لیکوپن نوعی رنگدانه آلی به نام کاروتنوئید مربوط به بتاکاروتن است که به برخی از سبزیجات و میوه‌ها رنگ قرمز می‌دهد. لیکوپن یک آنتی‌اکسیدان قوی است که ممکن است به محافظت از سلول‌ها در برابر آسیب کمک کند و در میوه‌هایی مانند گوجه فرنگی، هندوانه، پرتقال قرمز، گریپ فروت، زردآلو، رزهیپ و گواوا یافت می‌شود. مصرف لیکوپن فواید زیادی برای بدن دارد و از جمله برای فشار خون بالا، کلسترول بالا و سرطان مفید است. با توجه به فواید لیکوپن، این ماده به صورت مکمل نیز تولید شده و در بازار موجود است. در ادامه این مطلب، به بررسی مزایا و خواص لیکوپن، عوارض جانبی احتمالی و تداخلات آن می‌پردازیم.
لیکوپن چیست؟
لیکوپن، ماده شیمیایی گیاهی با نام کاروتنوئید است که به شکل طبیعی، به میوه‌هایی مانند گوجه فرنگی، هندوانه و فلفل قرمز رنگ قرمز می‌دهد. لیکوپن معمولاً در بسیاری از میوه‌ها و سبزیجات یافت می‌شود، اما به‌ویژه در گوجه فرنگی، از جمله گوجه فرنگی تازه، سس گوجه فرنگی و آب گوجه فرنگی فراوانی بیشتری دارد، به طوری که 130 گرم گوجه فرنگی تازه حاوی 4 تا 10 میلی‌گرم لیکوپن است. تصور می‌شود که لیکوپن برای سلامت استخوان‌ها مفید است و به‌عنوان یک آنتی‌اکسیدان قوی، به محافظت در برابر بیماری‌های قلبی، انواع خاصی از سرطان و قند خون بالا کمک می‌کند. علاوه بر منابع غذایی، لیکوپن به عنوان یک مکمل غذایی به شکل قرص و کپسول، در دوزهای 15-45 میلی‌گرم نیز موجود است.
موارد مصرف و فواید لیکوپن
یکی از بزرگترین مزایا و فواید لیکوپن این است که یک آنتی‌اکسیدان است و از بدن در برابر رادیکال‌های آزاد که می‌تواند به DNA و سایر ساختارهای سلولی آسیب برساند، محافظت می‌کند. خواص آنتی‌اکسیدانی لیکوپن به تعادل فعالیت رادیکال‌های آزاد در بدن کمک می‌کند و با انجام این کار، خطر ابتلا به برخی بیماری‌ها را کاهش می‌دهد. برای مثال، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد لیکوپن در حفظ سلامت استخوان‌ها کارآمد است. مزایا و فواید لیکوپن در ادامه آورده شده است.
سلامت استخوان
شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد لیکوپن می‌تواند به حفظ استحکام استخوان‌ها کمک کند. در یک مطالعه بالینی در سال 2020، نشان داده شد که لیکوپن بر متابولیسم استخوان (تولید و تجزیه مداوم بافت استخوانی) تأثیر می‌گذارد. لیکوپن فعالیت چندین ژن را که در حفظ تراکم استخوان مؤثرند، تغییر می‌دهد و باعث استحکام استخوان‌ها می‌شود.
سرطان
لیکوپن یک آنتی‌اکسیدان است. آنتی‌اکسیدان‌ها می‌توانند با جلوگیری از آسیب به DNA و ساختارهای سلولی، از بدن در برابر سرطان محافظت کنند. تحقیقات نشان داده‌اند لیکوپن، رشد سلول‌های سرطانی را کند یا متوقف می‌کند و سطوح بالاتر آن، با کاهش خطر ابتلا به سرطان، به‌ویژه سرطان‌های ریه، مثانه و پروستات ارتباط دارد. به طور کلی، پیشگیری از سرطان پروستات و مثانه، یکی از اصلی‌ترین خواص لیکوپن است که علاوه بر جلوگیری از آن، ممکن است خطر بازگشت آن را نیز کاهش دهد. از آنجایی که لیکوپن بر خلاف اکثر کاروتنوئیدها در بدن ما به ویتامین A تبدیل نمی‌شود، دانشمندان معتقدند که خواص آنتی‌اکسیدانی آن افزایش یافته و به کاهش آسیب سلولی که می‌تواند منجر به سرطان شود، کمک می‌کند.
سلامت قلب و عروق
مصرف بالاتر لیکوپن، با سلامت قلب و عروق و کاهش خطر سکته مغزی مرتبط است. مدیریت خوب فشار خون و کلسترول، برای سلامت قلب و عروق ضروری است که لیکوپن می‌تواند کمک زیادی به آن بکند. یک مطالعه شواهدی را نشان می‌دهد که لیکوپن باعث کاهش کلسترول بد (LDL) و افزایش سطح کلسترول خوب (HDL) می‌شود. این تعادل مهم است، زیرا کلسترول بالا رسوبات چربی را در رگ‌های خونی ما ایجاد می‌کند که ممکن است لخته شود و منجر به حمله قلبی یا سکته شود. علاوه بر این، لیکوپن می‌تواند به حفظ فشار خون نیز کمک کند و خطر بیماری قلبی را کاهش دهد.
سلامت پوست
مصرف طولانی مدت لیکوپن نیز با پیشگیری از سرطان پوست مرتبط است. چندین مطالعه نشان می‌دهد افرادی که روزانه رب گوجه‌فرنگی را در رژیم غذایی خود جای می‌دهند، تا ۴۰ درصد کمتر از سایر افراد، دچار آسیب پوستی ناشی از اشعه ماوراء بنفش (UV) ناشی از نور خورشید می‌شوند. اگرچه مصرف گوجه فرنگی نمی‌تواند جایگزین استفاده از ضد آفتاب شود، اما محققان دریافتند لیکوپن همانند یک ضد آفتاب با SPF 1.3، سطح ثابتی از محافظت از پوست را فراهم می‌کند. علاوه بر این، لیکوپن سطح پروکلاژن را نیز در پوست به میزان قابل‌توجهی افزایش می‌دهد که این امر ممکن است آسیب‌های پوستی ناشی از افزایش سن را کاهش دهد.
بهبود باروری در مردان
یکی دیگر از فواید لیکوپن، کمک به باروری و توانایی جنسی در مردان است. بنا بر یک پژوهش، مصرف 14 میلی‌گرم لیکوپن در روز می‌تواند باروری را در مردان جوان سالم تا حدود 40 درصد بهبود بخشد.
کاهش درد
برخی از تحقیقات حاکی از آن‌اند که لیکوپن می‌تواند درد را تا حدی مشابه با داروهای ایبوپروفن کاهش دهد. چندین مطالعه به تأثیرات و خواص لیکوپن بر درد عصبی که درمان آن بسیار دشوار است، پرداخته است.
جلوگیری از ابتلا به بیماری‌ها
لیکوپن کاروتنوئیدی است که دارای بیشترین اثر آنتی‌اکسیدانی است و به بدن ما کمک می‌کند تا با استرس اکسیداتیو، یک وضعیت پاتولوژیک ناشی از رادیکال‌های آزاد بیش از حد که بدن نمی‌تواند به طور طبیعی آنها را دفع کند، مبارزه کند. اثر اصلی این وضعیت تسریع فرآیندهای پیری سلولی و فعال شدن یک سری واکنش‌های التهابی و دژنراتیو است که می‌تواند به افزایش بروز بیماری‌های متعدد، به ویژه برخی از بیماری‌های قلبی، دیابت، چاقی، بیماری‌های عصبی و حتی برخی از انواع سرطان مانند سرطان پروستات جلوگیری کند.
عوارض جانبی لیکوپن
اگرچه لیکوپن دارای مزایای سلامتی زیادی است، اما می‌تواند اثرات نامطلوبی نیز در بدن ایجاد کند. مصرف بیش از حد مواد غذایی حاوی لیکوپن یا مکمل این ماده در مقادیر زیاد، می‌تواند منجر به لیکوپنمی شود. لیکوپنمی منجر به تغییر رنگ نارنجی یا قرمز پوست می‌شود و پس از خوردن یک رژیم غذایی کم لیکوپن برطرف می‌شود. اگر بعد از مصرف لیکوپن احساس خوبی ندارید، مصرف مکمل را قطع کرده و به پزشک مراجعه کنید.
موارد احتیاط
به‌طور‌کلی باید از مصرف مکمل لیکوپن در موارد زیر اجتناب کرد:
- بارداری: در صورت مصرف مکمل لیکوپن در دوران بارداری، احتمال زایمان زودرس و همچنین تولد نوزاد با وزن کمتر وجود دارد. بنابراین بهتر است این مکمل تحت نظر پزشک مصرف شود.
- شیردهی: لیکوپن می‌تواند از شیر مادر به نوزادان منتقل شود. به همین دلیل در دوران شیردهی، بهتر است از مصرف مکمل لیکوپن اجتناب شود.
- پس از عمل جراحی: لیکوپن ممکن است باعث رقیق‌شدن خون شود و خطر خونریزی در حین و بعد از جراحی را افزایش دهد. بنابراین، حداقل دو هفته قبل از جراحی، باید مصرف مکمل لیکوپن را متوقف کنید و در مورد مصرف آن بعد از جراحی نیز با پزشک خود مشورت کنید.
- مکمل‌های دیگر: مصرف مکمل لیکوپن همراه با لوتئین، بتاکاروتن، کلسیم یا مکمل کاروتنوئیدی دیگر، ممکن است منجر به کاهش جذب آن شود.
- داروهای ضد اشتها: داروهایی که مصرف غذا را کاهش می‌دهند، ممکن است اثربخشی لیکوپن را کاهش دهند.
- مهارکننده‌های لیپاز: مهارکننده‌های لیپاز، که جذب چربی را کاهش می‌دهند، ممکن است بر توانایی بدن شما برای جذب لیکوپن تأثیر بگذارند.
مقدار مصرف لیکوپن
به‌طور‌کلی، هیچ توصیه رسمی و مشخصی در مورد میزان مصرف لیکوپن وجود ندارد، اما گفته می‌شود مصرف 2 تا 75 میلی‌گرم در روز برای بدن بی‌خطر است. مدت زمان استفاده نیز معمولاً یک تا شش ماه توصیه می‌شود. لیکوپن محلول در چربی است، به این معنی که وقتی همراه با چربی مصرف شود، بهتر در روده جذب می‌شود. به این ترتیب، باید مکمل‌های لیکوپن را با وعده‌های غذایی حاوی مقادیر معقول چربی سالم، مانند آجیل، ماهی‌های چرب، تخم‌مرغ، آووکادو یا روغن زیتون مصرف کنید.
منابع غذایی حاوی لیکوپن
اگرچه لیکوپن رایج‌ترین کاروتنوئیدی است که در بدن انسان یافت می‌شود، اما بدن انسان قادر به سنتز آن نیست و بنابراین، تنها از طریق رژیم غذایی و خرید مکمل لیکوپن قابل جذب است. با توجه به خواص مفید این آنتی‌اکسیدان، لازم است بدانید که لیکوپن در کدام منابع غذایی یافت می‌شود تا رژیم غذایی مناسبی را مصرف کنید. غذاهای غنی از لیکوپن در وهله اول شامل گوجه فرنگی رسیده و مشتقات آن (سس‌ها و آب میوه‌ها) هستند که منبع اصلی لیکوپن می‌باشند. همچنین در میوه‌های دیگری مانند هندوانه، پرتقال خونی، انبه، خربزه، گواوا، گریپ فروت، زردآلو، پاپایا و کلم قرمز نیز مقدار کمتر لیکوپن یافت می‌شود. مواد دیگری مانند مارچوبه، خرمالو و فلفل دلمه‌ای قرمز نیز می‌توانند منبع لیکوپن باشند.
سخن پایانی
لیکوپن یک ماده شیمیایی گیاهی به نام کاروتنوئید است که بیشتر در میوه‌هایی مانند گوجه فرنگی، هندوانه و فلفل قرمز شیرین یافت می‌شود و رنگ قرمز متمایزی را به آنها می‌دهد. به گفته پزشکان و محققان، لیکوپن با داشتن مقادیر زیاد آنتی اکسیدان، برای بدن انسان فواید زیادی دارد. از فواید لیکوپن می‌توان به سلامت استخوان‌ها، سلامت قلب، سلامت پوست، تنظیم فشار خون و محافظت در برابر بیماری‌هایی مانند سرطان و اشاره کرد. در این مطلب سعی کردیم تا به طور کامل و جامع به فواید و خواص لیکوپن پرداخته و عوارض جانبی و موارد احتیاط آن را بیان کنیم. در صورت نیاز به مشاوره و کسب اطلاعات جامع در مورد انواع مکمل، از جمله مکمل لیکوپن متخصصین داروخانه‌ی آنلاین زیوش همواره پاسخگوی شما هستند.