نمک این طعم‌دهنده خوشمزه و پرکاربرد که از دیرباز تاکنون جای ویژه‌ای در زندگی و فرهنگ آشپزی انسان‌ها داشته است درست مانند یک سکه دو رو دارد، یک روی خوب با استفاده درست و روی دیگر مضراتی که با استفاده نا به جا از نمک انسان را درگیر مسائل و مشکلات مختلف می‌کند. از آنجایی که نمک در کلیه زمینه‌ها از آشپزی تا نگهداری از غذاها و حتی صنعت نقش مهمی دارد بسیار مهم است که بدانیم دقیقا این طعم‌دهنده خوشمزه چیست و چه فواید و مضراتی برای ما به همراه خواهد داشت.
نمک چیست؟
نمک یک ترکیب شیمیایی بوده که از دو عنصر سدیم (Na) و کلر (Cl) تشکیل شده است. فرمول شیمیایی آن نیز NaCl است. این ترکیب به راحتی در آب حل می‌شود به همین دلیل کاربرد بسیاری در آشپزی و صنعت دارد. نمک با خاصیت‌های مختلفش به عنوان یکی از اجزای اصلی در ترکیبات شیمیایی کاربرد است. نمک به شکل یک بلور سفید یا بنفش به رنگ زرد بوده و طعم شوری دارد. نمک به صورت طبیعی در اقیانوس‌ها، دریاچه‌ها، مناطق نمک‌زارها و رسوبات نمکی یافت می‌شود و همچنین به شکل معدنی از زیرزمین یا معادن استخراج می‌شود. نمک به دلیل ویژگی‌های نگهدارندگی‌اش در تهیه و نگهداری برخی از مواد غذایی نیز استفاده می‌شود و تقریبا جزء جدایی‌ناپذیر آشپزی و پخت غذاها است.
نمک چه فایده‌ای برای بدن انسان دارد؟
نمک یکی از مواد ضروری برای حفظ سلامتی بدن انسان است و در اندازه‌های معقول، انجام وظایف مختلفی در بدن دارد. برخی از فواید نمک برای بدن انسان عبارتند از:
حفظ تعادل آب در بدن: نمک باعث جذب آب در بدن می‌شود و در حفظ تعادل مایعات بدن نقش مهمی دارد. تعادل آب بدن برای حفظ عملکرد صحیح اعضا و سیستم‌های مختلف بدن نیازی اساسی است.
انتقال سیگنال‌های عصبی: نمک در انتقال سیگنال‌های عصبی و انجام عملکردهای عصبی مهم مانند حرکت عضلات و انتقال اطلاعات بین سلول‌ها نقش دارد به همین دلیل مصرف به اندازه آن باعث بهبود بیماری‌هایی مانند افسردگی نیز می‌شود.
حفظ تعادل اسیدی-بازی: نمک باعث حفظ تعادل اسیدی- بازی در بدن می‌شود که برای عملکرد صحیح اعضا و سیستم‌های بدن ضروری است.
افزایش جذب مواد مغذی: نمک می‌تواند جذب مواد مغذی مانند گلوکز و اسیدهای آمینه را تسهیل کند.
حفظ فشار خون: استفاده به اندازه می‌تواند فشار خون را تنظیم کند و در پیشگیری از برخی از بیماری‌های قلبی-عروقی موثر باشد.
فرایندهای گوارشی: نمک در فرایندهای گوارشی نقش مهمی دارد و اندازه و مصرف کافی آن می‌تواند به کمک در هضم مواد غذایی منجر شود.
زیبایی پوست و مو: نمک و انواع مختلف آن از جمله نمک حمام تاثیر بسیار زیادی در زیبایی پوست و مو دارند. نمک به عنوان یک لایه‌بردار طبیعی می‌تواند پوست‌های مرده را از بین ببرد و به پاک‌سازی منافذ پوست کمک کند. همچنین اضافه کردن مقداری نمک به شامپو باعث حجم بیشتر موها و نرمی آن می‌شود.
درمان کوفتگی: نمک نقش به‌سزایی در درمان کوفتگی عضلات بدن دارد. برای استفاده از نمک در درمان کوفتگی عضلات کافیست یک بسته نمک را در کیسه‌ای سربسته گذاشته و اجازه دهید چند ساعتی روی بخاری یا محیطی گرم قرار گیرد. پس از آن نمک را روی محل کوفتگی قرار دهید و معجزه درمانش را با چند بار تکرار این کار ببینید.
درمان اضطراب: مقدار مناسبی از نمک می‌تواند به کاهش اضطراب کمک کند. نمک با تاثیر بر سیگنال‌های عصبی و افزایش جریان خون به درمان اضطراب نیز کمک می‌کند.
سفیدی دندان‌ها: آیا می‌دانستید نمک باعث سفیدی دندان‌ها می‌شود؟ ترکیب نمک و جوش شیرین یکی از بهترین سفید کننده‌های دندان است. پس از هر مرتبه مسواک زدن کافی است مسواک خود را در محلول غلیظ نمک و جوش شیرین فرو کرده و دندان‌ها را هر روز با آن بشویید.
ضدعفونی کردن: نمک نقش مهمی در ضدعفونی کردن زخم‌ها و حتی کاهش درد دندان‌ها دارد. در گذشته برای ضدعفونی کردن زخم‌ها از نمک استفاده می‌کردند که در چند ساعت باعث از بین بردن باکتری‌ها می‌شد. امروزه نیز وقتی به ماده ضدعفونی کننده دسترسی ندارید می‌توانید روی جای سوختگی یا زخم‌های سطحی کمی نمک گذاشته و آن را ضدعفونی کنید.
کاهش تورم و التهاب: مقدار کم و مناسب نمک باعث کاهش تورم و التهاب به خصوص جوش‌های صورت و سوختگی می‌شود. برای چنین منظوری کافی است به مقدار مصرفی نمک خود توجه داشته یا به عنوان اسکراب از نمک استفاده کنید. برای درمان دردها می‌توانید پا و دست خود را که در یک تشت آب داغ را آماده کرده و همراه با مقدار زیادی نمک پا و دست را ماساژ دهید. چند مرتبه این کار را تکرار کرده تا نتایج آن را ببینید.
نمک چه مضراتی برای بدن انسان دارد؟
با روی خوب سکه استفاده از نمک آشنا شدید اما استفاده از نمک همانطور که گفته شد روی دیگری نیز دارد که مصرف بیش از حد آن می‌تواند منجر به مشکلات و مضراتی برای بدن انسان شود. برخی از این مضرات عبارتند از:
افزایش فشار خون: مصرف نمک زیاد مستقیم باعث افزایش فشار خون می‌شود، که این امر می‌تواند به بروز بیماری‌های قلبی و عروقی منجر شود.
بیماری‌های قلبی و عروقی: مصرف زیاد نمک می‌تواند باعث افزایش کلسترول و ترشح هورمون‌هایی مانند آلدوسترون شود که به بروز بیماری‌های قلبی و عروقی مانند ایسکمی قلبی و سکته قلبی منجر می‌شود.
خطر بروز بیماری‌های کلیوی: مصرف نمک زیاد شاید اولین علائم خود را بر کلیه‌ها و کارکرد آن‌ها بروز دهد. این رژیم ناسالم خطر بروز بیماری‌های کلیوی مانند کلیه‌های پلی‌کیستیک، نفرورمیزه، و بیماری‌های کلیوی مزمن را افزایش می‌دهد.
بیماری‌های مرتبط با مغز و سیستم عصبی: مصرف بیش از حد نمک می‌تواند باعث افزایش خطر بروز بیماری‌های مرتبط با مغز و سیستم عصبی مانند سردرد، میگرن، افسردگی و اختلال در خواب شود.
بروز بیماری‌های مرتبط با معده: نمک زیاد در رژیم غذایی باعث تحریک مخاط معده می‌شود. چنین رژیمی به شدت ناسالم بوده و می‌تواند به بروز بیماری‌های معده مانند زخم معده و برخی اختلالات گوارشی منجر شود.
بیماری‌های مرتبط با عروق و سیستم گردش خون: مصرف بیش از حد نمک می‌تواند باعث افزایش خطر بروز بیماری‌های مرتبط با عروق و سیستم گردش خون مانند سکته مغزی و افزایش احتمال تشکیل لخته خون در رگ‌ها شود.
بیماری‌های استخوانی: نمک زیاد باعث کاهش کلسیم استخوان‌ها و جذب آن در بدن می‌شود که خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند اوستئوپروز (کاهش چگالی استخوان) و پوکی استخوان و شکستگی راحت استخوان‌ها را افزایش می‌دهد.
افزایش خطر بروز بیماری‌های مربوط به روده: نمک زیاد می‌تواند باعث افزایش خطر بروز بیماری‌هایی مانند التهاب روده و سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) شود.
تورم بیش از حد: استفاده نا به جا از نمک باعث حبس شدن آب در بدن و در نتیجه تورم می‌شود. بنابراین گاهی استفاده بیش از حد از نمک باعث چاقی و تورم می‌شود که اولین نشانه‌های آن در صورت پیدا خواهد شد.
چه افرادی مجاز به مصرف نمک نیستند؟
مصرف نمک برای اکثر افراد به میزان متعادل و معقول بسیار مفید است. اما برخی افراد ممکن است به دلایلی نیاز داشته باشند که مصرف نمک را محدود یا کنترل کنند. افراد زیر ممکن است مجاز به مصرف نمک نباشند:
افراد دارای فشار خون بالا یا فشار خون غیر قابل کنترل: این دسته از افراد باید مصرف نمک به حداقل ممکن برسانند، زیرا مصرف نمک بیش از حد می‌تواند فشار خون را افزایش دهد.
بیماری‌های قلبی و عروقی: برای افرادی که دارای بیماری‌های قلبی و عروقی مانند آنژین صدری، قصور قلبی یا سکته قلبی هستند، مصرف نمک باید محدود شود، زیرا مصرف بیش از حد نمک می‌تواند خطراتی برای سلامتی آن‌ها به همراه داشته باشد.
بیماری‌های مرتبط با کلیه و مجاری ادراری: کسانی که درگیر مشکلات نارسایی کلیوی هستند، باید مصرف نمک خود را کنترل کنند یا به توصیه پزشک خود به اندازه از نمک استفاده کنند. مصرف بیش از حد نمک می‌تواند بر روی کلیه‌ها فشار اضافه وارد کرده و باعث ابتلا به بیماری‌هایی مانند نفروروتیک سندرم یا شکافتگی کلیه شود. چنین کسانی باید از مصرف نمک پرهیز کنند.
افرادی که درگیر مشکل دفع آب در بدن: عده‌ای بنا به دلایل مختلف در شرایطی هستند که بدنشان نمی‌تواند آب لازم را دفع کرده و در نتیجه درگیر تورم مزمن می‌شوند. این دسته از افراد باید در استفاده از نمک به شدت احتیاط کنند.
افراد مبتلا به بیماری‌های مغزی و عصبی: مصرف بیش از حد نمک می‌تواند دلیل بروز برخی از بیماری‌های مغزی و عصبی مانند آلزایمر و پارکینسون باشد. کسانی که به این بیماری‌ها مبتلا هستند باید به استفاده از نمک در رژیم غذایی خود توجه داشته باشند.
افراد دارای مشکلات گوارشی: افرادی که مشکلاتی مانند زخم معده، سندرم روده تحریک‌پذیر (IBS) یا التهاب روده دارند، باید مصرف نمک را محدود کنند. مصرف بیش از حد نمک برای این دسته از افرا می‌تواند عوارض بیماری‌ها و مشکلات را تشدید کند.
چه بیماری‌هایی در اثر استفاده نا به جا از نمک به وجود می‌آید؟
مصرف نامتعادل و بیش از حد نمک می‌تواند به بروز بیماری‌های مختلف منجر شود. برخی از این بیماری‌ها عبارتند از:
فشار خون بالا : مصرف بیش از حد نمک می‌تواند باعث افزایش حجم خون و افزایش فشار خون شود، که ممکن است به فشار خون بالا (هیپرتانسیون) منجر شود.
بیماری‌های قلبی و عروقی: آریتمی‌های قلبی، آنژین صدری، ایسکمی قلبی و سکته قلبی، یرتریوسکلروز (رسوب چربی در دیواره‌های عروق) و برخی از بیماری‌های قلبی مانند آنژین صدری (درد قفسه سینه) در اثر استفاده بیش از حد از نمک بروز می‌کنند.
بیماری‌های کلیوی: نمک زیاد می‌تواند باعث کارکرد غیرطبیعی کلیه‌ها، افزایش فشار خون داخل کلیه‌ها شود و در نتیجه به بیماری‌های کلیوی مانند نارسایی کلیوی منجر شود. همچنین نمک زیاد می‌تواند باعث افزایش غلظت نمک‌ها در ادرار شود که ایجاد سنگ کلیه و مشکلات دردهای بی‌امان کلیوی را به دنبال دارد.
بیماری‌های مغزی و عصبی: بیماری‌های مغزی و عصبی مانند آلزایمر و پارکینسون گاهی در اثر استفاده طولانی مدت از نمک زیاد در رژیم غذایی افراد را درگیر می‌کنند.
زخم معده و التهاب روده: افرادی که از نمک بیش از حد استفاده می‌کنند در معرض خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند تحریک مخاط معده، تشدید زخم معده و ایجاد التهاب در روده‌ها هستند.
بیماری‌های استخوانی: استفاده نا به جا از نمک در رژیم غذایی باعث کاهش جذب کلسیم و از دست رفتن استحکام استخوان‌ها می‌شود. چنین استفاده نا به جایی خطر ابتلا به بیماری‌هایی مانند اوستئوپروز (کاهش چگالی و تراکم استخوان) را افزایش می‌دهد.
سکته قلبی و سکته مغزی: مصرف بیش از حد نمک می‌تواند به افزایش فشار خون و افزایش خطر بروز سکته قلبی و سکته مغزی منجر شود.
نمک دو روی سکه دارد، مراقب باشید!
درست مانند آنچه در ابتدای این مطلب گفته شد نمک دو روی سکه دارد. بنابراین باید همیشه در مصرف آن حد تعادل را رعایت کرد و در صورت امکان تا جای ممکن مصرف آن را در مواد غذایی کاهش داد. در نهایت برای راهنمایی و اطلاعات بیشتر همواره با پزشک و متخصص تغذیه مشورت کنید تا بهترین پیشنهاد را به شما بدهد.