یکی از چیزهایی که بیماران را با شکایت به بیمارستان‌ها و نزد پزشکان می‌فرستد، سرفه است. به‌طور کلی سرفه روش بدن، برای پاسخ‌گویی به چیزی است که گلو یا مجاری تنفسی شما را تحریک کرده است. این‌جا است که عصب‌ها تحریک می‌شوند تا پیامی به مغز شما برسانند. سپس مغز به ماهیچه‌های قفسه سینه و شکم پیام می‌رساند که هوا را از ریههای خود بیرون کند و باعث تحریک آن شود. در واقع سرفه، یک مکانیسم دفاعی برای پاکسازی مجاری تنفسی از ترشحات یا اجسام خارجی است. چرا که این اضافات اگر دفع نشوند، می‌توانند به یک عامل دردسرساز تبدیل شوند.
آیا سرفه کردن همیشه امری طبیعی است؟
سرفه‌های گاه به گاه طبیعی و سالم هستند. اما اگر سرفه برای چند هفته ادامه پیدا کند یا خلطی خونی یا تغییر رنگ داده ایجاد کند، ممکن است وضعیتی را نشان دهد که نیاز به مراقبت پزشکی دارد. در واقع گاهی اوقات سرفه می‌تواند بسیار شدید باشد. سرفه طولانی مدت و شدید می‌تواند ریه‌ها را تحریک کند و حتی باعث سرفه بیشتر شود. به بیان دیگر، به همان نسبتی که سرفه‌های گاه به گاه طبیعی است، دقیقا به همان نسبت سرفه‌های مداوم ممکن است نشانه یک مشکل پزشکی باشد.
انواع سرفه چیست؟ سرفه مزمن و حاد چه تفاوتی دارند؟
اگر سرفه کمتر از سه هفته طول بکشد، "حاد" تلقی می‌شود. این نوع سرفه معمولاً در اثر سرماخوردگی معمولی یا عفونت‌های دیگر مانند سینوزیت یا پنومونی (ذاتالریه) ایجاد می‌شود. سرفه حاد، اغلب پس از پایان سرماخوردگی اولیه یا عفونت تنفسی باقی می‌ماند، چرا که به‌علت عفونی شدن دستگاه تنفسی فوقانی (حفره بینی، حلق و حنجره) به‌وجود آمده است. سایر علل شامل بیماری‌های مزمن ریوی و آمبولی ریوی است.
حال اگر سرفه بیش از 3 هفته و کمتر از 8 هفته به طول بیانجامد، آن را نیمه حاد و اگر بیش از 8 هفته طول بکشد، مزمن می‌گوییم.
علت به‌وجود آمدن سرفه مزمن چیست؟
همان‌طور که ذکر شد، سرفهای که هفته‌ها ادامه یابد، معمولاً نتیجه یک مشکل پزشکی است، که در بسیاری از موارد بیش از یک علت در بروز آن دخیل است.
شایعترین علل سرفه مزمن، موارد زیر هستند:
- سرفه کردن بر اثر عارضه‌های ناشی از PND(تنگی نفس حمله‌ای شبانه)
- رفلاکس معده به مری (GERD) در این شرایط شایع، اسید معده به داخل لوله‌ای که معده و گلو (مری) را به هم متصل می‌کند، برمی‌گردد. تحریک مداوم می‌تواند منجر به سرفه مزمن شود. مجددا سرفه به نوبه خودGERD را بدتر می‌کند. در واقع می‌توان گفت بدن در چنین شرایطی، اصطلاحا در یک چرخه (سیکل) معیوب افتاده است.
- داروهای فشار خون و مهار کننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE Inhibitor) نیز در ایجاد سرفه تاثیرگذارند. این داروها، معمولا برای کسانی که دچار فشار خون بالا و نارسایی قلبی هستند تجویز می‌شوند، که در برخی افراد باعث سرفه مزمن می‌شود.
- یک علت شایع دیگر، مواردی هستند که به‌دنبال یک عفونت در دستگاه تنفسی ایجاد شده که البته یک سیر نیمه حاد دارند، در نتیجه این نوع غالبا با گذشت زمان بهتر می‌شوند.
- سینوزیت که بهصورت سردرد و یا درد صورت و سرفه مرطوب به‌خصوص اول صبح و ترشحات بینی و پشت حلق خود را نشان می‌دهد. وقتی بینی یا سینوس‌های شما مخاط اضافی تولید می‌کند، این قطرات و ترشحات می‌توانند پشت حلق شما ایجاد چرک کنند و به این صورت رفلکس سرفه شما را تحریک می‌کند. به این بیماری سندرم سرفه راه هوایی فوقانی (UACS) نیز گفته می‌شود.
- سرفه مزمن همچنین می‌تواند با عفونت سل یا عفونت ریه با ارگانیسمهای میکروباکتریایی غیرسمی رخ دهد. این سرفه اگر همراه با نشانههایی مثل تب، تعریق شبانه و کاهش وزن باشد و یا بیمار اخیرا در تماس با فرد دچار سل بوده باشد، باید به سل شک کرد بررسی‌های لازم انجام گیرد
- سیاه سرفه، که با سرفه طولانیتر از 2 هفته و علایمی مثل سرفه‌های حمله‌ای و سیاه شدن و استفراغ خود را نشان می‌دهد.
بیماری‌های مزمن ریوی نیز از عواما مهم و شایع در بروز سرفه هستند مانند:
- آسم: سرفه‌های مرتبط با آسم ممکن است با فصول مختلف ایجاد شده و از بین بروند. مثلا می‌توانند بعد از عفونت دستگاه تنفسی فوقانی ظاهر شوند، یا وقتی در معرض هوای سرد یا برخی مواد شیمیایی یا عطرها قرار بگیرید بدتر شوند. البته که در یک نوع آسم (آسم متغیر سرفه) سرفه، اصلیترین علامت است.
- بیماری مزمن انسدادی ریه (COPD): که یک بیماری مزمن التهابی در ریه است و باعث انسداد جریان هوا از ریه‌ها می‌شود. اکثر افراد مبتلا به COPD، کسانی هستند که در حال حاضر سیگاری هستند یا در گذشته سیگاری بوده‌اند.
- بیماری‌هایی مانند برونشیت مزمن و آمفیزم: به‌طور کلی برونشیت مزمن می‌تواند باعث سرفه شود و البته یک خلط رنگی ایجاد می‌کند. آمفیزم هم باعث تنگی نفس شده و به کیسه‌های هوا در ریه‌ها (آلوئولها) آسیب می‌رساند.
- فیبروز ریوی، بیماری های بینابینی و عفونت‌های قارچی ریه.
از دیگر عوامل عمومی تاثیرگذار در بروز سرفه مزمن، می‌توان به آلرژی‌های تنفسی و کشیدن سیگار یا قرار گرفتن در معرض دود سیگار دیگران، اشاره کرد.
سرفه مزمن، در موارد نادر می‌تواند ناشی از موارد زیر نیز باشد:
- آسپیراسیون (ورود غذا یا جسم خارجی در بزرگسالان و کودکان به نای و ریه‌ها)
- برونشکتازی (مجاری تنفسی آسیب دیده، گشاد شده)
- برونشیولیت (التهاب مجاری تنفسی بسیار کوچک ریه)
- فیبروز سیستیک (که با عدم رشد مناسب، مدفوع چرب، نفخ شکم و سابقه فامیلی شناخته می‌شود)
- رفلاکس حنجره (جریان اسید معده به داخل گلو)
- سرطان ریه
- برونشیت ائوزینوفیلی غیرآسماتیک (التهاب مجاری هوایی ناشی از آسم)
- سارکوئیدوز (مجموعهای از سلول‌های التهابی در قسمت‌های مختلف بدن، بیشتر ریه‌ها)
- فیبروز ریوی ایدیوپاتیک (زخم مزمن ریه به علت نامعلوم)
هنگام سرفه چه اقداماتی برای مراقبت از خود انجام دهیم؟
پزشک هنگام تشخیص و درمان سرفه، سابقه پزشکی، معاینه فیزیکی و نتایج آزمایش شما را در نظر می‌گیرد. ترک سیگار و اجتناب از دود، سایر عوامل تحریک‌کننده یا داروهای خاص، ممکن است به تسکین سرفه کمک کند. البته داروهای سرفه، معمولاً در مواردی استفاده می‌شوند که سرفه در حالت حاد است، باعث ناراحتی زیادی شده، خواب را مختل می‌کند و با هیچ یک از علائم بالقوه نگران کننده ذکر شده در بالا همراه نیست. اگر از داروی سرفه استفاده میکنید، حتماً باید دستورالعمل‌های مربوط به دوز دارو را رعایت کنید.
آیا می‌توان از داروهای سرماخوردگی برای رفع سرفه حاد یا مزمن استفاده کرد؟
داروهای سرفه و سرماخوردگی بدون نسخه، برای درمان علائم سرفه و سرماخوردگی طراحی شدهاند، نه برای سرفه تحت عنوان یک بیماری زمینهای. در طی تحقیقاتی که در این راستا انجام شده، هنوز اثبات نشده است که این داروها بهتر از داروهای غیر فعال (دارونما) عمل می‌کنند. مهم‌تر از همه، این داروها دارای عوارض جانبی جدی هستند، از جمله مصرف بیش از حد در کودکان زیر 2 سال کشنده است.
برای درمان سرفه و سرماخوردگی در کودکان زیر 6 سال، از داروهای بدون نسخه، فقط از کاهشدهنده تب و مسکن استفاده کنید. به‌جز این دو مورد، استفاده از داروهای دیگر بدون نظر پزشک توصیه نمی‌شود. همچنین از مصرف این داروها برای کودکان زیر 12 سال نیز اجتناب کنید.
برای تسکین سرفه، می‌توانید نکات زیر را امتحان کنید:
- استفاده از قطره‌های سرفه یا آبنباتهای سرفه. آن‌ها ممکن است سرفه خشک و گلوی تحریک شده شما را تسکین دهند. با این حال برای کودکان زیر 6 سال توصیه نمی‌شود، چراکه خطر خفگی وجود دارد.
- مصرف عسل را در این دوران فراموش نکنید. یک قاشق چای‌خوری عسل ممکن است به تسکین سرفه کمک کند. توجه داشته باشید که نباید به کودکان زیر 1 سال عسل داد، زیرا عسل می‌تواند حاوی باکتری‌های مضر برای نوزادان باشد.
- رطوبت هوا را افزایش دهید. از یک مرطوبکننده بخار سرد استفاده کنید یا دوش بخار بگیرید (دستگاه‌های بخور رطوبتی را می‌توانید از داروخانه دکتر سالاری تبار یا وبسایت دارو مارکت تهیه کنید).
- مایعات بنوشید. مایعات به رقیق شدن مخاط در گلو کمک می‌کند. مایعات گرم مانند چای، آب جوش، آب لیمو یا آب لیمو به همراه عسل می‌توانند گلو را تسکین دهند.
- در نهایت مهم‌ترین و کمک‌کننده‌ترین عملی که می‌توانید انجام دهید، این است که تا حد امکان در معرض دود تنباکو قرار نگیرید. سیگار کشیدن یا تنفس دود سیگار دیگران، می‌تواند سرفه شما را بدتر کند.
سرفه در کودکان به چه صورت است؟
به عنوان والدین، شنیدن سرفه فرزندتان ممکن است باعث ناراحتی شما شود. با این حال سرفه‌های گاه به گاه به این معنی نیست که مشکلی وجود دارد، چرا که یک عملکرد طبیعی و دفاعی است. ضمن این‌که سرفه با دفع مخاط، مواد تحریک کننده و عفونت، از دستگاه تنفسی بدن محافظت می‌کند. در صورت ابتلا به عفونت‌های ویروسی، کودکان می‌توانند چندین بار در روز سرفه کنند یا دوره سرفه آن‌ها تا دو هفته طول بکشد.
اکثر کودکان، به دلیل عفونت‌های ویروسی دستگاه تنفسی فوقانی، در دوره‌های کوتاه مدت مانند زمان سرماخوردگی، سرفه را تجربه می‌کنند. حتی کودکان سالم می‌توانند در هر سال، تا هشت هفته عفونت تنفسی ویروسی با سرفه داشته باشند که هرکدام حدود ده روز طول می‌کشد. ولی اگر سرفه کودک شما پس از چند هفته برطرف نشد و یا شامل یکی از موارد زیر شد، حتما با پزشک خود تماس بگیرید:
- سرفه کردن همراه با خلط غلیظ و زرد مایل به سبز
- خس خس کردن
- تجربه تب
- اگر دچار تنگی نفس می‌شود
- اگر غش کردن یا تشنج را تجربه کرده است
- اگر دچار تورم مچ پا یا کاهش وزن شده است
چنانچه فرزندتان دچار یکی از حالت زیر شد، سریعا به پزشک مراجعه کنید:
- خفگی یا استفراغ
- مشکل در تنفس یا بلع
- سرفه کردن همراه با خلط خونین یا صورتی
- تجربه درد در قفسه سینه
به‌طور کلی توصیه می‌شود از مصرف خودسرانه داروی ضد سرفه برای کودکان پرهیز شود. چون اکثر شربت‌های ضد سرفه حاوی ترکیبات گوناگونی هستند و ممکن است باعث مشکلات قلبی، خواب آلودگی و در نتیجه، وقفه تنفسی و یا مشکلات گوارشی در کودکان شوند. در مورد نحوه درمان سرفه کودکتان، حتما با پزشک خود مشورت کنید.