سوختگی با آب جوش؛ تشخیص شدت سوختگی و راه‌های درمان

احتمالاً برایتان پیش آمده است که حین آماده‌کردن غذا، چای، قهوه یا هنگام شستن ظروف با آب گرم، دچار سوختگی ناشی از آب جوش شده باشید. این سوختگی‌ها که اغلب به‌صورت تصادفی رخ می‌دهند، معمولاً دردناک هستند و ظاهر خوشایندی از خود به‌جا نمی‌گذارند.

متأسفانه، سوختگی یکی از شایع‌ترین آسیب‌های خانگی، به‌خصوص در میان کودکان است. سوختگی با آب جوش در محیط‌های مختلفی مانند خانه، آشپزخانه، حمام و محل کار اتفاق می‌افتد. در موارد جدی، این نوع سوختگی‌ها می‌توانند زندگی فرد را تهدید کنند.

در نتیجه، دانستن نحوه انجام کمک‌های اولیه در این موارد برای نجات جان افراد مصدوم، ضروری است. مراقبت‌های صحیح در این نوع سوختگی، میزان درد در فرد آسیب‌دیده و احتمال بروز عوارض جدی ناشی از سوختگی را کاهش می‌دهد. در این مقاله درباره علل، علائم و درمان‌های خانگی سوختگی با آب جوش را مورد بحث قرار می‌دهیم. پس با ما همراه باشید.

سوختگی چیست؟

پوست انسان تا دمای 44 درجه سانتی‌گراد را به مدت شش تا هشت ساعت بدون آسیب غیرقابل‌برگشت تحمل می‌کند. واژه «سوختگی» به معنای احساس سوزش بیش‌ازحد و طولانی‌مدت به‌دنبال یک آسیب است که باعث مرگ سلول‌های سطح پوست می‌شود. سوختگی دلایل مختلفی دارد، از جمله سوختن در اثر مایعات داغ، سوختگی‌های شیمیایی، سوختگی‌های الکتریکی، قرار گرفتن بیش‌ازحد در معرض نور خورشید و غیره. شناخت انواع سوختگی و راه‌های پیشگیری و درمان آن‌ها برای همه افراد لازم است.

سوختگی ناشی از تماس با بخار یا آب داغ، سوختگی ناشی از آب جوش نامیده می‌شود. در این موارد، پوست آسیب‌دیده پروتئینی به نام کلاژن تولید می‌کند تا خود را ترمیم کند. با بهبودی پوست، نواحی ضخیم و تغییر رنگ‌یافته‌ای به نام زخم یا اسکار ایجاد می‌شود. در این حالت، فرد معمولاً به دنبال راه‌های بهبود زخم ناشی از سوختگی خواهد بود.

برخی از انواع زخم‌های سوختگی با آب جوش موقتی هستند و با گذشت زمان محو می‌شوند. برخی دیگر هم دائمی هستند و روی ظاهر پوست افراد تأثیر ناخوشایندی می‌گذارند. اولین علامت سوختگی با آب جوش در بسیاری از افراد، درد ناگهانی و شدید است. بااین‌حال، سوختگی‌های درجه سه، به‌دلیل آسیب به اعصاب زیر پوست، ممکن است بدون درد باشند. این نوع سوختگی‌ها خطرناک هستند، زیرا ممکن است بدن در اثر گرما دچار شوک شود و اقدام پزشکی فوری نیاز باشد.

 

انواع سوختگی با آب جوش و علائم آن

انواع سوختگی با آب جوش بر اساس شدت علائم و میزان آسیب به پوست طبقه‌بندی می‌شوند. شناسایی علائم و نشانه‌های مرتبط با هر یک از انواع سوختگی با آب جوش، تعیین شدت سوختگی را آسان‌تر می‌کند و به مراقبت اصولی و صحیح بیمار کمک می‌کند.

1. علائم سوختگی درجه یک یا سوختگی سطحی با آب جوش

سوختگی درجه‌یک، در بین انواع سوختگی با آب جوش، کمترین آسیب را به پوست وارد می‌کند. این نوع سوختگی، خارجی‌ترین لایه پوست یعنی اپیدرم را درگیر می‌کند. علائم این نوع سوختگی عبارتند از: قرمزی، تورم و درد.
ازآنجایی‌که این سوختگی در لایه خارجی پوست بروز می‌کند، پس از ریزش سلول‌های پوست، علائم و نشانه‌ها از بین می‌روند. سوختگی‌های درجه‌یک معمولاً طی 7 تا 10 روز بهبود می‌یابند.

2. علائم سوختگی درجه دو با آب جوش

سوختگی‌های درجه‌دو جدی‌تر هستند، زیرا آسیب از لایه خارجی پوست فراتر می‌رود و دومین لایه پوست یعنی درم را درگیر می‌کند. این نوع سوختگی بر رشته‌های عصبی، رگ‌های خونی و فولیکول‌های مو تأثیر می‌گذارد.
در این نوع سوختگی، پوست تاول می‌زند و به‌شدت قرمز و دردناک می‌شود. برخی از تاول‌ها نیز باز می‌شوند و ظاهری مرطوب به سوختگی می‌دهند که اصطلاحاً به آن تاول سوختگی گفته می‌شود.
با گذشت زمان، بافت ضخیم و دلمه‌مانندی ممکن است روی زخم ایجاد شود. بهبودی برخی از سوختگی‌های درجه‌دو ممکن است بیش از سه هفته طول بکشد، اما بیشتر آن‌ها طی دو تا سه هفته با تغییر در رنگ‌دانه‌های پوست بهبود می‌یابند. برای از بین بردن این جای زخم‌ها می‌توانید اقدام به خرید ترمیم کننده اسکار کنید.

3. علائم سوختگی درجه سه با آب جوش

در این نوع سوختگی، هر سه لایه پوست، شامل اپیدرم، درم و زیرپوست درگیر می‌شود و شدت سوختگی با آب جوش به حدی است که نیاز به مراقبت‌های پزشکی فوری دارد.
این تصور غلط وجود دارد که سوختگی‌های درجه‌سه، دردناک‌ترین انواع سوختگی با آب جوش هستند. اما در سوختگی نوع سه، برخی مواقع آسیب به‌قدری گسترده است که اعصاب آسیب می‌بینند و از بین می‌روند، به همین دلیل درد احساس نمی‌شود.

در این نوع سوختگی، ممکن است تغییر شدید بافت و رنگ پوست را مشاهده کنید. هیچ مدت‌زمان مشخصی برای بهبودی سوختگی‌های درجه‌سه وجود ندارد.

 

عوارض سوختگی ناشی از آب جوش

برخی از عوارض ناشی از سوختگی با آب جوش خطرناک هستند. احتمال بروز عوارض جدی سوختگی ناشی از آب جوش در سوختگی‌های درجه سه بیشتر است. این عوارض عبارتند از:

• عفونت: همه انواع سوختگی با آب جوش، خطر عفونت سوختگی پوست را به همراه دارد. در این موارد، سد دفاعی پوست شکسته شده و ورود باکتری‌ها به بدن تسهیل می‌شود. همچنین، محیط مرطوب ناحیه آسیب‌دیده احتمال رشد باکتری‌ها را افزایش می‌دهد.
  در موارد نادر، عفونت ممکن است به جریان خون وارد شده و شرایط کشنده‌ای به نام مسمومیت خون (سپسیس) ایجاد کند.
• ایجاد جای زخم سوختگی با آب جوش: زخم سوختگی با آب جوش به‌صورت یک لکه یا خط بافتی است که پس از بهبود زخم باقی می‌ماند.
• شوک: شوک یک وضعیت جدی است و زمانی رخ می‌دهد که اکسیژن کافی وجود نداشته باشد. از علائم شوک می‌توان به صورت رنگ‌پریده، پوست سرد، تنفس سریع و کم‌عمق، ضربان قلب بالا و بی‌هوشی اشاره کرد.
• هیپوترمی (کاهش دمای بدن)
• هیپوولمی (کاهش حجم خون)

 

راه‌های جلوگیری از سوختگی با آب جوش

بهترین راه آشکار برای مبارزه با انواع سوختگی، جلوگیری از بروز آن است. واقعیت این است که اکثر سوختگی‌ها در منزل اتفاق می‌افتد و نوزادان و کودکان خردسال بیشترین آسیب‌پذیری را در برابر سوختگی دارند. رعایت نکات زیر در جلوگیری از آسیب سوختگی ناشی از آب جوش، به‌ویژه در خانواده‌هایی که از کودکان و افراد سالمند نگهداری می‌کنند، بسیار مهم است:

• ترموستات آبگرم‌کن خود را روی دمای 55 درجه سانتی‌گراد تنظیم کنید. این دمای پایین به کاهش خطر سوختگی ناشی از آب جوش کمک می‌کند.
• قبل از قرار دادن کودک در وان حمام، دمای آب را با دست یا آرنج خود تست کنید.
• نصب دریچه‌های ترموستاتیک روی شیرها و سر دوش‌ها به تنظیم دمای آب و جلوگیری از افزایش ناگهانی آب گرم کمک می‌کند.
• مایعات داغ را از دسترس کودکان دور نگه دارید.
• به کودکان خود در مورد خطرات آب گرم و اهمیت بازی‌نکردن با شیرآلات آموزش دهید و به آن‌ها یاد دهید که چگونه به شکلی ایمن دمای آب را بررسی کنند.
• هنگام آشپزی، کودکان را از آشپزخانه دور نگه دارید.
• هنگام جوشاندن آب، قابلمه را به دورترین شعله از لبه گاز ببرید.

 

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

تشخیص اینکه چه زمانی می‌توان سوختگی را در خانه درمان کرد و چه زمانی نیاز به مراقبت‌های پزشکی وجود دارد، بسیار مهم است. در موارد زیر حتماً باید از پزشک کمک بگیرید:

• اگر سوختگی بیش از 10 درصد بدن را درگیر کرده باشد.
• اگر سوختگی در نواحی حساسی مانند صورت، دست‌ها، باسن، ناحیه کشاله‌ران یا مفصل اصلی رخ داده باشد.
• اگر علائم عفونت مانند تب، لرز، ترشح چرک از زخم، بوی بد زخم و افزایش درد و تورم مشاهده شود.
• در هنگام بروز سوختگی‌های شدیدی که به لایه‌های عمیق‌تر پوست نفوذ می‌کنند و منجر به درد شدید، تاول و گاهی آسیب دائمی بافت می‌شوند.
• اگر فرد مصدوم دارای نقص سیستم ایمنی است.

 

اقدامات اولیه هنگام سوختگی با آب جوش

هدف از اقدامات اولیه، کاهش درد، جلوگیری از بروز عفونت و بهبود سریع‌تر زخم سوختگی با آب جوش است. البته در صورت مشاهده علائم شوک، عفونت شدید و همچنین در سوختگی درجه سه، فرد مصدوم باید حتماً تحت مراقبت‌های پزشکی قرار گیرد.

اقدامات اولیه‌ای که در زمان سوختگی با آب جوش می‌توان انجام داد، شامل موارد زیر است:

• دور کردن فرد آسیب‌دیده از منبع آسیب
• درآوردن جواهرات و لباس‌های تنگ: اگر سوختگی با آب جوش در ناحیه‌ای از بدن است که جواهرات یا لباس‌های تنگ نزدیک ناحیه آسیب‌دیده وجود دارد، با احتیاط آن‌ها را بردارید. سوختگی با تورم همراه است و جواهرات یا لباس‌های تنگ در جای خود باعث تشدید آسیب می‌شوند. البته اگر لباس به ناحیه سوختگی چسبیده است، نباید آن را در بیاورید، زیرا شدت سوختگی با آب جوش را بیشتر می‌کند.
• استفاده از آب خنک: در سوختگی‌های خفیف لازم است آب خنک (نه آب سرد) را حدود ۲۰ دقیقه روی ناحیه سوختگی بگیرید. سپس محل سوخته را با آب و صابون ملایم بشویید.
• استفاده از کمپرس خنک: کمپرس خنک یا پارچه مرطوب و تمیزی که روی ناحیه سوختگی قرار می‌گیرد، به تسکین درد و تورم کمک می‌کند. کمپرس خنک را در فواصل ۵ تا ۱۵ دقیقه‌ای روی ناحیه آسیب‌دیده بگذارید.
• پوشاندن زخم سوختگی با آب جوش: محل سوختگی را با یک باند غیر چسبنده یا پارچه تمیز بپوشانید تا از زخم سوختگی با آب جوش در برابر میکروب‌ها محافظت شود و احتمال بروز عفونت کاهش یابد.
• مصرف داروهای مسکن: داروهای مسکن مثل ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن برای تسکین درد فرد مصدوم کاربرد دارد.

 

 

بهترین پماد التیام بخش سوختگی با آب جوش چیست؟

انتخاب بهترین پماد التیام‌بخش سوختگی با آب جوش با توجه به شدت سوختگی و با مشورت پزشک یا داروساز امکان‌پذیر است. به‌طور کلی، داروهای موضعی که برای درمان سوختگی ناشی از آب جوش وجود دارند، عبارتند از:

1. پمادهای سوختگی

پمادهای سوختگی با دارا بودن ترکیباتی مانند زینک اکسید، یک لایه محافظ بر روی پوست ایجاد می‌کنند و درد، خارش و تحریک را در پوست آسیب‌دیده کاهش می‌دهند.

2. داروهای آنتی‌بیوتیک موضعی

پمادهایی مانند سیلور سولفادیازین و موپیروسین به پیشگیری از عفونت زخم سوختگی با آب جوش و مرطوب نگه‌داشتن ناحیه کمک می‌کنند.

3. پماد بی‌حس‌کننده

داروهای بی‌حسی موضعی مانند لیدوکایین با تأثیری که بر روی اعصاب می‌گذارند، به تسکین درد و التهاب ناحیه آسیب‌دیده در سوختگی‌های خفیف و درجه یک کمک می‌کنند. استفاده از این دسته از داروها در سوختگی‌های شدید و زخم‌های باز توصیه نمی‌شود.

4. استفاده از کرم‌های ترمیم کننده

پس از بهبود زخم، زمانی که زخم سوختگی با آب جوش خشک شد و دیگر خارش نداشت، استفاده روزانه از یک ترمیم‌کننده می‌تواند رد اسکار را کاهش دهد. آشنایی با محصولات ترمیم‌کننده پوست برای افرادی که به ظاهر پوست خود اهمیت می‌دهند، لازم است.

 

درمان‌های خانگی درست و نادرست سوختگی با آب جوش

اکثر سوختگی‌های درجه یک و دو با قطر کمتر از ۷.۵ سانتی‌متر را می‌توان با درمان‌های خانگی سوختگی با آب جوش درمان کرد، ولی سوختگی‌های شدیدتر باید توسط پزشک معالجه شوند. علاوه بر انجام کمک‌های اولیه لازم که در قسمت قبل به آن اشاره شد، درمان‌های خانگی سوختگی با آب جوش عبارتند از:

1. استفاده از ژل آلوئه‌ورا

ژل آلوئه‌ورا ضدالتهاب است، گردش خون را تقویت می‌کند و از رشد باکتری‌ها جلوگیری می‌کند؛ بنابراین در بهبود سوختگی‌های درجه یک تا دو مؤثر است.

2. کاهش قرار گرفتن در معرض نور خورشید

پوست سوخته به نور خورشید بسیار حساس خواهد بود؛ لذا پوشاندن ناحیه آسیب‌دیده با لباس و استفاده از کرم‌های ضدآفتاب با فاکتور حفاظتی بالا (SPF) زمانی که از منزل بیرون می‌روید، برای محافظت از ناحیه آسیب‌دیده در برابر نور خورشید ضروری است.

 

باورهای عوامانه نادرست درباره درمان سوختگی

برخی از راهکارهای درمانی خانگی در بین مردم وجود دارد که به جز اینکه پایه علمی ندارند، با دستکاری تاول‌ها و جای سوختگی، به این نواحی آسیب می‌رسانند؛ پس باید از آن‌ها اجتناب شود. این روش‌ها عبارتند از:

1. استفاده از روغن‌ها و کره

برخلاف تصور رایج، روغن‌های پخت‌وپز مانند روغن زیتون و کره، گرما و حرارت را نگه می‌دارند. همچنین ممکن است حاوی باکتری‌های مضری باشند که پوست آسیب‌دیده را آلوده و زخم سوختگی را تشدید کند.

2. سفیده تخم‌مرغ

سفیده تخم‌مرغ نپخته، خطر ایجاد عفونت باکتریایی دارد و نباید روی محل سوختگی قرار گیرد. تخم‌مرغ همچنین می‌تواند باعث واکنش آلرژیک شود.

3. خمیر دندان

خمیردندان علاوه بر اینکه استریل نیست، زخم سوختگی با آب جوش را تحریک می‌کند و محیط مساعدی برای عفونت ایجاد می‌کند.

5. یخ

یخ و آب بسیار سرد، ناحیه سوختگی را بیشتر تحریک می‌کنند. به‌علاوه، در صورت استفاده نادرست از یخ ممکن است سوختگی سرد ایجاد شود.

 

سخن پایانی

سوختگی با آب جوش یکی از حوادث رایج است. شدت سوختگی با آب جوش به عواملی مانند دما و مدت‌زمان قرار‌گرفتن در معرض آب جوش بستگی دارد. زخم سوختگی با آب جوش معمولاً به‌صورت پوست قرمز، متورم و درد شدید ظاهر می‌شود. ولی در موارد شدیدتر، با علائم و عوارض جدی همراه است و حتی ممکن است جان فرد مصدوم را به خطر بیندازد.

جراحات ناشی از سوختگی با آب جوش معمولاً دیر‌التیام هستند، زیرا بافت‌ها و سلول‌های آسیب‌دیده بدن را از بین می‌برد. در‌حالی‌که بسیاری از این موارد سوختگی ناشی از آب جوش را می‌توان در خانه درمان کرد، موارد شدید نیز به اقدامات پزشکی فوری نیاز دارد. اگر کودک کم‌سن‌و‌سال در منزل دارید، با رعایت نکات ایمنی، به‌راحتی می‌توان از سوختگی ناشی از آب جوش جلوگیری کرد. همچنین برای خرید پماد ترمیم کننده سوختگی، می‌توانید از طریق داروخانه آنلاین زیوش اقدام کنید.

 

سؤالات متداول

1. چرا در سوختگی‌ها تاول ایجاد می‌شود؟

تاول‌های ناشی از سوختگی، اغلب به‌عنوان یک واکنش حفاظتی و التهابی بدن در برابر آسیب بیشتر به بافت‌های زیرین به‌حساب می‌آید.

2. آیا ممکن است داروها در روند بهبود سوختگی اختلال ایجاد ‌کنند؟

بله. برای مثال، داروهای کورتیکواستروئید با سرکوب التهاب و پاسخ ایمنی بدن، بهبود زخم سوختگی را به تأخیر می‌اندازند. داروهای سرکوب‌کننده‌ سیستم ایمنی، توانایی بدن برای مبارزه با عفونت و ترمیم بافت را مختل می‌کنند. همچنین، برخی آنتی‌بیوتیک‌ها مانند کوتریموکسازول، باعث واکنش‌های پوستی می‌شوند که بهبود زخم سوختگی ناشی از آب جوش را پیچیده می‌کند.

3. آیا جای سوختگی با آب جوش می‌ماند؟

در سوختگی درجه یک، معمولاً زخمی روی پوست باقی نمی‌ماند. در سوختگی درجه دو، احتمال ایجاد زخم سوختگی بیشتر است. ولی در سوختگی‌های شدید، معمولاً اسکار باقی می‌ماند.

 

نویسنده: مهشید عابدی

ناظر علمی: دکتر علی سالاری تبار و امیرحسین ملک زاده