وقفه تنفسی در خواب یا Sleep Apnea

گاهی با احساس خفگی از خواب بیدار می­‌شوید، در طول روز احساس خواب آلودگی شدید دارید، از کیفیت خواب خود چندان راضی نیستید، دیگران از صدای خروپف شما به ستوه می آیند، این مسائل به احتمال زیاد به عارضه وقفه تنفسی مربوط می­شوند. بنابراین بهتر است که درک بیشتری از این مشکل داشته باشید. مطالب پیش رو به شما در شناخت بیشتر وقفه تنفسی در خواب کمک خواهد کرد.

آپنه یا وقفه تنفسی در خواب چیست؟

وقفه تنفسی در خواب وضعیتی است که در آن تنفس به طور غیر ارادی برای مدت کوتاهی در طول خواب متوقف می­‌­شود. در کل 3 نوع وقفه تنفسی در خواب شناسایی شده است:

• Obstructive Sleep Apnea یا OSA: شایع­ترین حالت که در اثر تنگ شدن یا گرفتگی مجاری تنفسی به‏­‌وجود می‌­آید.
• Central Sleep Apnea: در اثر اشکالی در سیستم عصبی مرکزی به‏­‌وجود می­‌­آید. در واقع مغز دستور تنفس را به ماهیچه­‌های تنفسی ارسال نمی­کند.
• Mixed Sleep Apnea: ترکیبی از دو حالت فوق‏‌الذکر است. ‌

به دلیل شیوع بالای OSA، در این مقاله ما بیشتر به این نوع از وقفه تنفسی می­پردازیم.

به طور معمول، هوا همواره از طریق بینی و دهان بدون مشکلی به ریه­‌ها می­رسد، اما این روند در حالت OSA دچار مشکل می‏­‌شود. به دوره­‌­هایی که تنفس متوقف می‌­شود، آپنه (Apnea) می­‌‏گویند. در OSA، جریان عادی هوا در طول شب بارها متوقف می‌­شود چرا که فضای راه هوایی در ناحیه گلو بسیار تنگ است. خروپف مشخصه این حالت است. خروپف از فشرده شدن جریان هوا در فضای باریک راه هوایی ناشی می­‌‏شود.

در صورت عدم رسیدگی و درمان به موقع، OSA می‏­‌تواند باعث ایجاد مشکلات دیگری از جمله موارد زیر شود:

• فشار خون بالا
• مشکلات قلبی
• سکته
• دیابت

برای جلوگیری از ایجاد مشکلات جدی، به تشخیص و درمان مناسب نیاز است.

علایم و نشانه‌­های آپنه چیست؟

وقفه تنفسی در خواب در واقع باعث اکسیژن­‌‏رسانی ناقص در حین خواب می­‌­شود و اکثر عوارض این بیماری ناشی از همین مسئله است. در عین حال به خاطر کیفیت کم خواب، میزان هوشیاری و شادابی در روز افت می‏­‌کند. از دیگر عوارض آن می­‌­توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سردرد­هایی که سخت آرام می‏شوند
• بد خلقی
• فراموشی
• خواب‏آلودگی یا منگی
• خروپف
• تشدید افسردگی
• بیش‏فعالی در کودکان
• کاهش میل جنسی
• کاهش عملکرد کاری
• تورم در پا

یکی از خطرناک­‌‏ترین حالت­­‌های ایجاد شده در افراد مبتلا به OSA، افزایش احتمال حوادث خطرساز برای خود و دیگران به دلیل میزان بالای خواب‏­‌آلودگی در طول روز است.

علت بروز آپنه چیست؟ چه افرادی بیشتر در معرض آپنه قرار دارند؟

تنگی مجاری تنفسی، علت اصلی ایجاد OSA است. در کل هر حالت یا عارضه­ دیگری که باعث تنگی و یا مسدودسازی مجاری تنفسی تحتانی (دهان، بینی، حلق) شود، ریسک ابتلا به وقفه تنفسی در خواب را افزایش می­‌‏دهد.  OSAبیشتر در افراد مسن و افراد دارای اضافه وزن رخ می­دهد. شواهد نشان می‏­‌دهد که کاهش وزن باعث بهبود قابل توجه علائم می­­‌گردد. همچنین خوابیدن به پشت می­تواند OSA را تشدید کند.

موارد زیر از جمله شرایطی هستند که احتمال ایجاد OSA را افزایش می­‌­دهند:

• لوزه­‌­های بزرگ در کودکان
• سایز دور گردن بیش از 43 سانت در مردان و 40 سانت در زنان
• زبان بزرگ که باعث گرفتگی راه تنفسی شود
• حالتی به نام Retrognathia، که در آن فک پایینی از فک بالایی کوتاه­‌­تر باشد
• تنگی مجرای نای و یا مجاری هوایی داخل ریه
• اضافه وزن شدید

آپنه چگونه تشخیص داده می­‌شود؟

تشخیص وقفه تنفسی در خواب با گرفتن شرح حال کامل و معاینه فیزیکی توسط پزشک آغاز می­‌­شود. سابقه خواب‏آلودگی و خروپف در طول روز نشانه­های مهمی هستند. پزشک سر و گردن شما را بررسی می­کند تا عوامل فیزیکی مرتبط با بیماری را شناسایی کند. ممکن است پزشک از شما بخواهد که پرسشنامه‌­ای را در مورد خواب‏آلودگی در روز، عادات خواب و کیفیت خواب تکمیل کنید.

برای تشخیص دقیق وضعیت، مجموعه تست‌­هایی از فرد در حالت خواب گرفته می­شود. در کل به آزمایشات و مطالعاتی که در حالت خواب انجام می‏­‌شود، Polysomnography می‏‌گویند.

تست‌­هایی که ممکن است برای تشخیص این عارضه گرفته شوند، به شرح زیر است:

• Electroencephalogram یا EEG: برای سنجش امواج مغزی
• electro-oculogram یا EOM: سنجش حرکت چشم‌­ها
• electromyogram یا EMG: سنجش فعالیت ماهیچه­‌ای
• electrocardiogram یا ECG: سنجش ضربان و ریتم ضربان قلب
• arterial blood gas analysis یا ABG: سنجش میزان اکسیژن و دی­‌اکسیدکربن در خون
• pulse oximetry: سنجش سطح اکسیژن و ضربان قلب

در طول انجام EEG، الکترود­هایی به پوست سر شما وصل شده‌­اند که امواج مغزی را قبل، حین و بعد از خواب ثبت می‌­کند. تست EOM حرکت چشم را ثبت می‌­کند. یک الکترود کوچک 1 سانتی­متر بالای گوشه بیرونی چشم راست و دیگری 1 سانتی­‌متر زیر گوشه بیرونی چشم چپ قرار می­‌گیرد. وقتی چشم­‌ها از مرکز دور می‌­شوند، این حرکات ثبت می­‌شود.

امواج مغزی و حرکات چشم زمان­بندی مراحل مختلف خواب را برای پزشک مشخص می‏‌کند. مراحل خواب NREM (بدون حرکت سریع چشم) و REM (همراه با حرکت سریع چشم) است. رویا، کاهش قطر و حرکت ماهیچه­‌ها و فلج در هنگام خواب REM رخ می‌­دهد.

در طول تست EMG، دو الکترود روی چانه قرار می­‌گیرد؛ یکی در بالای خط فک و دیگری در زیر آن. الکترود دیگری روی هر پایه قرار می‏گیرد. الکترودهای EMG فعالیت الکتریکی ایجاد شده در حرکات عضلات را  ثبت می‌­کنند. شل شدن عمیق عضلات باید در هنگام خواب رخ دهد. هنگامی که در طول خواب عضلات شما شل می­‌شوند و سپس دوباره شروع به حرکت می­‌کنند، EMG افزایش می­‌یابد.

تست ECG می‏‌تواند به پزشک در تعیین وجود بیماری قلبی کمک کند. فشار خون بالا در طولانی مدت نیز می­تواند باعث تغییر در ECG شود. نظارت بر ضربان قلب و ریتم به پزشک اجازه تشخیص اختلالات قلبی در طول دوره‌­های وقفه تنفسی را می­‌دهد.

در Pulse Oximetry، دستگاه کوچکی به نام پالس اکسی­متر بر روی ناحیه نازکی از بدن شما که دارای جریان خون خوب است، مانند نوک انگشت یا لاله گوش چسبانده می­‌شود. پالس اکسی­متر از یک ساطع کننده کوچک با LED‏‏های قرمز و مادون قرمز، برای اندازه‌‏گیری میزان اکسیژن در خون شما استفاده می­کند. میزان اکسیژن در خون یا اشباع اکسیژن در طول دوره­های وقفه تنفسی کاهش می­یابد. به طور معمول، اشباع اکسیژن در حدود 95-100 درصد است ولی پزشک معالج درباره نتایج تست نظر نهایی را می­دهد.

در ABG، با استفاده از یک سرنگ از یکی از سرخرگ‌­ها نمونه خون گرفته می‌­شود. از نمونه­ گرفته شده چندین داده را می­توان به دست آورد از جمله:

• غلظت، میزان و فشار نسبی اکسیژن در خون
• فشار نسبی دی­اکسید­کربن در خون
• سطح بی­کربنات

برای درمان آپنه چه دارو­هایی تجویز می ‏شود؟

هدف اصلی در درمان OSA، جلوگیری و رفع گرفتگی مجاری تنفسی در حین خواب است. حال از جمله راه­‌های اصلی برای این منظور می­توان به موارد پیش رو اشاره کرد:

• کاهش وزن: یکی از بهترین راه‌­ها برای رفع نشانه های OSA محسوب می­شود. در واقع با کاهش وزن، فشار از روی مجاری تنفسی تحتانی تا حد قابل توجهی برداشته می­‌شود.
• داروهای رفع احتقان بینی: بیشتر برای رفع حالت ملایم بیماری کارساز است و در واقع از خروپف جلوگیری می­کند.
• Continuous Positive Airway Pressure یا CPAP یا جریان هوای مثبت مکرر: از اصلی­‌ترین روش‏های درمان OSA است. این روش از طریق استفاده از ماسک صورت در شب انجام می­شود. ماسک صورت به آرامی جریان هوای مثبت را برای باز نگه داشتن مجاری تنفسی در شب میسر می‏کند. جریان مثبت هوا باعث باز شدن و باز ماندن راه‌­های هوایی در طول خواب میگردد. CPAP یک درمان بسیار موثر برای وقفه تنفسی در خواب است. همچنین ممکن است برای نگه­داشتن فک پایین در جلو به یک وسیله­ کمکی نیاز باشد.
• Bilevel Positive Airway Pressure به اختصارBiPAP یا جریان هوای مثبت دو مرحله‌­ای: اگر درمان به روش CPAP موثر واقع نشود، گاهی اوقات از این دستگاه BiPAP برای باز ماندن راه­های هوایی در هنگام خواب استفاده می­‌شود. دستگاه­های BiPAP دارای تنظیمات کم و زیاد هستند که به تنفس شما پاسخ می‌­دهند. این بدان معناست که فشار هنگام دم در مقابل بازدم تغییر می­کند.
• Positional Therapy یا حالت درمانی: از آنجا که خوابیدن به پشت می­‌تواند وقفه تنفسی را برای برخی از افراد بدتر کند، حالت درمانی، یادگیری خوابیدن در حالت‌­های دیگر را امکان‌‏پذیر می‏کند.
• جراحی: (Uvulopalatopharyngoplasty) شامل برداشتن بافت­های اضافی از پشت گلو است. UPPP شایع­ترین نوع جراحی برای OSA است و به تسکین خروپف کمک می­کند. با این حال، این جراحی برای از بین بردن کامل وقفه تنفسی در خواب اثبات نشده است و می­تواند عوارضی داشته باشد. یکی از روش­های دیگر جراحی، تراکئوستومی است که این روش ممکن است به عنوان آخرین راه حل انجام شود. تراکئوستومی دهانه­ای را در نای ایجاد می­‌‌کند که انسداد گلو را دور می­زند.

حرف آخر

این بیماری چندان خطرناک نیست ولی در صورت عدم رسیدگی می­تواند مشکلات نسبتا جدی ایجاد کند. پس مهم است که نسبت به نشانه­های آن آشنایی داشته باشید و در صورت مشاهده هرکدام، به پزشک مراجعه کنید تا بتوانید به موقع درمان را شروع کرده و از عوارض جدی‌­تر پیشگیری کنید.

لیست بیماری‏‌ها:

• Retrognathia
• Central Sleep Apnea
• Mixed Sleep Apnea
• Diabetes
• Stroke