یک لخته خون در ریه است و زمانی رخ میدهد که لخته در قسمت دیگری از بدن تشکیل شود (اغلب در ساق پا یا بازو) و از طریق جریان خون به ریه برسد و این امر باعث محدود شدن جریان خون در ریه، کاهش سطح اکسیژن و افزایش فشار خون در شریان‌های ریوی میشود. اگر لخته در رگ ایجاد شود و در آنجا بماند ترومبوز نامیده میشود؛ اما اگر لخته از دیواره ورید جدا شده و به قسمت دیگری از بدن حرکت کند، به آن آمبولی گفته میشود.
از آنجایی که لختهها، جریان خون به ریه را مسدود میکنند، آمبولی ریه میتواند تهدیدکننده حیات باشد که می‌توان با درمان سریع، خطر مرگ را تا حد زیادی کاهش داد و انجام اقدامات لازم برای جلوگیری از لخته شدن خون در پاها، به شما در برابر آمبولی ریوی کمک میکند.
دلیل بروز آمبولی ریوی چیست؟!
لخته‌های خون میتواند به دلایل مختلف ایجاد شود؛ آمبولی ریه اغلب در اثر ترومبوز ورید عمقی پا ایجاد میشود. لخته شدن خون در رگ‌های عمیق بدن میتواند دلایل مختلفی داشته باشد، از جمله:
- جراحت یا آسیب: آسیب‌هایی مانند شکستگی استخوان یا پارگی ماهیچه میتواند باعث آسیب به عروق خونی شده و منجر به لخته شدن خون شود.
- عدم فعالیت در طول مدت طولانی: عدم فعالیت باعث جمع شدن خون در پایین‌ترین نقاط بدن میشود که ممکن است منجر به لخته شدن خون شود. این مسئله میتواند در صورتی رخ دهد که شما برای یک سفر طولانی نشستهاید یا زمانی زیادی را در رختخواب در حال بهبودی از بیماری بوده‌اید.
- شرایط پزشکی: برخی از شرایط سلامتی باعث میشود خون به راحتی لخته شود که میتواند منجر به آمبولی ریه میشود.
درمان‌هایی که شامل جراحی میشوند، اغلب منجر به استراحت کوتاه مدت در تخت یا حرکت محدود شده که میتواند ریسک لخته شدن را بیشتر کند. همچنین برخی از درمان‌های دارویی برای سرطان میتواند عوارض جانبی مانند لخته شدن خون را داشته باشد، این شما را در معرض خطر ترومبوز ورید عمقی و آمبولی ریه قرار میدهد.
عوامل خطرناک اضافی نیز وجود دارد که شانس ابتلا به نوع لخته خون را افزایش میدهد و ممکن است باعث آمبولی ریه شود.
گاهی اوقات انسداد عروق خونی در اثر مواردی غیر از لخته شدن خون ایجاد میشود، مانند:
- چربی از مغز استخوان بلند شکسته
- قسمتی از تومور
- حباب‌های هوا
علائم آمبولی ریه چیست؟!
آمبولی ریه بسته به شدت لخته متفاوت است. اگرچه اکثر افراد مبتلا به آمبولی ریه علایم را تجربه میکنند، اما برخی از آنها نیز ممکن است این علائم را نداشته باشند. اولین نشانه معمولاً تنگی نفس و درد قفسه سینه است که در صورت ورزش بدتر میشود. ممکن است سرفه خونی کنید، اگر این علائم را دارید فوراً به پزشک مراجعه کنید. آمبولی ریه جدی اما قابل درمان است، درمان سریع احتمال مرگ را تا حد زیادی کاهش میدهد. علائم آموبولی ریه ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تنگی نفس ناگهانی؛ چه فعال بوده باشید، چه در حال استراحت.
- درد شدید بدون دلیل در قفسه سینه، بازو، شانه، گردن و فک. این علائم ممکن است شبیه علائم حمله قلبی باشد.
- سرفه با یا بدون خلط خونی
- پوست کمرنگ ملتهب یا مایل به آبی
- ضربان قلب سریع
- تعریق بیش از حد
- احساس اضطراب
- سبکی سر
- بیهوشی یا از حال رفتن
- خس‌خس سینه
سایر علایم و نشانه‌هایی که ممکن است با آمبولی ریوی ایجاد شود:
- ضربان قلب سریع و نامنظم
- سبکی سر یا سرگیجه
- تب
- تورم پا
- رنگ پریدگی
روشهای درمان آمبولی ریوی چیست؟!
اگر شما یا سایر اعضای خانواده در گذشته دچار لخته شدن خون وریدی یا آمبولی ریه شدید، در معرض خطر بیشتری قرار دارید. علاوه بر این برخی شرایط پزشکی و درمانی، شما را در معرض خطر قرار میدهد، مانند:
- بیماری قلبی: که احتمال تشکیل لخته را بیشتر میکند.
- سرطان: برخی از سرطان‌ها به ویژه سرطان مغز استخوان، تخمدان، لوزالمعده و روده‌بزرگ، معده، ریه، کلیه و سرطان‌هایی که گسترش یافته‌اند، می‌توانند خطر لخته شدن خون را افزایش دهند. شیمیدرمانی نیز خود از عواملی است که خطر را بیشتر میکند.
- سرطان پستان: زنانی که سابقه شخصی و خانوادگی سرطان پستان دارند و از تاموکسیفن یا رالوکسیفن استفاده میکنند نیز بیشتر در معرض لخته شدن خون هستند.
- عمل جراحی: جراحی یکی از مهم‌ترین دلایل مشکل لخته شدن خون است. به همین دلیل ممکن است داروهای جلوگیری از لخته شدن قبل و بعد از جراحی بزرگ مانند تعویض مفصل تجویز شود.
- اختلالاتی که بر لخته شدن تاثیر می‌گذارند: برخی از اختلالات بر خون تاثیر می‌گذارند و آن را مستعد لخته شدن میکند.
- بیماری کلیوی: میتواند خطر لخته شدن خون را افزایش دهد.
- بیماری کرونا ویروس: افرادی که علایم شدید کووید را دارند، بیشتر در معرض ابتلا به آمبولی ریه هستند.
- بی‌حرکتی طولانی مدت: لخته‌های خون در دوران بی‌حرکتی بیشتر ایجاد میشود مانند قرار گرفتن طولانیمدت در رختخواب پس از جراحی، حمله قلبی، شکستگی پا، ضربه یا هر بیماری جدی که شما را در برابر لخته شدن خون آسیبپذیرتر میکند.
هنگامی که اندام‌های تحتانی برای مدت طولانی افقی هستند، جریان خون وریدی کند میشود و خون میتواند در پاها جمع شده و گاهی منجر به لخته شدن خون شود.
- سفرهای طولانی: نشستن در حالت تنگ در طول سفرهای طولانی مدت یا هواپیما یا ماشین باعث کند شدن جریان خون در پاها میشود که این امر به تشکیل لخته کمک میکند.
- سایر عوامل خطر: سیگار کشیدن به دلایلی که به خوبی درک نشده است، مصرف دخانیات برخی افراد را مستعد تشکیل لخته خون میکند به ویژه هنگامی که با سایر عوامل خطر همراه باشد.
- اضافه وزن داشتن: وزن اضافی، خطر لخته شدن خون را افزایش میدهد به ویژه در افرادی که دارای سایر خطر نیز هستند.
- استروژن مکمل: استروژن موجود در قرصهای ضدبارداری و در درمان جایگزینی هورمون می تواند عوامل انعقادی خون را افزایش دهد به ویژه اگر سیگار می‌کشید یا اضافه وزن دارید.
- بارداری: فشار وارد کردن نوزاد به رگ‌های گردن میتواند بازگشت خون را از پاها کند، کند نماید و هنگامی که جریان خون کند یا جمع میشود لختهها بیشتر ایجاد میشود.
روش درمان آمبولی ریه
درمان آمبولی ریه معمولاً در بیمارستان انجام میشود، جایی که می‌توان وضعیت بیمار را به دقت تحت نظر داشت. طول مدت درمان و مدت بستری، نسبت به شدت لخته متفاوت است و بسته به وضعیت پزشکی شما گزینههای درمانی ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- درمان ترومبولیتیک، جورابهای فشاری و گاهی جراحی یا مداخلات برای بهبود جریان خون و کاهش خطر لخته شدن خون در آینده باشد.
- داروهای ضد انعقاد خون: این داروها توانایی لخته شدن خون را کاهش داده و از لخته شدن خون در آینده نیز جلوگیری میکند. در مورد نحوه مصرف داروهای ضد انعقاد تجویز شده باید اطلاعات بیشتری از پزشک خود کسب کنید. مانند هر داروی دیگری مهم است که بفهمید چگونه و چه موقع از داروهای ضد انعقاد خود استفاده کنید و از دستورالعملهای پزشک پیروی کنید.
در حین مصرف داروهای ضد انعقاد آزمایشات مکرر خون توصیه میشوند:
- آزمایش PT-INR: این آزمایش تعیین سرعت لخته شدن خون را انجام میدهد.
- ترومبوپلاستین جزئی فعال (aPPT): زمان لخته شدن خون را اندازه‌گیری میکند. اگر از هپارین استفاده می‌کنید، این آزمایش برای نظارت بر وضعیت شما استفاده میشود.
- روش Heparin یا Anti-Xa: سطح هپارین با وزن مولکولی پایین خون اندازه‌گیری میکند. معمولاً لازم نیست از این آزمایش استفاده کنید مگر اینکه اضافه وزن داشته باشید یا بیماری کلیوی داشته باشید یا باردار باشید.
سایر روشهای درمانی آمبولی ریه چیست؟
- جوراب ساق بلند فشاری: جورابهای فشاری به جریان خون در پاها کمک میکند و باید طبق دستور پزشک استفاده شود. جورابها معمولاً تا زانو هستند و برای جلوگیری از تجمع خون پاهای شما را فشرده میکنند. با پزشک خود در مورد نحوه استفاده از جورابهای فشاری مدت زمان طولانی و نحوه مراقبت از آنها صحبت کنید. مهم است که جورابهای فشاری را طبق دستورالعمل شستشو دهید تا از آسیب دیدن آنها جلوگیری شود.
اگر آمبولی ریه تهدید کننده زندگی باشد یا سایر روشهای درمانی تاثیرگذار نباشند، پزشک ممکن است موارد زیر را توصیه کند:
- جراحی: برای برداشتن آمبولی از شریان ریوی یک روش مداخله‌ای که در آن یک فیلتر در داخل بزرگترین ورید بدن قرار می‌گیرد تا لختهها قبل از ورود به فیلترها به دام بیافتند.
- درمان ترومبولیتیک: از داروهای ترومبولیتیک از جمله فعال فعال کننده پلاسمینوژن بافتی برای حل لخته استفاده میشود؛ ترومبولیتیکها همیشه در بیمارستان تجویز میشوند که بیمار میتواند تحت نظارت دقیق قرار گیرد این داروها در شرایط خاص مانند فشار خون پایین بیمار یا عدم ثبات وضعیت بیمار به دلیل آمبولی ریه استفاده میشوند.
روش تشخیص آمبولی ریه چیست؟
آمبولی ریه معمولاً از طریق آزمایشهای زیر تشخیص داده میشود:
- اسکن توموگرافی کامپیوتری
- اسکن ریه
- آزمایش خون
- انژیوگرافی ریوی
- سونوگرافی ساق پا
- تصویربرداری رزونانس مغناطیسی پاها یا ریهها
راههای پیشگیری از ابتلا به آمبولی ریه چیست؟
جلوگیری از لخته شدن خون در وریدهای عمقی پاها، به جلوگیری از آمبولی ریوی کمک میکند. به همین دلیل اکثر بیمارستان‌ها نسبت به اتخاذ تدابیری برای جلوگیری از لخته شدن خون تهاجمی عمل میکنند، از جمله:
- داروهای رقیق کننده خون: این داروها اغلب به افراد در معرض خطر لخته شدن قبل و بعد از عمل و همچنین افرادی که در بیمارستان با شرایط پزشکی مانند حمله قلبی، سکته مغزی یا عوارضی سرطان بستری شده‌اند داده میشود.
- جوراب ساق بلند فشاری: جورابهای فشاری به طور پیوسته پاهای شما را فشار می‌دهند و به رگ‌ها و ماهیچههای ساق پا کمک میکند تا خون را به‌طور موثرترین حرکت دهند.
- ارتفاع پا: بالا بردن پاها در صورت امکان و در طول شب نیز میتواند بسیار موثر باشد. کف تخت خود را بین ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر با بلوک یا کتاب بالا ببرید.
- فعالیت بدنی: پس از جراحی در اسرع وقت حرکت کنید. زیرا این کار میتواند به جلوگیری از آمبولی ریه کمک کند. این یکی از اصلیترین دلایلی است که پرستار شما را مجبور میکند حتی در روز عمل جراحی از خواب برخیزید و با وجود درد در محل برش جراحی راه بروید.
- فشرده سازی پنوماتیک (Pneumatic compression): این درمان از کافهایی (نوعی پابند یا دستبند که قابلیت باد شدن دارد، مثل کافهایی که در دستگاههای فشارخون میبینیم) که تا بالای ران یا بالای ساق پا هستند، استفاده میکند که به‌طور خودکار با هوا باد میشوند و هر چند دقیقه یک‌بار باد میکنند تا رگ‌های پاها را ماساژ داده و جریان خون را بهبود بخشند.
- پیشگیری: خطر ایجاد لخته خون در هنگام سفر کم است اما با افزایش سفرهای طولانیمدت افزایش مییابد. اگر دارای عوامل خطر برای لخته شدن خون هستید و نگران سفر میباشد، با پزشک خود مشورت کنید. پزشک ممکن است موارد زیر را برای جلوگیری از لخته شدن خون در طول سفر پیشنهاد کند:
- به مقدار زیادی مایعات بنوشید، آب بهترین مایع برای جلوگیری است.
- از نشستن طولانی مدت بپرهیزید و هر چند وقت یک بار قدم بزنید.
- مچ پای خود را هر ۱۵ تا ۳۰ دقیقه خم کنید.
- جوراب ساق بلند بپوشید.