترین اقدامات برای مدیریت مناسب دیابت بی مزه هستند.
دورنما و پیش‌بینی وضعیت دیابت بی مزه چگونه است؟
پیش‌بینی وضعیت دیابت بی مزه خوب است؛ یعنی امید به موفقیت درمان بالاست. دیابت بی مزه در صورت مصرف داروهای مناسب و نوشیدن آب کافی مشکلات جدی‌ای ایجاد نخواهد کرد. احتمال عوارض ثانویه و مرگ در نوزادان، سالمندان و کسانی که بیماری‌های روانی دارند، بیشتر است؛ زیرا این افراد توانایی تشخیص تشنگی یا برطرف کردن آن را به‌خوبی دیگران ندارند.
خلاصه: دیابت بی مزه در اغلب موارد قابل‌درمان است و خطر جدی‌ای ایجاد نمی‌کند.
سخن پایانی
دیابت بی مزه یک بیماری نادر ولی جدی است که در آن بدن به میزان زیادی ادرار تولید می‌کند و نمی‌تواند به‌خوبی آب را نگه دارد. خبر خوب این است که این بیماری قابل درمان و مدیریت است. درصورتی‌که دیابت بی مزه دارید، مهم است که پزشک خود را به‌طور منظم ببینید تا مطمئن شوید درمان به‌خوبی انجام می‌شود. اگر هرگونه سؤالی در مورد این بیماری دارید، حتماً آن را با پزشک خود در میان بگذارید.
سوالات پرتکرار
دیابت بی مزه چیست؟
دیابت بی مزه (Diabetes Insipidus) یک بیماری نادر است که در آن بدن نمی‌تواند به‌درستی آب را حفظ کند و مقدار زیادی ادرار تولید می‌کند. این بیماری با دیابت شیرین (دیابت نوع 1 و نوع 2) که با مشکلات قند خون مرتبط است، تفاوت دارد و بیشتر به مشکلات هورمونی و کلیوی مرتبط است.
چه تفاوتی بین دیابت بی مزه و دیابت شیرین وجود دارد؟
دیابت بی مزه به دلیل عدم تعادل در هورمون وازوپرسین (ADH) یا مشکل در پاسخ کلیه به این هورمون به وجود می‌آید، دیابت شیرین ناشی از مشکلاتی در تولید یا استفاده از انسولین است که منجر به افزایش سطح قند خون می‌شود؛ در مقابل دیابت بی مزه به تشنگی زیاد و ادرار زیاد منجر می‌شود، ولی قند خون بالایی ندارد.
علائم اصلی دیابت بی مزه چیست؟
از علائم اصلی دیابت بی مزه می‌توان به تشنگی شدید، تولید ادرار بیش‌ازحد (بیشتر از 3 تا 5 لیتر در روز)، بیدار شدن‌های مکرر در شب برای ادرار کردن، و در برخی موارد خشکی پوست و دهان اشاره کرد. اگر درمان نشود، این بیماری می‌تواند به کم‌آبی بدن منجر شود.
دیابت بی مزه چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک معمولاً از تست‌های خون و ادرار برای بررسی سطح هورمون‌های مربوطه و غلظت ادرار استفاده می‌کند. آزمایش‌های تکمیلی مانند تست تحمل تشنگی و بررسی پاسخ به دسموپرسین (نسخه مصنوعی هورمون وازوپرسین) نیز برای تشخیص دقیق انجام می‌شوند.
آیا دیابت بی مزه قابل درمان است؟
دیابت بی مزه به‌طور کامل قابل درمان نیست، اما می‌توان آن را مدیریت کرد. درمان بسته به نوع دیابت بی مزه متفاوت است. برای دیابت بی مزه مرکزی، از دسموپرسین استفاده می‌شود تا کمبود هورمون ADH را جبران کند. در نوع نفروژنیک، مصرف آب زیاد، کاهش نمک و پروتئین در رژیم غذایی و گاهی داروهایی برای کمک به کاهش تولید ادرار تجویز می‌شود.
نویسنده: امیرحسین بزرگی
ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و امیرحسین ملک زاده