گاهی با احساس خفگی از خواب بیدار می‌شوید، در طول روز احساس خواب آلودگی شدید دارید، از کیفیت خواب خود چندان راضی نیستید، دیگران از صدای خروپف شما به ستوه می آیند، این مسائل به احتمال زیاد به عارضه وقفه تنفسی مربوط میشوند. بنابراین بهتر است که درک بیشتری از این مشکل داشته باشید. مطالب پیش رو به شما در شناخت بیشتر وقفه تنفسی در خواب کمک خواهد کرد.
آپنه یا وقفه تنفسی در خواب چیست؟
وقفه تنفسی در خواب وضعیتی است که در آن تنفس به طور غیر ارادی برای مدت کوتاهی در طول خواب متوقف میشود. در کل 3 نوع وقفه تنفسی در خواب شناسایی شده است:
- Obstructive Sleep Apnea یا OSA: شایعترین حالت که در اثر تنگ شدن یا گرفتگی مجاری تنفسی بهوجود می‌آید.
- Central Sleep Apnea: در اثر اشکالی در سیستم عصبی مرکزی بهوجود می‌آید. در واقع مغز دستور تنفس را به ماهیچه‌های تنفسی ارسال نمیکند.
- Mixed Sleep Apnea: ترکیبی از دو حالت فوقالذکر است.
به دلیل شیوع بالای OSA، در این مقاله ما بیشتر به این نوع از وقفه تنفسی میپردازیم.
به طور معمول، هوا همواره از طریق بینی و دهان بدون مشکلی به ریه‌ها میرسد، اما این روند در حالت OSA دچار مشکل میشود. به دوره‌هایی که تنفس متوقف میشود، آپنه (Apnea) میگویند. در OSA، جریان عادی هوا در طول شب بارها متوقف میشود چرا که فضای راه هوایی در ناحیه گلو بسیار تنگ است. خروپف مشخصه این حالت است. خروپف از فشرده شدن جریان هوا در فضای باریک راه هوایی ناشی میشود.
در صورت عدم رسیدگی و درمان به موقع، OSA میتواند باعث ایجاد مشکلات دیگری از جمله موارد زیر شود:
- فشار خون بالا
- مشکلات قلبی
- سکته
- دیابت
برای جلوگیری از ایجاد مشکلات جدی، به تشخیص و درمان مناسب نیاز است.
علایم و نشانههای آپنه چیست؟
وقفه تنفسی در خواب در واقع باعث اکسیژنرسانی ناقص در حین خواب میشود و اکثر عوارض این بیماری ناشی از همین مسئله است. در عین حال به خاطر کیفیت کم خواب، میزان هوشیاری و شادابی در روز افت میکند. از دیگر عوارض آن میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- سردردهایی که سخت آرام میشوند
- بد خلقی
- فراموشی
- خوابآلودگی یا منگی
- خروپف
- تشدید افسردگی
- بیشفعالی در کودکان
- کاهش میل جنسی
- کاهش عملکرد کاری
- تورم در پا
یکی از خطرناکترین حالت‌های ایجاد شده در افراد مبتلا به OSA، افزایش احتمال حوادث خطرساز برای خود و دیگران به دلیل میزان بالای خوابآلودگی در طول روز است.
علت بروز آپنه چیست؟ چه افرادی بیشتر در معرض آپنه قرار دارند؟
تنگی مجاری تنفسی، علت اصلی ایجاد OSA است. در کل هر حالت یا عارضه دیگری که باعث تنگی و یا مسدودسازی مجاری تنفسی تحتانی (دهان، بینی، حلق) شود، ریسک ابتلا به وقفه تنفسی در خواب را افزایش میدهد. OSAبیشتر در افراد مسن و افراد دارای اضافه وزن رخ میدهد. شواهد نشان میدهد که کاهش وزن باعث بهبود قابل توجه علائم میگردد. همچنین خوابیدن به پشت میتواند OSA را تشدید کند.
موارد زیر از جمله شرایطی هستند که احتمال ایجاد OSA را افزایش می‌دهند:
- لوزه‌های بزرگ در کودکان
- سایز دور گردن بیش از 43 سانت در مردان و 40 سانت در زنان
- زبان بزرگ که باعث گرفتگی راه تنفسی شود
- حالتی به نام Retrognathia، که در آن فک پایینی از فک بالایی کوتاه‌تر باشد
- تنگی مجرای نای و یا مجاری هوایی داخل ریه
- اضافه وزن شدید
آپنه چگونه تشخیص داده میشود؟
تشخیص وقفه تنفسی در خواب با گرفتن شرح حال کامل و معاینه فیزیکی توسط پزشک آغاز میشود. سابقه خوابآلودگی و خروپف در طول روز نشانههای مهمی هستند. پزشک سر و گردن شما را بررسی میکند تا عوامل فیزیکی مرتبط با بیماری را شناسایی کند. ممکن است پزشک از شما بخواهد که پرسشنامه‌ای را در مورد خوابآلودگی در روز، عادات خواب و کیفیت خواب تکمیل کنید.
برای تشخیص دقیق وضعیت، مجموعه تست‌هایی از فرد در حالت خواب گرفته میشود. در کل به آزمایشات و مطالعاتی که در حالت خواب انجام میشود، Polysomnography میگویند.
تست‌هایی که ممکن است برای تشخیص این عارضه گرفته شوند، به شرح زیر است:
- Electroencephalogram یا EEG: برای سنجش امواج مغزی
- electro-oculogram یا EOM: سنجش حرکت چشم‌ها
- electromyogram یا EMG: سنجش فعالیت ماهیچه‌ای
- electrocardiogram یا ECG: سنجش ضربان و ریتم ضربان قلب
- arterial blood gas analysis یا ABG: سنجش میزان اکسیژن و دیاکسیدکربن در خون
- pulse oximetry: سنجش سطح اکسیژن و ضربان قلب
در طول انجام EEG، الکترودهایی به پوست سر شما وصل شده‌اند که امواج مغزی را قبل، حین و بعد از خواب ثبت میکند. تست EOM حرکت چشم را ثبت میکند. یک الکترود کوچک 1 سانتیمتر بالای گوشه بیرونی چشم راست و دیگری 1 سانتیمتر زیر گوشه بیرونی چشم چپ قرار می‌گیرد. وقتی چشم‌ها از مرکز دور میشوند، این حرکات ثبت میشود.
امواج مغزی و حرکات چشم زمانبندی مراحل مختلف خواب را برای پزشک مشخص میکند. مراحل خواب NREM (بدون حرکت سریع چشم) و REM (همراه با حرکت سریع چشم) است. رویا، کاهش قطر و حرکت ماهیچه‌ها و فلج در هنگام خواب REM رخ میدهد.
در طول تست EMG، دو الکترود روی چانه قرار می‌گیرد؛ یکی در بالای خط فک و دیگری در زیر آن. الکترود دیگری روی هر پایه قرار می‌گیرد. الکترودهای EMG فعالیت الکتریکی ایجاد شده در حرکات عضلات را ثبت می‌کنند. شل شدن عمیق عضلات باید در هنگام خواب رخ دهد. هنگامی که در طول خواب عضلات شما شل میشوند و سپس دوباره شروع به حرکت می‌کنند، EMG افزایش مییابد.
تست ECG میتواند به پزشک در تعیین وجود بیماری قلبی کمک کند. فشار خون بالا در طولانی مدت نیز میتواند باعث تغییر در ECG شود. نظارت بر ضربان قلب و ریتم به پزشک اجازه تشخیص اختلالات قلبی در طول دورههای وقفه تنفسی را میدهد.
در Pulse Oximetry، دستگاه کوچکی به نام پالس اکسیمتر بر روی ناحیه نازکی از بدن شما که دارای جریان خون خوب است، مانند نوک انگشت یا لاله گوش چسبانده میشود. پالس اکسیمتر از یک ساطع کننده کوچک با LEDهای قرمز و مادون قرمز، برای اندازهگیری میزان اکسیژن در خون شما استفاده میکند. میزان اکسیژن در خون یا اشباع اکسیژن در طول دورههای وقفه تنفسی کاهش مییابد. به طور معمول، اشباع اکسیژن در حدود 95-100 درصد است ولی پزشک معالج درباره نتایج تست نظر نهایی را میدهد.
در ABG، با استفاده از یک سرنگ از یکی از سرخرگ‌ها نمونه خون گرفته میشود. از نمونه گرفته شده چندین داده را میتوان به دست آورد از جمله:
- غلظت، میزان و فشار نسبی اکسیژن در خون
- فشار نسبی دیاکسیدکربن در خون
- سطح بیکربنات
برای درمان آپنه چه داروهایی تجویز میشود؟
هدف اصلی در درمان OSA، جلوگیری و رفع گرفتگی مجاری تنفسی در حین خواب است. حال از جمله راههای اصلی برای این منظور میتوان به موارد پیش رو اشاره کرد:
- کاهش وزن: یکی از بهترین راه‌ها برای رفع نشانه های OSA محسوب میشود. در واقع با کاهش وزن، فشار از روی مجاری تنفسی تحتانی تا حد قابل توجهی برداشته میشود.
- داروهای رفع احتقان بینی: بیشتر برای رفع حالت ملایم بیماری کارساز است و در واقع از خروپف جلوگیری میکند.
- Continuous Positive Airway Pressure یا CPAP یا جریان هوای مثبت مکرر: از اصلی‌ترین روشهای درمان OSA است. این روش از طریق استفاده از ماسک صورت در شب انجام میشود. ماسک صورت به آرامی جریان هوای مثبت را برای باز نگه داشتن مجاری تنفسی در شب میسر میکند. جریان مثبت هوا باعث باز شدن و باز ماندن راههای هوایی در طول خواب میگردد. CPAP یک درمان بسیار موثر برای وقفه تنفسی در خواب است. همچنین ممکن است برای نگهداشتن فک پایین در جلو به یک وسیله کمکی نیاز باشد.
- Bilevel Positive Airway Pressure به اختصارBiPAP یا جریان هوای مثبت دو مرحله‌ای: اگر درمان به روش CPAP موثر واقع نشود، گاهی اوقات از این دستگاه BiPAP برای باز ماندن راههای هوایی در هنگام خواب استفاده میشود. دستگاههای BiPAP دارای تنظیمات کم و زیاد هستند که به تنفس شما پاسخ می‌دهند. این بدان معناست که فشار هنگام دم در مقابل بازدم تغییر میکند.
- Positional Therapy یا حالت درمانی: از آنجا که خوابیدن به پشت میتواند وقفه تنفسی را برای برخی از افراد بدتر کند، حالت درمانی، یادگیری خوابیدن در حالت‌های دیگر را امکانپذیر میکند.
- جراحی: (Uvulopalatopharyngoplasty) شامل برداشتن بافتهای اضافی از پشت گلو است. UPPP شایعترین نوع جراحی برای OSA است و به تسکین خروپف کمک میکند. با این حال، این جراحی برای از بین بردن کامل وقفه تنفسی در خواب اثبات نشده است و میتواند عوارضی داشته باشد. یکی از روشهای دیگر جراحی، تراکئوستومی است که این روش ممکن است به عنوان آخرین راه حل انجام شود. تراکئوستومی دهانهای را در نای ایجاد میکند که انسداد گلو را دور میزند.
حرف آخر
این بیماری چندان خطرناک نیست ولی در صورت عدم رسیدگی میتواند مشکلات نسبتا جدی ایجاد کند. پس مهم است که نسبت به نشانههای آن آشنایی داشته باشید و در صورت مشاهده هرکدام، به پزشک مراجعه کنید تا بتوانید به موقع درمان را شروع کرده و از عوارض جدی‌تر پیشگیری کنید.
لیست بیماریها:
- Retrognathia
- Central Sleep Apnea
- Mixed Sleep Apnea
- Diabetes
- Stroke