همه چیز درباره دندان مصنوعی
دندان‌ها اعضای مهمی در بدن و به خصوص صورت افراد هستند و علاوه بر نقش مهم‌شان در تغذیه و سلامتی انسان‌ها تاثیر بسیار زیادی در زیبایی و اعتماد به نفس ما نیز دارند و توجه و مراقبت از آن‌ها بسیار ضروری و مهم است، با این‌حال گاهی ممکن است مشکلاتی مثل کهولت سن، پوسیدگی‌های شدید یا شکستگی برای دندان‌های ما پیش بیاید که امکان نگهداری از دندان وجود نداشته باشد و مجبور به کشیدن آن از ریشه شویم، اما در حال حاضر روش‌های گوناگونی برای حل این مشکل وجود دارد. یکی از روش‌های کاربردی برای جایگزین کردن دندان‌ها استفاده از پروتزهای دندانی یا همان دندان مصنوعی به صورت ثابت و متحرک است.
استفاده از دندان مصنوعی معمولآ به‌عنوان آخرین راه برای داشتن دندان‌های سالم محسوب می‌شود، اما این موضوع به هیچ وجه به معنای عملکرد نامطلوب انواع دندان مصنوعی از جمله دندان مصنوعی تکی چسبی، دندان مصنوعی تکه‌ای ثابت و دندان مصنوعی ژله‌ای نیست.
دندان‌های مصنوعی بر اساس نوع قرارگیری در لثه، کاربرد، جنس بدنه و فاکتورهای دیگر دارای انواع مدلهای مختلف هستند. دندان‌پزشک‌ها بر اساس در نظر گرفتن فاکتورهای مختلفی مثل تعداد دندان‌های از دست رفته بیمار، سلامت استخوان فک و بافت لثه بهترین مدل دندان مصنوعی را برای جایگزینی و استفاده پیشنهاد می‌کنند.
انواع دندان مصنوعی
دندان‌های مصنوعی به طور کلی به دو دسته ثابت و متحرک تقسیم می‌شوند که هرکدام از این دو نیز چند نوع مختلف دارند. اگر تمام یا تعداد زیادی از دندان‌های فرد از دست رفته باشند برای جایگزین کردن آن‌ها از پروتز دندان مصنوعی کامل استفاده می‌شود که این پروتزها می‌توانند ثابت یا متحرک باشند.
پروتز دندان کامل متحرک
به این پروتزها در اصطلاح «دست دندان کامل» گفته می‌شود. این پروتز یک ست کامل از دندان‌ها با پایه‌ای شبیه به لثه است که روی قوس فکی قرار می‌گیرند. این پروتز کاملآ متحرک است و فرد می‌تواند هر زمان که بخواهد آن را با دست بردارد و از دهان خارج کند و مجددآ آن را در محل خود روی لثه‌ها قرار دهد و دوباره از آن استفاده کنید. از جمله خصوصیت‌های این نوع از دندان مصنوعی این است که می‌توان آن را تنها برای یکی از فک‌ها هم سفارش داد یعنی اگر تمام دندان‌های فک بالا از دست رفته باشد و هنوز در فک پایین دندان سالم وجود داشته باشد می‌توان تنها برای فک بالا دندان متحرک سفارش داد. در این شرایط فرد تنها نیم‌دست دندان را دارد اما اگر در هر دو فک دندانی وجود نداشته باشد فرد یک دست کامل دندان مصنوعی فک بالا و پایین خواهد داشت.
پروتز دندان کامل ثابت
بسیاری از افراد ترجیح می‌دهند به دلیل ارزان بودن و سهولت استفاده از پروتز کامل متحرک استفاده کنند، اما اگر شخصی با پرداخت هزینه بیشتر مشکل نداشته باشد «دندان مصنوعی کامل ثابت» گزینه بهتری برای او خواهد بود.
این نوع از دندان مصنوعی در واقع پروتزی است که به طور کامل روی قوس فکی قرار می‌گیرد و دیگر تکان نمی‌خورد و نمی‌لغزد. صحبت کردن با این نوع دندان راحت‌تر است و به راحتی می‌توان با آن غذا را جوید. پروتز دندان کامل ثابت تقریبآ بهترین جایگزین برای تمام دندان‌های از دست رفته است.
این نوع از پروتز دندان مصنوعی برای اینکه ثابت شود به چسب نیازی ندارد و از طریق ایمپلنت به لثه متصل می‌شود، به همین دلیل در بین مردم با نام ایمپلنت نیز شناخته می‌شود. روش کار برای کارگذاری این نوع از پروتزها در لثه به این شکل است که ابتدا چند ایمپلنت دندان در چند جای مختلف فک کاشته می‌شود و بعد پروتزی که به آن اوردنچر گفته می‌شود روی این ایمپلنت‌ها سوار می‌شود. با اینکار پروتز دیگر در جای خود تکان نمی‌خورد و هر زمان که فرد بخواهد پروتز را بردارد می‌تواند به راحتی و تنها با وارد کردن مقداری فشار آن را بر دارد.
مواد به کار رفته در ساخت دندان مصنوعی ثابت
در ساخت دندان مصنوعی ثابت چهارچوبی از جنس فلزاتی مثل تیتانیوم، پالادیوم یا طلا ساخته می‌شود که کار آن‌ها ثابت نگه داشتن روکش است. در ادامه لایه‌ای از سرامیک دندانی برای بازسازی ظاهر و سطح جونده پروتز به این چهارچوب متصل می‌شود. نکته مهم درباره مواد به کار رفته در تولید دندان مصنوعی ثابت این است که این مواد باید محکم و بادوام باشند و رنگ و شفافیت ظاهری مشابهی با دندان‌های طبیعی داشته باشند. همچنین باید از جنسی باشند که با بدن سازگار بوده و حساسیتی ایجاد نکنند.
پروتز دندان مصنوعی پارسیل یا تکه‌ای
زمانی که یک نفر تمام دندان‌های خود را از دست نداده باشد و هنوز چندتایی از دندان‌ها در قوس فکی وجود داشته باشند، به جای استفاده از پروتز کامل، از نوعی دندان مصنوعی با اسم پارسیل یا تکه‌ای استفاده می‌شود. این نوع از پروتز می‌تواند جایگزین 20 دندان از دست رفته در فک بشود. خود دندان مصنوعی پارسیل دارای انواع مختلفی از جمله پارسیل آکریلیکی، پارسیل پایه فلزی و پارسیل ژله‌ای یا فلکسی است که در ادامه به معرفی آن‌ها می‌پردازیم.
پروتز دندان پارسیل آکریلیکی
پروتز پارسیل آکریلیکی از رایج‌ترین مدلهای دندان مصنوعی تکه‌ای است. دلیل نامگذاری این پروتز این است که قسمت پایه یا همان لثه این پروتز از جنس آکریلیک است. آکریلیک ماده‌ای پلیمری و نسبتآ سخت است، اما میزان این سختی به اندازه‌ای نیست که باعث ایجاد ناراحتی و آسیب در لثه شود.
پروتز دندان پارسیل پایه فلزی
«پروتزهای دندان پارسیل پایه فلزی» از قدیمی‌ترین انواع دندان مصنوعی هستند. گیره این پروتزها از جنس فلز بوده و در اطراف دندان‌های خلفی گیر می‌کند. پایه این پروتزها ترکیبی از یک آلیاژ فلزی و آکریلیک است. آلیاژ به کار رفته در ساخت این نوع از پروتزهای دندان معمولآ از جنس کروم و کبالت است، به همین دلیل این پروتزها در ایران با نام دندان مصنوعی کروم و کبالت نیز شناخته می‌شوند.
پارسیل کروم و کبالت برای افرادی که دندان‌های آسیاب خود را از دست داده‌اند مناسب است. البته امروزه به دلیل اینکه این نوع از پروتزهای دندان شکل و فرم چندان زیبای ندارند مورد استفاده زیادی ندارند و پروتزهای تکه‌ای فلکسی یا همان ژله‌ای جایگزین این نوع از پروتزها شده‌اند.
پروتز دندان پارسیل ژله‌ای یا فلکسی
محبوب‌ترین نوع دندان‌های مصنوعی، پروتزهای دندان پارسیل ژله‌ای یا فلکسی هستند. پایه یا بخش لثه این پروتزها به جای ساخته شدن از جنس آکریلیک از مواد قابل انعطاف و نرم تولید می‌شود. استفاده از این مواد باعث می‌شود که لثه راحتی بیشتری داشته باشد و احتمال شکستگی پروتز نیز کاهش پیدا کند.
افرادی که یک یا بیش از یک دندان خود را از دست داده‌اند می‌توانند با این نوع دندان مصنوعی استفاده کنند و جای خالی دندان‌های از دست رفته را با پروتزهای دندان پارسیل ژله‌ای یا فلکسی پر کنند، اما اگر شخصی تمام دندان‌های یک فک را از دست داده باشد نمی‌تواند از این نوع دندان برای پر کردن جای خالی دندان‌ها استفاده کند، چون به دلیل انعطاف‌پذیری بالا و عدم اتصال مناسب تمام دندان‌ها، نمی‌توان این پروتز را به خوبی روی لثه فیکس کرد.
انتخاب پروتز دندان مناسب
انتخاب پروتز مناسب برای هر فرد به عوامل مختلفی بستگی دارد که اولین آن‌ها تعداد دندان‌های از دست رفته است. توان مالی و تشخیص دندان‌پزشک عوامل دیگری هستند مشخص می‌کنند کدام نوع از پروتزهای دندان برای هر فرد مناسب است.
عمر دندان‌های مصنوعی چقدر است؟
برای مدت عمر دندان‌های مصنوعی نمی‌توان عدد دقیقی را ذکر کرد و میزان کارکرد آن متناسب با مقدار کارکرد روزانه و نحوه مراقبت از آن‌هاست، اما به طور کلی می‌توان گفت دندان‌های مصنوعی دوام بالایی دارند و سال‌های زیادی می‌شود از آن‌ها استفاده کرد.
در زمانی که از دندان مصنوعی استفاده می‌کنیم باید مراقب باشیم تا مشکلی در دندان‌ها، لثه یا استخوان‌ها پیش نیاید و اگر با شکستگی در دندان‌ها مواجه شدیم یا در لثه و فک خود احساس درد و ناراحتی کردیم باید بلافاصله به دندان‌پزشک مراجعه کنیم تا از بروز مشکلات ثانویه در آینده جلوگیری کنیم.
نگهداری و مراقب از دندان مصنوعی
ممکن است بعضی از افراد پس از گذاشتن دندان مصنوعی تصور کنند که این دندان‌ها به دلیل ساخته شدن از مواد شیمیایی نیازی به مراقبت و نگهداری ندارند و خراب نخواهند شد، اما این تصور غلط است. رعایت نکردن بهداشت و مراقبت صحیح از دندان‌های مصنوعی می‌تواند به خود پروتزها آسیب برساند و از سوی دیگر باعث رشد عفونت در دهان و لثه‌ها بشود. با قرار گرفتن پروتز در دهان چرخش بزاق در دهان کاهش می‌یابد و به همین دلیل دهان افراد دارای دندان مصنوعی بیشتر از افراد عادی مستعد رشد عفونت خواهد بود. همچنین بافت‌های لثه با گذشت زمان تغییر می‌کنند و ممکن است سازگاری بین پروتز و لثه‌ها کاهش یابد، بنابراین لازم است افراد دارای دندان مصنوعی سالی یک مرتبه برای کنترل وضعیت این دندان‌ها به دندان‌پزشک مراجعه کنند.
نکته دیگر در مورد این پروتزها این است که دندان مصنوعی مانند دندان‌های می‌تواند جرم و آلودگی را در خود جای دهد و به همین دلیل لازم است که آن‌ها را به خوبی تمیز کنیم. البته مراقبت از دندان مصنوعی تفاوت‌هایی با دندان طبیعی دارد و نیازمند مسواک‌های نرم‌تر و خمیر دندان‌های ملایم است.
اگر دندان مصنوعی مرطوب نباشد، ممکن است شکل و فرم خود را از دست بدهد، به همین دلیل زمانی که از دندان مصنوعی استفاده نمی‌شود باید آن را در محلول یا آب نگهداری کرد. همینطور برای جلوگیری از تحریک فیزیکی و تماس بزاق با مخاط دهان باید در زمان خواب دندان مصنوعی را از دهان در آورد و پیش از قرار دادن مجدد آن در دهان، آن‌ها را شست و تمیز کرد.