یکی از بیماری‌هایی که اخیراً در سراسر جهان و به خصوص ایران افزایش شیوع قابل توجهی داشته است، تب دنگی است.
تب دنگی یک بیماری دردناک و ناتوان‌کننده است. علائم این بیماری در بیشتر موارد خفیف است، اما در پاره‌ای از موارد، ممکن است جان افراد را به خطر بیندازد. بنابراین آشنایی با این بیماری و راه‌های مقابله با آن حائز اهمیت است.
در این مطلب به بررسی علت ایجاد، عوارض، راه‌های انتقال و پیشگیری از بیماری تب دنگی می‌پردازیم.
تب دنگی چیست و چگونه انتقال پیدا می‌کند؟
تب دنگی، یک بیماری ویروسی دردناک و آزاردهنده است که چهار نوع ویروس دنگی ( DENV-1 ،DENV-2، DENV-3،DENV-4 ) باعث ایجاد آن میشود. به این بیماری تب «استخوان‌شکن» هم گفته میشود. این بیماری عمدتاً از طریق نیش پشه Aedes aegypti و Aedes albupictus به انسان منتقل میشود.
اگر به یک نوع از ویروس‌های دنگی مبتلا شوید، تا آخر عمر در بدن نسبت به آن ویروس ایمنی ایجاد میشود؛ با این حال نسبت به سه نوع دیگر ویروس، ایمن نخواهید بود و ممکن است با هر چهار ویروس دنگی در طول زندگی خود آلوده شوید. ویروس‌هایی که باعث تب دنگی می‌شوند با ویروس‌هایی که باعث تب زرد و عفونت ویروس نیل غربی می‌شوند، مرتبط هستند. تب دنگی از طریق نیش پشه حامل ویروس دنگی منتقل میشود و در انسان‌ها انتقال فرد به فرد اتفاق نمی‌افتد. با این حال، یک فرد باردار مبتلا به دنگی ممکن است این بیماری را به فرزند خود منتقل کند.
پشه Aedes aegypti که عامل انتقال این ویروس است، ظاهر خاصی دارد که آن را از سیار پشه‌ها متمایز می‌کند. این پشه بدنی سیاه با نوارهایی سفید روی پاها دارد و اندازه‌اش حدود 4 تا 7 میلی‌متر است. علاوه بر این، طرحی سفید به شکل چنگک در پشتش دیده میشود.
| خلاصه: «تب دنگی» یک بیماری ویروسی است که عمدتاً از طریق گونه خاصی از پشه به نام Aedes aegypti به انسان منتقل میشود و مسری نیست. پس از ابتلا، نسبت به آن نوع خاص ویروس ایمن خواهید بود، اما همچنان احتمال ابتلا به سایر گونه‌های ویروس وجود دارد. |
شیوع بیماری
طبق تخمین مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC)، حداقل 400 میلیون مورد ابتلا به تب دنگی در سال در سراسر جهان رخ می‌دهد. مناطق گرمسیری آمار بیشتری در ابتلا به این ویروس دارند. مناطقی که بیشترین خطر ابتلا به عفونت در آن‌ها وجود دارد، از این قرارند:
- جنوب صحرای آفریقا
- آمریکای مرکزی
- مکزیک
- کارائیب
- جزایر اقیانوس آرام
- هندوستان
- آمریکای جنوبی
- جنوب شرقی آسیا
- جنوب چین
- تایوان
- بخش های شمالی استرالیا
همچنین موارد بسیار کمی در ایالات متحده رخ می‌دهد. بیشتر موارد تشخیص داده شده در افرادی رخ می‌دهد که در سفر به خارج از کشور به این ویروس مبتلا شده‌اند. با این حال، خطر ابتلا به عفونت برای ساکنان هاوایی، فلوریدا و تگزاس در نزدیکی مرز مکزیک در حال افزایش است.
در کشور ایران نیز در سال 1403 تعداد مبتلایان به این بیماری افزایش یافته و گزارش‌هایی از از دیده‌شدن پشه ناقل در استان‌های گیلان، گلستان، مازندران، هرمزگان، سیستان و بلوچستان و بوشهر وجود دارد. با وجود اینکه این پشه توان طی‌کردن مسافت بیش از 500 متر را ندارد، با این حال نگرانی‌هایی در زمینه گسترش این بیماری به سایر استان‌ها وجود دارد.
| خلاصه: شیوع این بیماری در حال افزایش است و به طور کلی در مناطق گرمسیری شیوع بیشتری دارد. در کشور ایران نیز در برخی از استان‌ها از جمله استان‌های شمالی و هرمزگان و سیستان گزارش‌هایی از دیده شدن پشه ناقل تب دنگی وجود دارد. |
علائم تب دنگی
بسیاری از افراد مبتلا به تب دنگی علامتی ندارند. اگر دچار تب دنگی شوید، علائم معمولاً حدود 4 تا 10 روز پس از عفونت اولیه شروع میشود. در بسیاری از موارد، علائم خفیف و عمومی خواهد بود و ممکن است با علائم آنفولانزا یا عفونت دیگری اشتباه گرفته شوند.
کودکان خردسال و افرادی که هرگز دچار عفونت نشده‌اند ممکن است نسبت به کودکان بزرگتر و بزرگسالان، بیماری خفیف‌تری داشته باشند. علائم رایج معمولاً 2 تا 7 روز طول می‌کشند و ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- تب شدید و ناگهانی (تا 41 درجه سانتیگراد)
- سردرد شدید
- تورم غدد لنفاوی
- درد شدید مفصلی و عضلانی
- بثورات پوستی (بین 2 تا 5 روز پس از تب اولیه ظاهر میشود و معمولاً به شکل دانه‌های قرمز روی پوست هستند که خارش دارند)
افرادی که برای بار دوم به این بیماری مبتلا می‌شوند ممکن است دچار علائم شدیدتری شوند. علائم تب دنگی شدید ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- درد شکم و حساسیت
- استفراغ خفیف تا شدید (سه بار در 24 ساعت)
- خونریزی خفیف از بینی یا لثه
- استفراغ یا مدفوع خونی
- خستگی، بی‌قراری یا تحریک پذیری
| خلاصه : علائم اولیه این بیماری شامل تب، درد مفاصل و عضلات، سردرد و بثورات پوستی است. در دفعات بعدی ابتلا به بیماری ممکن است علائم شدیدتری مانند استفراغ خونی دیده شود. |
علائم تب دنگی در کودکان
علائم تب دنگی در کودکان شامل تب ناگهانی و بالا، سردرد شدید، حالت تهوع، درد مفاصل و عضلات و بثورات پوستی است که سه تا چهار روز بعد از تب بروز پیدا می‌کنند. علائم غیر خاص مانند تب و بثورات پوستی در کودکان بیشتر دیده میشود.
تب دنگی در بارداری
ابتلا به تب دنگی در طول بارداری ممکن است باعث سقط جنین، کمبود وزن در هنگام تولد یا زایمان زودرس شود. در نتیجه در طول بارداری مهم است که اقداماتی را برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری انجام دهید تا از خود و جنین در حال رشد محافظت کنید.
تشخیص تب دنگی
از آزمایش خون برای بررسی آنتی‌بادی‌های ویروس دنگی یا وجود عفونت استفاده میشود. پزشک ممکن است از تست ویروس‌شناسی یا سرولوژیکی استفاده کند.
تست ویروس شناسی
این تست مستقیماً به دنبال بخش‌های مرتبط به ویروس می‌گردد. این نوع تست اغلب به تجهیزات تخصصی و کارکنانی که از نظر فنی آموزش دیده‌اند نیاز دارد، بنابراین این نوع تست ممکن است در همه مراکز پزشکی در دسترس نباشد.
تست سرولوژیکی
این آزمایش برای شناسایی آنتی‌بادی‌های موجود در خون برای تایید عفونت فعلی یا اخیر استفاده میشود. اگر پس از سفر به خارج از کشور به علائم تب دنگی دچار شدید، باید به پزشک مراجعه کنید تا بررسی کند که آیا ویروس دارید یا خیر.
| خلاصه: آزمایش خون برای بررسی ابتلا به بیماری استفاده می شود و تست های ویروس‌شناسی و سرولوژیکی (تست آنتی‌بادی) برای تشخیص استفاده می شوند. |
عوارض تب دنگی
درصد کمی از افرادی که تب دنگی دارند، ممکن است به نوع جدی‌تری از بیماری به نام تب خونریزی‌دهنده دنگی مبتلا شوند.
بین 0.5٪ تا 5٪ موارد علائمشان شدید میشود و ممکن است جان‌شان به خطر بیفتد.
تب خونریزی دهنده دنگی
دو ریسک فاکتور برای بروز تب خونریزی‌دهنده دنگی وجود دارد که عبارت‌اند از :
- ضعف سیستم ایمنی
- وجود آنتی بادی علیه ویروس دنگی که در عفونت قبلی با ویروس ایجاد شده‌اند.
این نوع نادر بیماری با موارد زیر مشخص میشود:
- تب شدید
- آسیب به سیستم لنفاوی
- آسیب به عروق خونی
- خونریزی از بینی
- خونریزی زیر پوست
- خونریزی داخلی
- خونریزی از لثه
- بزرگ شدن کبد
- نارسایی سیستم گردش خون
علائم تب خونریزی‌دهنده دنگی ممکن است باعث ایجاد سندرم شوک دنگی شود که با فشار خون پایین، نبض ضعیف، سردی، پوست مرطوب و بی‌قراری مشخص میشود. سندرم شوک دنگی شدید است و ممکن است منجر به خونریزی بیش از حد و حتی مرگ شود.
| خلاصه: در افراد با سابقه ابتلا به تب دنگی یا ضعف سیستم ایمنی ریسک ابتلا به فرم شدید بیماری (تب خونریزی‌دهنده دنگی) بیشتر است که با علائمی مانند خونریزی داخلی همراه است. |
پیشگیری از تب دنگی
در حال حاضر یک واکسن جدید تب دنگی به نام Dengvaxia وجود دارد که در سال 2019 به تأیید سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) رسیده است. این واکسن در برخی کشورها در دسترس است و نیاز به سه دوز دارد که با فاصله 6 ماه تزریق میشود و غالباً برای کودکان نه تا شانزده سال استفاده میشود. تزریق این واکسن تنها زمانی توصیه میشود که قبلاً سابقه ابتلا به تب دنگی را داشته باشید؛ در این حالت واکسن کمک می‌کند که به فرم شدید این بیماری (تب دنگی خونریزی دهنده) مبتلا نشوید. تزریق واکسن قبل از ابتلا به این بیماری برای اولین بار، احتمال ابتلا به فرم‌های شدید این بیماری را افزایش می‌دهد.
بهترین روش محافظت، جلوگیری از نیش پشه و کاهش جمعیت پشه است. هنگامی که در یک منطقه پرخطر هستید، باید موارد زیر را رعایت کنید:
- از مناطق مسکونی پرجمعیت خودداری کنید.
- از مواد دافع پشه همچون اسپری دافع حشرات سی گل در داخل و خارج از منزل استفاده کنید.
- لباس‌های آستین بلند و شلوارهایی که داخل جوراب قرار دارند بپوشید.
- به جای باز کردن پنجره‌ها از تهویه هوا استفاده کنید.
- اطمینان حاصل کنید که صفحه‌های پنجره و درب ایمن هستند و هرگونه سوراخی تعمیر شده است.
- هنگام خواب از پشه‌بند استفاده کنید.
کاهش جمعیت پشه با پاکسازی نواحی مستعد زیست و تخم‌گذاری پشه امکان‌پذیر است. از جمله این نواحی عبارت‌اند از:
- حمام پرندگان
- ظروف حیوانات خانگی
- گلدان‌های خالی
- قوطی‌ها
- هرظرف خالی
این نواحی باید مرتباً بررسی، تخلیه یا تعویض شوند.
| خلاصه: بهترین راه پیشگیری از بیماری جلوگیری از نیش پشه است که با راه‌های مختلفی از جمله از بین بردن محل‌های زندگی پشه یا پوشاندن پوست بدن برای جلوگیری از برخورد با پشه انجام میشود. |
درمان تب دنگی
هیچ دارو یا درمان خاصی برای عفونت دنگی وجود ندارد.
اگر فکر می‌کنید ممکن است تب دنگی داشته باشید، باید از مسکن‌های بدون نسخه مانند استامینوفن برای کاهش تب، سردرد و درد مفاصل خود استفاده کنید. با این حال، باید از مصرف آسپرین و ایبوپروفن خودداری کنید، زیرا ممکن است باعث خونریزی بیشتر شوند.
استراحت و نوشیدن مقدار کافی از مایعات بسیار کمک کننده است. اگر بعد از 24 ساعت اول بیماری (پس از کاهش تب) حالتان بدتر شد، باید در اسرع وقت برای بررسی عوارض به بیمارستان مراجعه کنید.
| خلاصه: در حال حاضر درمان خاصی برای تب دنگی وجود ندارد و صرفاً درمان‌های حمایتی مانند استفاده از مسکن، استراحت و مصرف مایعات کافی کمک‌کننده هستند. |
سوالات متداول
چه کسانی در معرض ابتلا به تب دنگی هستند؟
در حال حاضر چهار گونه شناخته شده از ویروس دنگی وجود دارد، و هیچ درمانی برای آن وجود ندارد، بنابراین اساساً هرکسی را که پشه حامل ویروس بگزد، ممکن است به بیماری مبتلا شود.
نوزادان زیر 1 سال، افراد باردار، بزرگسالان بالای 65 سال یا افرادی که دارای بیماری‌های زمینه‌ای مانند فشار خون بالا، دیابت، آسم، بیماری مزمن کلیوی، بیماری مزمن کبد، بیماری زخم معده، چاقی یا هرکسی که داروهای ضد انعقاد دریافت می‌کند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به نوع شدید و کشنده تب دنگی هستند.
درمان دنگی تنها به صورت درمان حمایتی است، زیرا هیچ درمانی برای این بیماری وجود ندارد. کنترل تب، جلوگیری از کم آبی بدن و آزمایش خون برای تشخیص هرگونه نشانه‌ای از بحرانی شدن بیماری مهم است.
سفر به مناطقی که تب دنگی در آن‌ها بارزتر است، افراد را در معرض خطر قرار می‌دهد. کسانی که به مناطق بومی دنگی سفر کرده‌اند، در معرض بالاترین خطر ابتلا به دنگی هستند. دنگی در مناطق گرمسیری از جمله آفریقا، قاره آمریکا، آسیای جنوب شرقی، شرق مدیترانه و غرب اقیانوس آرام بومی شیوع بالایی دارد.
آیا ویروس دنگی ممکن است مانند کرونا جهش پیدا کند؟
ویروس دنگی مانند کرونا امکان جهش ندارد زیرا هیچ درمانی تاکنون برای آن پیدا نشده است و در نتیجه این ویروس گزینه‌ای برای مقاومت ندارد.
آیا احتمال مقاومت در آینده نزدیک وجود دارد؟ بدون توسعه درمان های جدید، احتمال ایجاد مقاومت وجود ندارد. ممکن است این ویروس به طور طبیعی در بدن میزبان‌های خود (انسان و پشه) تکامل پیدا کند، اما هیچ تغییر قابل توجهی در ویروس مرتبط با بیماری انسانی دیده نشده است.
با توجه به بومی بودن ناقل ویروس در مناطق گرمسیر، انتظار می‌رود که با افزایش دمای جهانی شیوع این بیماری نیز بیشتر شود. از آنجایی که پشه‌های آئدس با افزایش دمای جهانی به سمت شمال گسترش می‌یابند، شیوع دنگی در کشورهای معتدل‌تر و ثروتمندتر شایع‌تر میشود و این انگیزه بیشتری برای شرکت‌های داروسازی ایجاد می‌کند تا برای توسعه داروهای ضد ویروسی جدید هزینه کنند؛ در نتیجه احتمال کشف درمان دنگی در آینده نزدیک وجود دارد.
نتیجه
تب دنگی ویروسی است که بیشتر در مناطق گرمسیری دیده میشود. علائم این بیماری شامل تب شدید، سردرد، درد پشت چشم، حالت تهوع و درد مفاصل است که این نشانه‌ها در دفعات بعدی ابتلا ممکن است شدیدتر باشند و باید برای بررسی عوارض شدیدتر پیگیری‌های لازم انجام شود. این بیماری درمان خاصی ندارد و بهترین راه، پیشگیری از ابتلا به بیماری است.