یبوست یکی از رایج‌ترین مشکلات گوارشی در ایالات متحده است. از هر ۱۰۰ بزرگسال در آمریکا حدود ۱۶ نفر به یبوست مبتلا هستند؛ گرچه این آمار برای افراد مسن بالای ۶۰ سال دو برابر است. در این مطلب به بررسی علایم، علل، تشخیص درمان و پیشگیری از یبوست می‌پردازیم.
یبوست چیست؟
یبوست در واقع وضعیتی است که در آن فرد دچار حرکات آزاردهنده یا غیر معمول روده می‌شود. به‌طورکلی، یبوست موجب بروز حرکات روده منجر به دفع مدفوع خشک و سخت یا دفع کم‌تر از سه بار در هفته می‌شود که این پدیده ممکن است ناشی از رژیم غذایی، داروها، حاملگی یا فقط تغییر در روال معمول زندگی باشد.
علایم یبوست
عادات اجابت مزاج در هر شخص متفاوت است. برخی افراد سه بار در روز دفع دارند؛ در حالی که سایرین ممکن است سه بار در هفته دفع مدفوع داشته باشند. به هر حال، اگر علایمی مانند دفع مدفوع کم‌تر از سه بار در هفته، مدفوع ناصاف، سفت یا خشک، نیاز به زور زدن یا درد هنگام دفع و احساس پری روده حتی بعد از دفع داشته باشید، ممکن است به یبوست مبتلا باشید.
مؤسسه ملی دیابت و بیماری‌های گوارشی و کلیوی آمریکا توصیه می‌کند در صورتی که علایم یبوست رفع نشد یا به یکی از علایم زیر دچار شدید، به پزشک مراجعه کنید:
خون‌ریزی از رکتوم، خون در مدفوع، درد مداوم شکم، درد در قسمت پایین کمر، احساس حبس باد در روده، استفراغ، تب، کاهش وزن بی‌دلیل، تغییر ناگهانی در اجابت مزاج.
ممکن است متخصص مراقبت‌های بهداشتی آزمایش‌هایی را درخواست کند تا احتمال بیماری‌های جدی‌تری مثل سرطان روده بزرگ یا سندروم روده‌ی تحریک‌پذیر را بررسی کند.
| خلاصه: علایم یبوست شامل دفع مدفوع کم‌تر از سه بار در هفته، مدفوع ناصاف، سفت یا خشک، نیاز به زور زدن یا درد هنگام دفع، و احساس پری روده حتی بعد از دفع هستند. |
علل بروز یبوست
کار اصلی روده بزرگ، جذب آب از پس‌ماند غذا هنگام عبور از سیستم گوارشی است که به تولید مدفوع منجر می‌شود. در پایان، عضلات روده بزرگ مدفوع را از راست‌روده به بیرون هدایت می‌کنند تا دفع شود. اگر مدفوع بیش از حد در روده بزرگ بماند، ممکن است سفت شود و دفع را دشوار کند.
رژیم غذایی نامناسب
رژیم غذایی نامناسب به طور مکرر موجب یبوست می‌شود. دریافت فیبر غذایی و آب کافی برای نرم نگه داشتن مدفوع ضروری است. غذاهای سرشار از فیبر معمولاً پایه‌ی گیاهی دارند. فیبر انواع محلول و غیرمحلول دارد. فیبر محلول قابلیت حل‌شوندگی در آب دارد و هنگام عبور از سیستم گوارشی ماده‌ای نرم و ژل‌مانند می‌سازد، ولی فیبر نامحلول هنگام حرکت در طول سیستم گوارشی بیشتر ساختار خود را حفظ می‌کند. هر دو شکل فیبر وزن و اندازه ی مدفوع را افزایش می‌دهند و آن را نرم می‌کنند. این امر عبور مدفوع از راست‌روده را آسانتر می‌کند.
اضطراب
اضطراب، تغییر در روال معمول زندگی و بیماری‌هایی مانند آهسته‌شدن انقباضات عضلات روده‌ی بزرگ یا به تأخیر انداختن دفع مدفوع پس از احساس نیاز به دفع هم ممکن است موجب یبوست شوند. علل رایج یبوست عبارت‌اند از: رژیم غذایی کم‌فیبر به ویژه رژیم‌های پر از گوشت، شیر یا پنیر، کم‌آبی بدن، بی تحرکی، به تأخیر انداختن دفع مدفوع پس از احساس نیاز به دفع، مسافرت یا تغییر در روال معمول زندگی، داروها از جمله بعضی آنتی‌اسیدها، مسکّن‌ها، داروهای مدر و بعضی از داروهای پارکینسون، حاملگی و سن بالا (حدود یک سوم افراد بالای 60 سال یبوست دارند).
مشکلات سلامتی زمینه‌ای
بعضی از بیماری‌های زمینه‌ای مانند سکته‌ی مغزی، پارکینسون، دیابت، مشکلات روده بزرگ یا راست‌روده مانند انسداد روده، سندروم روده‌ی تحریک‌پذیر یا دیورتیکولوزیس، استفاده‌ی بیش از حد یا نامناسب از ملین‌ها و مشکلات هورمونی مانند کم‌کاری غده‌ی تیروئید ممکن است باعث یبوست شوند.
| خلاصه: علل رایج یبوست عبارت‌اند از: رژیم غذایی کم‌فیبر، کم‌آبی بدن، بی‌تحرکی، به تأخیر انداختن دفع مدفوع پس از احساس نیاز به دفع، مسافرت یا تغییر در روال معمول زندگی، بعضی از داروها، حاملگی و سن بالا. |
پیشگیری از یبوست
نکات پیشنهادی برای پیشگیری از یبوست شبیه همان روش‌هایی است که برای درمان یبوست به کار برده می‌شوند:
- مصرف مقدار زیاد میوه، سبزیجات و غلات کامل
- غذاهای پُرفیبر مصرف کنید و از یک متخصص مراقبت بهداشتی درباره‌ی استفاده از مکمل‌های فیبردار سؤال کنید.
- آلو و غلات سبوس‌دار را به رژیم غذایی‌تان اضافه کنید.
- آب زیاد مصرف کنید.
- از الکل و کافئین دوری کنید چون باعث کم‌آبی بدن می‌شوند.
- ورزش منظم داشته باشید.
- اضافه کردن پروبیوتیک‌ها به رژیم غذایی‌تان را مد نظر داشته باشید؛ مانند پروبیوتیک‌هایی که در ماست و دوغ یافت می‌شوند.
- عضلاتتان را تمرین دهید تا هر روز در ساعت مشخصی دفع داشته باشند.
بعضی پژوهش‌ها نشان داده‌اند که افزودن پروبیوتیک‌ها می‌تواند برای افراد با یبوست مزمن مفید باشد. یادتان باشد که اگر مکمل‌های فیبردار به غذایتان اضافه می‌کنید، مقدار زیادی مایعات بنوشید. مایعات به فیبر کمک می‌کنند بهتر عمل کند.
| خلاصه: راه‌های پیشگیری از یبوست عبارتند از مصرف زیاد آب و غذاهای پرفیبر، دوری از کافئین و الکل، ورزش منظم، مصرف پروبیوتیک‌ها |
تشخیص یبوست
اگر یبوست شما ادامه‌دار است یا نگرانی در مورد علایمتان دارید با یک متخصص مراقبت بهداشتی مشورت کنید. ممکن است متخصص موارد زیر را انجام دهد:
- علایم، سابقه‌ی پزشکی، داروهای مصرفی و بیماری‌های زمینه‌ای شما را بررسی کند.
- معاینه‌ی فیزیکی مانند معاینه‌ی مقعدی انجام دهد.
- درخواست آزمایش خون کند تا تعداد گلبول‌ها، سطح الکترولیت‌ها و عملکرد تیروئید را چک کند.
شاید آزمایش‌های دیگری مانند آزمایشات زیر را هم توصیه کند تا علت علایمتان را تشخیص دهد:
بررسی مارکر
بررسی مارکر، که بررسی ترانزیت کولورکتال هم نامیده می‌شود، برای بررسی چگونگی حرکت غذا در طول روده بزرگ انجام می‌شود. برای انجام این تست یک قرص را می‌بلعید که دارای مارکرهای ریزی است که با عکس‌برداری اشعه‌ی ایکس قابل تشخیص است. چندین رادیوگرافی ساده شکمی ظرف چند روز بعد از آن گرفته می‌شود تا پزشک چگونگی حرکت غذا در طول روده بزرگ را ببیند و بفهمد عضلات روده بزرگ چه قدر خوب کار می‌کنند. احتمالاً از شما می‌خواهند هنگام انجام تست یک رژیم غذایی پُرفیبر داشته باشید.
فشارسنجی مقعد و راست‌روده
فشارسنجی مقعد و راست‌روده برای سنجش عملکرد عضله‌ی اسفنکتر مقعدی است. پزشک برای انجام این آزمایش لوله‌ای نازک با سر بالون‌دار را داخل مقعد شما می‌گذارد. وقتی که لوله داخل رفت، بالون را باد می‌کنند و به آرامی بیرون می‌کشند. با این آزمایش قدرت عضله‌ی اسفنکتر مقعدی را اندازه می‌گیرند و مشاهده می‌کنند که آیا عضلات شما به خوبی منقبض می‌شوند یا خیر.
عکس‌برداری اشعه‌ی ایکس با تنقیه‌ی باریوم
عکس‌برداری اشعه‌ی ایکس با تنقیه‌ی باریوم نوعی آزمایش برای معاینه‌ی روده بزرگ است. برای انجام این آزمایش مایعی مخصوص را شب پیش از آزمایش می‌نوشید تا روده بزرگ را پاک کند. برای خود آزمایش، رنگی به نام باریوم با استفاده از لوله‌ای آغشته به روان‌کننده داخل مقعد شما تجویز می‌شود. باریوم محیط راست‌روده و روده بزرگ را در عکس اشعه ایکس روشن می‌کند. به این ترتیب پزشک این محیط‌ها را با اشعه‌ی ایکس بهتر مشاهده می‌کند.
کولونوسکوپی
کولونوسکوپی نوع دیگری از آزمایش است که پزشکان از آن برای معاینه‌ی روده بزرگ شما استفاده می‌کنند. طی این آزمایش، پزشک روده بزرگ شما را با استفاده از یک کولونوسکوپ معاینه می‌کند. این وسیله لوله‌ای به همراه یک دوربین و منبع نور است. معمولاً به بیمار آرام‌بخش و مسکن داده می‌شود، بنابراین احتمالاً خاطره‌ای از آزمایش ندارید و دردی هم حس نمی‌کنید. به مدت ۱ تا ۳ روز قبل از این آزمایش نباید چیزی به جز مایعات بخورید تا برای آزمایش آماده شوید. شاید لازم باشد شب پیش از آزمایش ملین یا تنقیه مصرف کنید تا روده بزرگ تمیز شود.
| خلاصه: در صورت ادامه‌دار بودن یبوست یا داشتن علایم نگران‌کننده، می‌توان از آزمایشاتی مانند آزمایش خون برای تعداد گلبول‌ها، سطح الکترولیت‌ها و عملکرد تیروئید، بررسی مارکر، فشارسنجی مقعد و راست‌روده، عکس‌برداری با تنقیه باریوم، و کولونوسکوپی استفاده کرد. |
درمان یبوست
تغییر رژیم غذایی و افزایش فعالیت بدنی آسان‌ترین و سریع‌ترین راه برای درمان و پیشگیری از یبوست است، ولی می‌توانید ترفندهای زیر را هم امتحان کنید:
- هر روز ۱.۵ تا ۲ لیتر مایعات غیرشیرین مثل آب بنوشید تا آب بدنتان تأمین شود.
- مصرف الکل و نوشیدنی‌های کافئین‌دار را محدود کنید چرا که موجب کم‌آبی بدن می‌شوند.
- به رژیم غذایی‌تان غذاهای پرفیبر مانند میوه و سبزیجات نپخته، غلات کامل، حبوبات، آلو یا غلات سبوس‌دار اضافه کنید. مقدار مصرفی فیبر شما در یک روز باید بین ۲۰ تا ۳۵ گرم باشد.
- مصرف غذاهای کم‌فیبر مانند گوشت، شیر، پنیر و غذاهای فرآوری‌شده را کاهش دهید.
- تلاش کنید حدود ۱۵۰ دقیقه ورزش با شدت متوسط در هفته داشته باشید، یعنی روزی ۳۰ دقیقه در پنج روز از هفته. قدم زدن، شنا یا دوچرخه‌سواری را امتحان کنید.
- اگر حس دفع مدفوع به شما دست داد آن را به تأخیر نیندازید. هر چه بیشتر صبر کنید، مدفوع سفت‌تر می‌شود.
- از پزشکتان درباره‌ی تمرین‌های روده بزرگ بپرسید تا بدنتان را عادت دهید هر روز حدود ۱۵ تا ۴۵ دقیقه بعد از صبحانه دفع داشته باشد.
- در صورت استفاده از توالت فرنگی، موقع دفع پاها را روی یک چهارپایه قرار دهید و زانوهایتان را بالا بیاورید.
- هنگام استفاده از دستشویی زمان زیادی به خودتان بدهید و سعی کنید عضلاتتان را شل کنید.
- خیلی کم از ملین‌ها استفاده کنید. ممکن است پزشک برای مدتی کوتاه برایتان ملین یا تنقیه تجویز کند تا مدفوعتان نرم شود. هرگز بدون مشورت با پزشک از ملین‌ها بیش از ۲ هفته استفاده کنید. امکان دارد بدنتان به آن‌ها وابسته شود.
- از یک متخصص مراقبت بهداشتی سؤال کنید که آیا هیچ یک از داروهایی که مصرف می‌کنید باعث یبوست می‌شود یا خیر
داروهای بدون نسخه
اگر درمان‌های خانگی اثر نکنند، ممکن است متخصص مراقبت‌های بهداشتی ملین‌های بدون نسخه مانند مکمل‌های فیبردار، داروهای اسمزی مانند شیر منیزی، نرم‌کننده‌های مدفوع، روان‌کننده‌هایی مانند روغن معدنی، و داروهای محرک روده بزرگ را توصیه کند.
داروهای با نسخه پزشک
اگر هنوز هم مشکل یبوست داشته باشید، ممکن است پزشک داروهای زیر را برای کمک به شما تجویز کند:
- لوبیپروستون: این دارو میزان مایع درون روده را افزایش می‌دهد.
- لیناکلوتید و پلکاناتاید: این داروها به افراد مبتلا به یبوست طولانی یا سندروم روده‌ی تحریک‌پذیر کمک می‌کنند دفعلات اجابت مزاج خود را بیشتر کنند.
- پروکالوپراید: این دارو به روده بزرگ کمک می‌کند مدفوع را در طول خود حرکت دهد.
امکان دارد متخصص مراقبت بهداشتی توصیه کند بعضی داروهایی که موجب یبوست می‌شود را دیگر استفاده نکنید.
سایر گزینه‌ها
دیگر ترفندهایی که ممکن است کمکتان کند:
- درمان بیوفیدبک: می‌تواند به افراد کمک کند عضلاتشان را دوباره آموزش دهند.
- تنقیه
- روش خارج کردن دستی مدفوع برای تسکین علایم
- جراحی برای رفع انسداد
- درمان بلندمدت برای بیماری‌های مزمن، مانند سندروم روده‌ی تحریک‌پذیر
| خلاصه: تغییر رژیم غذایی و افزایش فعالیت بدنی بهترین راه درمان و پیشگیری از یبوست است، ولی در صورت عدم رفع علایم، می‌توان از داروها یا روش‌های دیگر استفاده کرد. |
سخن پایانی
یبوست مشکل رایجی است که افراد به سبب افزایش سن، استفاده از بعضی داروها یا عدم استفاده از فیبر کافی در رژیم غذایی، به آن دچار می‌شوند. بیشتر موارد ابتلا به یبوست خفیف هستند و به آسانی با تغییر رژیم غذایی و ورزش درمان می‌شوند. اگر یبوست مزمن یا یبوست همراه با دیگر تغییرات اجابت مزاج دارید؛ لازم است با یک پزشک صحبت کنید.