نقرس یک اصطلاح کلی برای انواع مختلف بیماری‌های مرتبط با تجمع اسید اوریک است که معمولاً پاها را درگیر می‌کند. اگر نقرس دارید؛ احتمالاً در مفاصل پای خود، به ویژه شست پا، احساس تورم و درد خواهید داشت. درد ناگهانی و شدید، که حمله نقرس نامیده می شود؛ می‌تواند باعث شود احساس کنید پایتان آتش گرفته است. با دارو و عادات مرتبط با سبک زندگی سالم، نقرس قابل کنترل و درمان است. پزشک یا متخصص تغذیه می‌تواند بهترین راهکار درمانی را برای شما برنامه‌ریزی کند. در این مقاله در مورد علایم، علل، تشخیص، پیشگیری، گزینه‌های درمانی و محرک‌های نقرس صحبت می‌شود.
علایم نقرس
افراد مبتلا به هایپریوریسمی بی‌علامت میزان زیادی اسید اوریک در خون دارند ولی علامتی ندارند. در نقرس حاد، علایم ناشی از تجمع کریستال‌های اوریک اسید در مفاصل به سرعت ایجاد می‌شوند و 3 تا 10 روز طول می‌کشند. در این حملات، درد شدید، ورم و گرمی مفصل وجود دارد، ولی علایمی بین حملات وجود ندارد. در صورت عدم درمان، نقرس مزمن می‌شود. در نهایت، توده‌های سختی به نام توفوس در مفاصل و پوست و بافت نرم اطراف تشکیل می‌شوند. این رسوبات به تخریب دایمی مفصل منجر می‌شوند. برای جلوگیری از مزمن شدن نقرس، درمان فوری لازم است.
| خلاصه: علایم نقرس عبارتند از حملات درد شدید، تورم و قرمزی مفصل و ایجاد توفوس در مفاصل و بافت نرم اطراف. |
درمان‌های خانگی نقرس
برخی از درمان‌های خانگی ممکن است به کاهش سطح اسید اوریک و جلوگیری از حملات نقرس کمک کنند. این غذاها و نوشیدنی‌ها برای بهتر شدن نقرس پیشنهاد شده‌اند: آلبالو، منیزیم، زنجبیل، سرکه سیب رقیق شده، کرفس، چای گزنه، قاصدک، دانه خارمریم. ولی ممکن است این موارد به تنهایی برای مدیریت نقرس کافی نباشند.
| خلاصه: درمان‌های خانگی نقرس عبارتند از آلبالو، منیزیم، زنجبیل، سرکه سیب رقیق شده، کرفس، چای گزنه، قاصدک و دانه خارمریم. |
درمان نقرس
اگر نقرس درمان نشود؛ می‌تواند در نهایت منجر به التهاب مفصل نقرسی شود که شکل شدیدی از التهاب مفصل است و می‌تواند باعث آسیب و تورم دایمی مفصل شود. بسته به مرحله و شدت بیماری، پزشک یک برنامه درمانی توصیه می‌کند. داروهای درمان نقرس به یکی از دو روش زیر عمل می‌کنند: باعث تسکین درد و کاهش التهاب می‌شوند یا سطح اوریک اسید را کاهش داده در نتیجه از حملات آتی نقرس جلوگیری می‌کنند.
- داروهای کاهنده درد عبارتند از کلشیسین، کورتیکواستروئیدها و داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن.
- داروهایی که از حملات آتی نقرس پیشگیری می‌کنند عبارتند از مهارکننده‌های گزانتین اکسیداز مانند آلوپورینول و فبوکسوستات، پروبنسید.
علاوه بر داروها، پزشک ممکن است تغییراتی در سبک زندگی برای کمک به مدیریت علایم و کاهش خطر حملات نقرس در آینده توصیه کند، مانند کاهش مصرف الکل، کاهش وزن در صورت اضافه وزن و ترک سیگار. علاوه بر این چند درمان مکمل نیز نویدبخش بوده‌اند.
| خلاصه: داروهای درمان‌کننده نقرس یا درد و التهاب را کاهش می‌دهند (مانند کلشیسین، کورتیکواستروئیدها، و داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی) یا سطح اوریک اسید خون را کم می‌کنند (آلوپورینول، فبوکسوستات، پروبنسید). |
جراحی نقرس
معمولاً نقرس بدون جراحی قابل درمان است. ولی اگر سال‌ها ادامه داشته باشد؛ می‌تواند باعث تخریب مفاصل، پارگی تاندون‌ها، و عفونت در پوست پوشاننده مفاصل شود. رسوبات سختی که توفوس نامیده می‌شوند می‌توانند روی مفاصل و جاهای دیگر مانند گوش انباشته شوند. این توده‌ها می‌توانند دردناک و متورم باشند و باعث تخریب دایمی مفاصل شوند. سه روش جراحی برای درمان توفوس‌ها وجود دارد: جراحی برداشت توفوس، فیوز مفصل و تعویض مفصل. اینکه پزشک کدام یک از این جراحی ها را توصیه می‌کند به میزان آسیب، محل قرارگیری توفوس‌ها و ترجیحات شخصی بیمار بستگی دارد.
خلاصه: معمولاً نقرس نیازی به جراحی ندارد. در موارد مزمن ممکن است نیاز به جراحی برای برداشت توفوس‌ها، فیوز مفصل یا تعویض مفصل باشد. |
علل نقرس
تجمع اسید اوریک ناشی از تخریب پورین‌ها در خون باعث نقرس می‌شود. برخی بیماری‌ها مانند اختلالات خونی و متابولیسمی یا کم‌آبی باعث تولید بیش از حد اوریک اسید می‌شود. همچنین، مشکل کلیوی یا تیروئید و یا بیماری‌های ارثی می‌توانند باعث مشکل شدن دفع اوریک اسید شوند. احتمال ابتلا به نقرس در افراد زیر بیشتر است: مردان میانسال، زنان یائسه، افراد دارای اعضای خانواده مبتلا به نقرس، کسانی که الکل مصرف می‌کنند، مصرف داروهایی مانند مدرها یا سیکلوسپورین و افراد مبتلا به بیماری‌هایی مانند فشار خون بالا، بیماری کلیوی، اختلال تیروئید، دیابت، آپنه خواب. در برخی بیماران، علت نقرس مصرف غذاهایی است که دارای مقدار زیادی از پورین‌های ایجاد کننده نقرس هستند.
| خلاصه: عواملی مانند مصرف برخی داروها، بیماری‌هایی مثل فشار خون بالا، دیابت و مشکل کلیوی و تیروئید، و زمینه‌های ارثی احتمال نقرس را افزایش می‌دهند. |
غذاهایی که باید افراد مبتلا به نقرس از آنها اجتناب کنند
برخی از غذاها به طور طبیعی سرشار از پورین‌ها هستند، موادی که بدن آنها را به اوریک اسید تجزیه می‌کند. بیشتر مردم می‌توانند غذاهای با محتوای پورین زیاد را تحمل کنند ولی اگر بدن برای دفع مقدار زیاد اوریک اسید مشکل داشته باشد؛ بهتر است از برخی غذاها و نوشیدنی‌ها، مانند گوشت قرمز، احشا و اندام‌های حیوانات، برخی غذاهای دریایی و الکل، اجتناب کرد. نوشیدنی‌های شیرین شده با شکر و غذاهای حاوی فروکتوز نیز می‌توانند مشکل‌ساز باشند، با این که حاوی پورین نیستند. همچنین، برخی از غذاها به کاهش سطح اوریک اسید در بدن کمک می‌کنند و در صورت ابتلا به نقرس گزینه‌های خوبی هستند.
نقرس و الکل
الکل هم مانند گوشت قرمز و غذاهای دریایی سرشار از پورین است. پورین‌ها در بدن به اوریک اسید تجزیه می‌شوند، و هر چه اوریک اسید بیشتر باشد؛ احتمال ابتلا به نقرس بیشتر است. همچنین، الکل می‌تواند سرعت دفع اوریک اسید را کاهش دهد. همه کسانی که الکل می‌نوشند به نقرس مبتلا نمی‌شوند ولی مصرف زیاد الکل (بیش از 12 نوشیدنی در هفته) می‌تواند خطر را به خصوص در مردان افزایش دهد. این خطر برای آبجو بیش از لیکور است. طبق نظرسنجی از بیماران، نوشیدن الکل منجر به شعله‌ور شدن حملات نقرس می‌شود.
| خلاصه: غذاهایی مانندگوشت قرمز، احشا و اندام‌های حیوانات، برخی غذاهای دریایی، نوشیدنی‌های شیرین شده با شکر، غذاهای حاوی فروکتوز و الکل احتمال ابتلا به نقرس و توالی حملات نقرس را افزایش می‌دهند. |
تشخیص نقرس
پزشک نقرس را با گرفتن شرح حال، معاینه فیزیکی و بررسی علایم شما (توصیف درد مفصل، توالی درد شدید در مفصل، قرمزی یا تورم ناحیه) تشخیص می‌دهد. همچنین، ممکن است پزشک درخواست کند آزمایشی برای بررسی تجمع اوریک اسید در مفصل انجام شود. نمونه‌ای از مایع گرفته شده از مفصل می‌تواند مشخص کند این مایع حاوی اوریک اسید هست یا خیر. همچنین، ممکن است پزشک یک رادیوگرافی ساده از مفصل بگیرد. اگر علایم نقرس را دارید؛ به پزشک مراقبت‌های اولیه خود مراجعه کنید. اگر نقرس شما شدید باشد؛ ممکن است لازم باشد یک متخصص بیماری‌های مفصلی را ببینید.
| خلاصه: تشخیص نقرس با شرح حال، معاینه فیزیکی، بررسی مایع مفصلی و رادیوگرافی از مفصل است. |
محرک‌های نقرس
برخی غذاها، داروها و بیماری‌ها می‌توانند باعث ایجاد علایم نقرس شوند. بنابراین، باید از مصرف غذاها و نوشیدنی‌های سرشار از پورین اجتناب کرد یا آنها را محدود کرد مانند: گوشت قرمز مانند گوساله، احشا و اندام حیوانات، ماهی مانند ماهی کاد، صدف، سالمون و ماهی قزل آلا، الکل، نوشابه‌های گازدار و آبمیوه.
برخی از داروهایی که برای مدیریت سایر بیماری‌ها مصرف می‌شوند سطح اوریک اسید خون را افزایش می‌دهند. در صورت مصرف هر یک از این داروها، با پزشک خود مشورت کنید: داروهای مدر، آسپرین، داروهای کاهنده فشار خون مانند بتا-بلاکرها و مسدودکننده های گیرنده آنژیوتانسین II.
سلامتی شما نیز ممکن است عاملی برای شعله‌ور شدن بیماری باشد. تمامی این بیماری‌ها با نقرس ارتباط دارند: چاقی، دیابت یا پیش-دیابت، کم‌آبی، آسیب مفاصل، عفونت‌ها، نارسایی احتقانی قلب، فشار خون بالا و بیماری کلیوی. گاهی اوقات تشخیص دقیق این دشوار است که کدام یک از این عوامل، عامل حملات نقرس است. بهتر است یک یادداشت روزانه داشته باشید و رژیم غذایی، داروها و وضعیت سلامتی خود را ثبت کنید تا علل علایم خود را بفهمید.
| خلاصه: برخی از غذاها و نوشیدنی‌ها (گوشت قرمز مانند گوساله، احشا و اندام حیوانات، ماهی، الکل، نوشابه‌های گازدار و آبمیوه) داروها (داروهای مدر، آسپرین، داروهای کاهنده فشار خون) و بیماری‌ها (چاقی، دیابت، عفونت‌ها، نارسایی احتقانی قلب، فشار خون بالا و بیماری کلیوی) می‌توانند باعث حملات حاد نقرس شوند. |
پیشگیری از نقرس
در این جا چند اقدام برای کمک به پیشگیری از نقرس آورده شده است:
- محدود کردن مصرف الکل
- محدود کردن مصرف غذاهای غنی از پورین مانند صدف، گوشت گوسفند، گوشت گاو و احشا و اندام حیوانات.
- داشتن یک رژیم غذایی کم‌چرب، بدون لبنیات و سرشار از سبزیجات
- حفظ وزن در محدوده مناسب
- خودداری از سیگار کشیدن
- داشتن ورزش منظم
- مصرف مایعات کافی و هیدراته بودن
اگر بیماری دارید یا داروهایی مصرف می‌کنید که خطر ابتلا به نقرس را افزایش می‌دهند؛ از پزشک خود بپرسید که چگونه می‌توانید احتمال حملات نقرس را کاهش دهید.
| خلاصه: برای پیشگیری از نقرس باید غذاهای حاوی پورین و الکل را محدود کرد، وزن را در حد مناسب نگه داشت، مایعات کافی مصرف کرد و ورزش منظم داشت. |
توفوس در نقرس
وقتی بلورهای اوریک اسید برای مدت طولانی در مفاصل تجمع پیدا می‌کنند، رسوبات سختی به نام توفوس در زیر پوست ایجاد می شوند. اگر بیماری درمان نشود؛ این توفوس‌ها می‌توانند به استخوان و غضروف آسیب بزنند و باعث تغییرشکل دایمی مفاصل شوند. توفوس‌ها توده‌های متورمی در اطراف مفاصل هستند که در ظاهر شبیه گره‌های روی تنه‌ی درختند. این ضایعات در مفاصلی مانند انگشتان دست، پاها، زانوها و همچنین در گوش ایجاد می‌شوند. توفوس‌ها دردناک نیستند ولی التهابی که ایجاد می‌کنند می‌تواند دردناک باشد. گاهی اوقات توفوس‌ها در بافت همبند خارج از مفاصل تشکیل می‌شوند.
| خلاصه: وقتی بلورهای اوریک اسید برای مدت طولانی در مفاصل تجمع پیدا می‌کنند؛ رسوبات سختی به نام توفوس در زیر پوست ایجاد می شوند. |
آیا نقرس دردناک است؟
بله، نقرس می‌تواند دردناک باشد. در واقع، درد در انگشت شست پا اغلب یکی از اولین علایمی است که بیماران گزارش می‌کنند. درد اغلب با علایم معمول التهاب مفصل مانند تورم و گرمی همراه است. شدت درد در نقرس می‌تواند متفاوت باشد. درد شست پا می‌تواند در ابتدا بسیار شدید باشد، ولی پس از حمله حاد، تا حد یک درد مبهم کاهش می‌یابد. علایمی مانند درد و تورم ناشی از دفاع سیستم ایمنی بدن در مقابل بلورهای اوریک اسید موجود در مفاصل هستند. این حمله‌ی سیستم ایمنی باعث آزاد شدن مواد شیمیایی به نام سایتوکاین می‌شود که منجر به یک التهاب دردناک می‌شوند.
| خلاصه: درد در انگشت شست پا اغلب یکی از اولین علایمی است که بیماران گزارش می‌کنند. درد شست پا می‌تواند در ابتدا بسیار شدید باشد، ولی پس از حمله حاد، تا حد یک درد مبهم کاهش می‌یابد. |
اسانس‌ها برای نقرس
اسانس‌های روغنی مواد گیاهی هستند که در رایحه‌درمانی به کار می‌روند. تصور می‌شود برخی روغن‌ها دارای اثرات ضدالتهابی، ضددرد و ضدباکتریایی هستند. برخی از اسانس‌های روغنی که برای درمان نقرس به کار می‌روند عبارتند از: روغن علف لیمو، روغن دانه کرفس، عصاره روغن بومادران، عصاره برگ زیتون و دارچین چینی.
قبل از استفاده از هر نوع اسانس روغنی با پزشک خود صحبت کنید. توجه کنید که سازمان غذا و دارو بر خلوص یا کیفیت اسانس ها نظارت نمی‌کند پس در مورد برندی که می‌خواهید استفاده کنید تحقیق کنید. هنگام استفاده از اسانس‌های روغنی حتماً این نکات ایمنی را رعایت کنید:
- اسانس‌های روغنی نباید مستقیماً روی پوست مالیده شوند و حتماً باید در ابتدا با یک روغن پایه مانند روغن نارگیل یا جوجوبا رقیق شوند. برای مثال، برای به دست آوردن یک روغن 3 درصد، باید 20 قطره اسانس روغنی را با 6 قاشق چای‌خوری روغن حامل مخلوط کنید.
- اسانس‌های روغنی را در دهان قرار ندهید، چون خوردن آنها بی‌خطر نیست.
اسانس‌های روغنی و روغن‌های پایه را در جای خنک و تاریک و دور از نور خورشید و گرما نگهداری کنید.
| خلاصه: برخی از اسانس‌های روغنی که برای درمان نقرس به کار می‌روند عبارتند از: روغن علف لیمو، روغن دانه کرفس، عصاره روغن بومادران، عصاره برگ زیتون و دارچین چینی. |
آیا نقرس ارثی است؟
وراثت حداقل بخشی از علت نقرس را تشکیل می‌دهد. محققان ده‌ها ژن، مانند SLC2A9 و ABCG2، را یافته‌اند که احتمال ابتلا به نقرس را افزایش می‌دهند. این ژن‌های مرتبط با نقرس میزان اوریک اسید تجمع یافته در بدن و آزاد شده را تحت تاثیر قرار می‌دهند. به دلیل این عوامل ژنتیکی، نقرس می‌تواند در یک خانواده از نسلی به نسل دیگر منتقل شود. افرادی که پدر، مادر، خواهر، برادر، یا خویشاوند نزدیک مبتلا به نقرس دارند بیشتر محتمل هستند که به این بیماری دچار شوند. احتمالاً ژن‌ها فقط زمینه را برای بروز بیماری آماده می‌کنند و عوامل محیطی مانند رژیم غذایی هستند که باعث ایجاد بیماری می‌شوند.
| خلاصه: وراثت حداقل بخشی از علت نقرس را تشکیل می‌دهد. احتمالاً ژن‌ها فقط زمینه را برای بروز بیماری آماده می‌کنند و عوامل محیطی مانند رژیم غذایی هستند که باعث ایجاد بیماری می‌شوند. |
سخن پایانی
در بیشتر موارد، نقرس با موفقیت قابل درمان و مدیریت است. پزشک ممکن است برای شما داروهایی را تجویز کند که به کاهش سطح اسید اوریک و کاهش التهاب و درد کمک می‌کنند. همچنین، پزشک یا متخصص تغذیه شما ممکن است تغییراتی را در رژیم غذایی برای پیشگیری از شعله‌ور شدن بیماری توصیه کند. تغذیه متعادل و عادات سبک زندگی توأم با سلامتی می‌تواند به شما در مدیریت موفق نقرس کمک کند.
| خلاصه: در بیشتر موارد، نقرس با موفقیت قابل درمان و مدیریت است. تغذیه متعادل و عادات سبک زندگی توام با سلامتی می‌تواند به شما در مدیریت موفق نقرس کمک کند. |